Η οικουμενική μεσόγειος | του Μιχάλη Λουκοβίκα
ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΠΑΡΑΠΛΟΥΣ
Αναζητώντας τον Ὀρφέα
Η ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ανέκαθεν ασκεί ακατανίκητη γοητεία πάνω μας για πλείστους όσους λόγους. Αν οι Ἕλληνες μεγαλούργησαν, τ’ οφείλουν κυρίως σε αυτήν την θάλασσα, και όχι στην ενδοχώρα. Οι Φοίνικες παρομοίως, όπως και όλοι οι υπόλοιποι παραμεσόγειοι λαοί, που άφησαν την σφραγίδα τους στην ιστορία τής mare nostrum. Το ίδιο ισχύει, λίγο ή πολύ, για όλους ανεξαιρέτως τους παράκτιους λαούς. Είμαστε, πρωτίστως, Μεσόγειοι πολίτες, και μόνον δευτερευόντως Ευρωπαίοι, Ασιάτες, Αφρικάνοι, Βαλκάνιοι, Λεβαντίνοι, ή ό,τι άλλο. Και όμως: ελάχιστοι έχουν μεσογειακή συνείδηση. Η θάλασσα που κάποτε μας ένωνε, ακόμα και στις πολεμικές μας αναμετρήσεις, τώρα φαίνεται να μας χωρίζει.
Η σημασία, ωστόσο, αυτής της μικρής και περίκλειστης θάλασσας είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ όσο θα μπορούσαμε να φανταστούμε. Η Μεσόγειος, βλέπετε, υπήρξε η σπουδαιότερη χοάνη πολιτισμών στον κόσμο, καθώς ενώνει τις τρεις σημαντικότερες ηπείρους: την Αφρική, όπου γεννήθηκε – υποτίθεται – ο ἄνθρωπος, την Ἀσία, όπου ακολούθως εκπολιτίστηκε, και τέλος, την Εὐρώπη, όπου απελευθερώθηκε – ως γνωστόν, ἐπὶ ἑλληνικοῦ ἐδάφους. Ὡς ἐκ τούτου, επόμενο ήταν η ακτινοβολία της να διεισδύσει σε μεγάλο βάθος στο έδαφος των τριών αυτών ηπείρων, και ο ιστορικός της χώρος να υπερβεί κατά πολύ τα στενά της γεωγραφικά όρια.
Μεσόγειος: η σπουδαιότερη χοάνη πολιτισμών. Ο ιστορικός της χώρος έχει υπερβεί κατά πολύ τα στενά της γεωγραφικά όρια.
Από γεωγραφική άποψη, η Μεσόγειος οριοθετείται σαφέστατα. Άλλωστε, της δόθηκε αυτό τ’ όνομα, επειδή περιβάλλεται από τις παραπάνω ηπείρους, και μοιάζει με τεράστια λιμνοθάλασσα, έχοντας μόνο μια φυσική δίοδο, προς τον Ἀτλαντικό, στο στενό τού Γιβραλτάρ, μέσω των μυθικών Ἡρακλείων στηλῶν. Όμως, ως ιστορικός χώρος είναι πολύ ευρύτερος. Οι ανθρώπινες κοινότητες, κατά κανόνα, δεν έβλεπαν τα γεωφυσικά εμπόδια ως αιωνίως ανυπέρβλητα. Μετά από κάποιο διάστημα, η ανάπτυξη του πολιτισμού και της τεχνολογίας, αλλά και η τόλμη ορισμένων, οδηγούσαν πάντα στην υπέρβαση των όποιων εμποδίων, δημιουργώντας ευρύτερες ενότητες ανταλλαγών και συνεργασίας.
Σε αυτήν, επομένως, τη σαφέστατα ευρύτερη, την «οικουμενική» Μεσόγειο, παραπλέουμε: από τις ακτές τής Ιβηρίας και του Μαγρέμπ στον Ατλαντικό, ως την Ινδική υποήπειρο και την κινεζική μεθοριακή περιοχή στην κεντρική Ασία, διαπλέοντας συχνά – πυκνά κάποιες θάλασσες συμπληρωματικές, όπως είναι ο Εὔξεινος και η Κασπία, η Ἐρυθρά και ο Κόλπος. Ξανοιγόμαστε επίσης και στον Ινδικό ωκεανό, εξαιτίας των τόσο εκτεταμένων αφροασιατικών ανταλλαγών, διασχίζουμε ως και τη Σαχάρα, που ούτε αυτή κατάφερε να εμποδίσει την πολιτισμική ώσμωση, με τους πλούσιους καρπούς της στα βόρεια της Μαύρης Ηπείρου – χωρίς ν’ αποκλείεται ούτε και ο διάπλους τού Ατλαντικού, με κύριο προορισμό τη Λατινική, την Ιβηρική Αμερική, αλλά και όλα εκείνα τα μέρη στα βόρεια του Νέου Κόσμου με τη μεσογειακή κουλτούρα πανταχού παρούσα.
