Εκατό χρόνια από τη γέννηση της ηρωίδας Ζώγιας Κοσμοντεμιάνσκαγια | του θεματοφύλακα ιστορικής μνήμης
Πέρασαν κιόλας 100 χρόνια, από την μέρα που γεννήθηκε η Ζώγια Ανατόλιεβνα Κοσμοντεμιάνσκαγια (Зоя Анатольевна Космодемьянская), η οποία έμελλε να γίνει κομσομόλα, σαμποτέρ, παρτιζάνα και η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με τον τίτλο «Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης» κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου.
Στην ιστορία και στη μνήμη των Σοβιετικών ανθρώπων που την ευγνωμονούν, θα παραμείνει για πάντα ένα 18χρονο κορίτσι. Που τον Νοέμβρη του 1941, κατά τις πιο δύσκολες μέρες της γερμανικής επίθεσης στη Μόσχα, πραγματοποίησε μια αποστολή δολιοφθοράς στα γερμανικά μετόπισθεν στα περίχωρα της πρωτεύουσας, συνελήφθη από τους Ναζί και σκοτώθηκε βάναυσα από αυτούς. Το όνομά της διαδόθηκε σε όλα τα μέτωπα σχεδόν αμέσως μετά το κατόρθωμα που πέτυχε, και μετά τον πόλεμο, κάθε Σοβιετικός άνθρωπος το γνώριζε. Της άρεσε να την φωνάζουν Τάνια.
Η Ζώγια γεννήθηκε στις 13 Σεπτέμβρη 1923 στο χωριό Ασίνα-Γάι (Осино-Гай) της επαρχίας Ταμπόφ (Тамбовская губерния). Οι γονείς της ήταν δάσκαλοι. Η οικογένεια μετακόμισε στη Μόσχα και έζησε στα περίχωρα, σε έναν δρόμο που σήμερα ονομάζεται προς τιμήν της και τιμή του αδελφού της με τα ονόματά τους «Зоя и Александр Космодемьянский».
Η Ζώγια μεγάλωσε σε σοβαρό οικογενειακό περιβάλλον. Της άρεσε να διαβάζει κλασσικούς της λογοτεχνίας όπως Πούσκιν, Τολστόι, Μολιέρο, Θερβάντες, Γκαίτε, Σαίξπηρ κλπ Συχνά για τις επιδώσεις της στο σχολείο κέρδιζε σαν βραβείο λογοτεχνικά βιβλία.
Το είδωλο της Ζώγιας ήταν η Τατιάνα Σαλαμάχα (Татьяна Григорьевна Соломаха, 1892 – 17/11/1918), μια γυναίκα Κοζάκος, επαναστάτρια, μέλος του Μπολσεβίκικου Κόμματος – РСДРП(б), (Российская социал-демократическая рабочая партия (большевиков)), που συμμετείχε στον εμφύλιο πόλεμο στη Ρωσία και στο σχηματισμό της σοβιετικής εξουσίας στο Κουμπάν (Кубан), που βασανίστηκε κι εκτελέστηκε από τους αντεπαναστάτες Λευκούς Φρουρούς. Γι’ αυτό η Ζώγια αποκαλούσε τον εαυτό της Τάνια. Η Ζώγια ετοιμαζόταν να μπει στο Λογοτεχνικό Ινστιτούτο. Αλλά μόλις είχε τελειώσει την 9η τάξη του σχολείου κι άρχισε την 10η όταν άρχισε ο πόλεμος.
Στις 17 Νοέμβρη 1941, ο Στάλιν υπέγραψε τη διαταγή υπ’ αριθμ. 0428 του Αρχηγείου της Ανώτατης Διοίκησης, για τη δημιουργία ειδικών ομάδων για να πυρπολήσουν σπίτια που κατείχαν οι Γερμανοί. Σε παγετό -20 βαθμών αυτό θα ακρωτηρίαζε τον εχθρό. Η καταστροφή των κατεχόμενων σπιτιών ήταν καθήκον των ειδικών ομάδων σαμποτέρς.
«Το Αρχηγείο της Ανώτατης Διοίκησης διατάσσει:
Καταστρέψτε και κάψτε ολοσχερώς όλες τις κατοικημένες περιοχές στο πίσω μέρος των γερμανικών στρατευμάτων σε απόσταση 40-60 χιλ. σε βάθος από την πρώτη γραμμή και 20-30 χιλ. δεξιά και αριστερά των δρόμων.
Για να καταστρέψετε κατοικημένες περιοχές εντός της καθορισμένης ακτίνας, αναπτύξτε αμέσως αεροπορία, χρησιμοποιήστε εκτεταμένα πυρά πυροβολικού και όλμων, ομάδες αναγνώρισης, σκιέρ και ομάδες δολιοφθοράς παρτιζάνων εξοπλισμένες με βόμβες μολότοφ, χειροβομβίδες και μέσα κατεδάφισης…».
Στις 31 Οκτώβρη 1941, περίπου δύο χιλιάδες εθελοντές συγκεντρώθηκαν κοντά στον κινηματογράφο «Κολοσαίο» (Колизей) της Μόσχας και αποφάσισαν να πάνε στο μέτωπο. Ανάμεσά τους ήταν η Ζώγια, η οποία μόλις είχε μπει στη δέκατη τάξη του σχολείου 201. Από το 1938 είχε γίνει μέλος της Κομσομόλ (ВЛКСМ). Παρόλο που το κορίτσι δεν ενέπνεε εμπιστοσύνη ούτε από ιδεολογική άποψη (η εγγονή ενός ιερέα) ούτε εξωτερικά – ήταν πολύ εύθραυστη και όμορφη και μία κομσομόλα έπρεπε να είναι ανθεκτική -, ήταν πολύ επίμονη κι έγινε δεκτή κι εντάχθηκε οικειοθελώς στον Κόκκινο Στρατό μαζί με τη φίλη της Βέρα Ντανίλαβνα Βαλόσινα (Вера Даниловна Волошина, 30/09/1919 – 29/11/1941). Κατατάχθηκε στη ειδική στρατιωτική κομματική μονάδα Νο. 9903 (ειδικό απόσπασμα παρτιζάνων – μια από τις πιο μυστικές ομάδες στον Κόκκινο Στρατό) του τμήματος πληροφοριών του αρχηγείου του Δυτικού Μετώπου για να εργαστεί πίσω από τις γραμμές του εχθρού. Επικεφαλής της μονάδας ήταν ο θρυλικός σαμποτέρ αναγνώρισης Άρθουρ Σπρόγης (Артур Карлович Спрогис). Μέσα σε λίγες μέρες, έπρεπε να διδάξει σε αγόρια και κορίτσια 18 ετών πώς να κοιμούνται σωστά στο χιόνι, στους δρόμους των ορυχείων και να πλοηγούνται στο έδαφος.
Ο γραμματέας της Επιτροπής Πόλης της Μόσχας της Κομσομόλ Aλεξάντερ N. Σελέπιν (Александр Николаевич Шелепин) και οι ηγέτες της στρατιωτικής μονάδας αναγνώρισης και δολιοφθοράς Νο. 9903 προειδοποίησαν τους νεοσύλλεκτους ότι οι συμμετέχοντες στις επιχειρήσεις ήταν ουσιαστικά βομβιστές αυτοκτονίας, καθώς ανέμεναν το επίπεδο των απωλειών των ομάδων αναγνώρισης και δολιοφθοράς να ήταν 95%, και ένα σημαντικό μέρος των νεοσύλλεκτων σαμποτέρ πιθανότατα να πεθάνουν από βασανιστήρια από τους Γερμανούς, εάν συλληφθούν, επομένως όσοι δεν συμφωνούν να πεθάνουν επώδυνα πρέπει να εγκαταλείψουν τη σχολή πληροφοριών. Η Ζώγια Κοσμοντεμιάνσκαγια και η φίλη της Βέρα Βαλόσινα επέλεξαν να παραμείνουν στην μονάδα.
Πριν από τη μοιραία έξοδο του Νοέμβρη, η Ζώγια είχε ήδη εξοντώσει έναν Γερμανό φασίστα μοτοσικλετιστή, στην τσάντα του οποίου οι Κοσμομόλοι βρήκαν πολύτιμα έγγραφα του προσωπικού, συμπεριλαμβανομένων τοπογραφικών χαρτών. Μια ομάδα Κομσομόλων πήγε στο χωριό Πετρίστσεβο (Петрищевο) σε ειδική αποστολή.
Σε αυτό το απομακρυσμένο χωριό βρισκόταν το 332ο Σύνταγμα Πεζικού – περίπου 500 Γερμανοί Ναζί – και στάθμευε εκεί μέρος της μονάδας ασυρμάτου αναγνώρισης του στρατού. Υπέκλεπταν τις συνομιλίες των Σοβιετικών και προκαλούσαν παρεμβολές στον ασύρματο. «Εκείνες τις μέρες, η σοβιετική διοίκηση σχεδίαζε μια ισχυρή αντεπίθεση. Έγινε απαραίτητο να τεθεί εκτός μάχης ο εχθρικός σταθμός ασυρμάτου, τουλάχιστον για λίγο, που φυλασσόταν αξιόπιστα. Στείλαμε πολλές ομάδες, αλλά καμμιά δεν ολοκλήρωσε το έργο της», έγραψε ο Άρθουρ Σπρόγης στα μεταπολεμικά του απομνημονεύματα.