Πρόκειται, φυσικά, για μιαν αχανή έκταση, όπου αδυνατεί κανείς να πιστέψει πως ανιχνεύονται κοινά χαρακτηριστικά. Αρκεί, ωστόσο, να υπενθυμίσω τις ποικιλόμορφες ανταλλαγές, από τα πανάρχαια χρόνια, ανάμεσα στις δυο ακραίες χερσονήσους τού ενιαίου μας ιστορικού χώρου, της Ινδικής και της Ιβηρικής, έτσι ώστε ν’ αρχίσει η δυσπιστία να υποχωρεί. Οι ἐν λόγῳ επαφές ενισχύθηκαν αργότερα, με την αραβική κατάκτηση της Ιβηρίας και, ακόμη περισσότερο, με την άφιξη των Ινδών τσιγγάνων (Ρομά) στην χερσόνησο.
Εξυπακούεται, βέβαια, ότι στον ιστορικό μας χώρο, μ’ εντονότατη κάποτε την ελληνική παρουσία, πέρα από κάποιον ελάχιστο κοινό παρονομαστή, υπάρχει τέτοια πληθώρα ήχων και μορφών τέχνης, που θα ήταν τουλάχιστον ανόητο να προσπαθήσει κάποιος να την… «τετραγωνίσει», επιχειρώντας, δήθεν, μια κάποια ταξινόμηση.
Το ζητούμενο είναι η ενότητα μέσα στην πολυμορφία που πρέπει να διαφυλάξουμε, απορρίπτοντας την ομοιομορφία.
Το ζητούμενο σε μια τέτοιαν πανσπερμία τοπικών ιδιωμάτων, κι αισθητικών προτύπων, της λαϊκής, ή και της λόγιας δημιουργίας, είναι η ενότητα μέσα στην πολυμορφία. Αυτήν ακριβώς την ενότητα οφείλουμε να διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού, κατά την εποχή τού καλπάζοντος ισοπεδωτισμού, που λανσάρει την «ενότητα» μέσω της ομοιομορφίας – κάτι, δηλαδή, που πρέπει να επιβληθεί στον άνθρωπο, εφόσον αντίκειται στην φύση του.
Όπως η βιοποικιλότητα, έτσι και η… «ηχοποικιλότητα» – η ποικιλότητα κάθε μορφής – είναι ο απολύτως αναγκαίος όρος όχι απλώς επιβίωσης, αλλά και περαιτέρω εξέλιξης του ανθρώπου και του πολιτισμού του. Προσοχή, όμως: η απάντηση στη λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση» δεν είναι η περιχαράκωση, αλλά το άνοιγμά μας στον έξω κόσμο, διευρύνοντας τις ισότιμες ανταλλαγές και τη συνεργασία, με ειλικρίνεια και ανεκτικότητα. Όσοι εμπιστεύονται τον εαυτό τους, υιοθετούν πολιτική των «ἀνοικτῶν θυρῶν».
«Και όσοι δεν ομονοούν;», θ’ αναρωτηθείτε. «Τι θα συμβεί με όλους εκείνους που μονίμως υπονομεύουν αυτήν την ενότητα, έχοντας «εξωμεσογειακές πλάτες»; Είναι δυνατόν, αυτήν την στιγμή, να συνυπάρξουν οι θύτες με τα θύματα, όπως λ.χ. οι Ισραηλινοί εβραίοι με τους Παλαιστίνιους; Μήπως… αιθεροβατούμε;»
ΠΡΑΓΜΑΤΙ, ΟΣΕΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ και αν κάνουμε ανάμεσα σε πολίτες και πολιτικούς, οι λαοί δεν είναι άμοιροι ευθυνών: όπως είναι τοῖς πᾶσι γνωστόν, «κάθε λαός είναι άξιος των ανθρώπων που τον κυβερνούν» (Πλάτωνας), ή «toute nation a le gouvernement qu’elle mérite», «κάθε έθνος έχει την κυβέρνηση που του αρμόζει», (Joseph de Maistre).
«Κάθε λαός είναι άξιος των ανθρώπων που τον κυβερνούν, έχει την κυβέρνηση που του αρμόζει». (Πλάτων, Joseph de Maistre).
Η υποβάθμιση του πολίτη σε υπήκοο οπωσδήποτε δυσχεραίνει τα πράγματα, ιδίως τώρα που η διανόηση είναι, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἐξωνημένη, και πια δεν έχει κανέναν ρόλο να επιτελέσει. Η ταύτιση των ανθρώπων τής κουλτούρας με κράτη ή κόμματα είναι πλέον αδιανόητη, καθώς έχει αποδειχθεί περίτρανα πως συνιστά την χειρίστη υπηρεσία προς τις τέχνες και τα γράμματα – προς τον πολιτισμό στο σύνολό του, προς την ανθρωπότητα.
Αν, λοιπόν, δεχθούμε πως οι άνθρωποι είναι πια σε θέση να δημιουργήσουν έναν κόσμο ειρήνης και συνεργασίας, προς το συμφέρον όλων των λαών, μπορούμε να πούμε: όσοι δεν ομονοούν, αποκλείονται, ἐκ τῶν πραγμάτων, από τις όποιες προσπάθειες σφυρηλάτησης της μεσογειακής ενότητας. Γι’ αυτό και προηγείται η ειλικρίνεια της ανεκτικότητας – στην οποία, βεβαίως, υπάρχουν και όρια. Εμείς δεν είμαστε διπλωμάτες. Στο κάτω – κάτω, πότε η διπλωματία προήγαγε τον πολιτισμό;
Μιχάλης Λουκοβίκας
[Πρώτη δημοσίευση 8/12/2014]
https://peripluscd.wordpress.com/
Ο συνθέτης Μιχάλης Λουκοβίκας, γεννήθηκε σε μουσική οικογένεια της Θράκης, ασχολήθηκε με διάφορα είδη μουσικής από τα 15 του χρόνια: ποικίλη μουσική, rock, μελοποίηση ποίησης, τραγουδοποιία, μουσική για θέατρο και κινηματογράφο, ρεμπέτικο, τροπική μουσική. Πτυχιούχος Αγγλικής Φιλολογίας του ΑΠΘ, εργάστηκε ως καθηγητής αγγλικών, μεταφραστής, επιμελητής εκδόσεων, ραδιοφωνικός παραγωγός και δημοσιογράφος.
Θέλοντας να εμβαθύνει στις διαφορές τής μουσικής Δύσης και Ανατολής, εστίασε την προσοχή του στην τροπική παράδοση, λαϊκή ή κλασική. Κρίσιμοι σταθμοί στην έρευνά του ήταν η γνωριμία του με τον Ross Daly το 1987, και η συμμετοχή του στη Διεθνή Μουσικολογική Συνάντηση των Δελφών περί μεσογειακής μουσικής το 1988.
Η γνωριμία του με την Amélia Muge στη «Διαδικτυακή θάλασσα» οδήγησε από το 2009 σε μια μακροχρόνια, δημιουργική, καρποφόρα συνεργασία που παραμένει μέχρι σήμερα.
Η δισκογραφία του:
● 2002: Ραδιο… +θέσεις, Μουσικοί παραγωγοί τού 9,58 fm
● 2003: Αλεξάνδρεια – Αθήνα, Πάρις Παρασχόπουλος, Ακτίς Αελίου
● 2008: Το Χρυσάφι τ’ Ουρανού, Μιχάλης Λουκοβίκας, Άρης Αλεξάνδρου
● 2009: Uma Autora, 202 Canções, Amélia Muge
● 2011: O Ouro do Céu / Ares Alexandrou por Michales Loukovikas
● 2012: Periplus / deambulações luso-gregas, Amélia Muge, Μιχάλης Λουκοβίκας
● 2012: Periplus / Luso-Hellenic Wanderings (διεθνής έκδοση)
● 2014: Amélia com Versos de Amália, Amélia Muge, Amália Rodrigues
● 2017: ARCHiPELAGOS / Passagens, Amélia Muge, Μιχάλης Λουκοβίκας