Στις δύο τα ξημερώματα της 29/11/1941, τρία μέλη της ομάδας αναγνώρισης – ο διοικητής της ομάδας Βασίλι Κλουμπκόφ (Василий Клубков), ο Μπόρις Κράινοφ (Борис Крайнов), και η Ζώγια Κοσμοντεμιάνσκαγια – έφτασαν στον Πετρίστσεβο. Ήταν σε αυτό το χωριό, που οι μονάδες του 332ου Συντάγματος Πεζικού της Βέρμαχτ στεγάστηκαν και σε σπίτια των κατοίκων. Η Ζώγια έβαλε φωτιά σε τρία σπίτια, μεταξύ των οποίων το σημαντικότερο κέντρο επικοινωνίας, καθώς και έναν στάβλο με 20 άλογα. Ο Крайнов κατάφερε να δραπετεύσει, αλλά ο Клубков συνελήφθη από τους Γερμανούς (θα συνεργαστεί με τους φασίστες κατακτητές και αργότερα θα εκτελεστεί από άνδρες του Λαϊκού Επιτροπείου Εσωτερικών Υποθέσεων – НКВД). Η Ζώγια πρόλαβε και κρύφτηκε. Ένας από τους ντόπιους φύλακες ασφαλείας, στο σπίτι του οποίου έμεναν Γερμανοί αξιωματικοί, κάποιος Свиридов, είδε τη Ζώγια και κάλεσε τους Γερμανούς οι οποίοι συνέλαβαν τη Ζώγια ζωντανή.
Ανακρίθηκε και βασανίστηκε από τον συνταγματάρχη Robert Huber (Rüderer). Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, η Ζώγια αυτοπροσδιορίστηκε ως Τάνια και δεν είπε τίποτα συγκεκριμένο. Αφού την έγδυσαν, τη μαστίγωσαν με ζώνες και μετά ο φρουρός που την ανέλαβε, για τέσσερις ώρες την οδήγησε ξυπόλητη, μόνο με τα εσώρουχά της, κατά μήκος του δρόμου στο κρύο. «Έτσι, την έβγαλαν ξυπόλητη από τις δέκα το βράδυ μέχρι τις δύο το πρωί – κατά μήκος του δρόμου, στο χιόνι, ξυπόλητη», είπε ο κάτοικος του χωριού Прасковь Кулик.
Στις 10:30 το επόμενο πρωί, η Ζώγια οδηγήθηκε στον δρόμο, όπου είχε ήδη στηθεί μια αγχόνη. Στο στήθος της ήταν κρεμασμένη μια ταμπέλα με τις λέξεις «εμπρηστής χωριών» στα ρωσικά και γερμανικά. Την οδήγησαν μέχρι την αγχόνη. Περπάτησε ίσια, ορθή, σιωπηλά, περήφανα. Την ανέβασαν στην αγχόνη. Υπήρχαν πολλοί Γερμανοί και πολίτες τριγύρω. Διέταξαν να ανοίξει ο κύκλος των κατοίκων που την περιτριγύριζαν και άρχισαν να τη φωτογραφίζουν.
Σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων που παραβρέθηκαν στην εκτέλεσή της, η Ζώγια, απευθυνόμενοι στους κάτοικους του χωριού φώναξε: «Πολίτες! Μην στέκεστε, μην κοιτάτε. Πρέπει να βοηθήσουμε τον Κόκκινο Στρατό να πολεμήσει και οι σύντροφοί μας θα εκδικηθούν τους Γερμανούς φασίστες για τον θάνατό μου. Η Σοβιετική Ένωση είναι ανίκητη και δεν θα ηττηθεί. Γεια, σύντροφοι! Γιατί φαίνεστε λυπημένοι; Να είστε γενναίοι, να πολεμήσετε, να χτυπήσετε τους Γερμανούς, να τους κάψετε, να τους δηλητηριάσετε! Δεν φοβάμαι να πεθάνω, σύντροφοι. Είναι ευτυχία να πεθαίνεις για τους ανθρώπους σου… Αντίο σύντροφοι! Πολεμήστε, μη φοβάστε!».
Είναι απίστευτο θάρρος να στέκεσαι στο χείλος του τάφου και, χωρίς να σκέφτεσαι τον θάνατο, να ζητάς ανιδιοτέλεια! Η ίδια στάθηκε πάνω στο ξύλινο κασόνι και όταν της έβαλαν την θηλιά στο λαιμό, πρόφερε τα λόγια που έγιναν θρυλικά, απευθυνόμενη στους Γερμανούς στρατιώτες: «Γερμανοί στρατιώτες! Πριν είναι πολύ αργά, παραδοθείτε. Μπορεί να με κρεμάσετε, αλλά δεν υπερτερείτε όλων, είμαστε 170 εκατομμύρια. Δεν μπορείτε να τους κρεμάσετε όλους. Θα εκδικηθούν για μένα οι σύντροφοι…».
Ταυτόχρονα με τη Ζώγια, συνελήφθη και η φίλη της Βέρα Ντανίλοβνα Βαλόσινα, η οποία πήγαινε σε αποστολή με άλλη ομάδα κομσομόλων σαμποτέρ στο χωριό Γκαλόβκαβα (Головково), 12 χλμ. από το Πετρίστσεβο. Η Βέρα ακολούθησε τη μοίρα της Ζώγιας: οι Γερμανοί τη βασάνισαν και την κρέμασαν την ίδια μέρα με την Κοσμοντεμιάνσκαγια. Σύμφωνα με τις αναμνήσεις των μαρτύρων, πριν από το θάνατό της η Βέρα φώναξε: «Οι σύντροφοί μου θα με εκδικηθούν! Οι δικοί μας θα νικήσουν ακόμα». Και τραγούδησε τη «Διεθνή».
Το σώμα της Κοσμοντεμιάνσκαγια (της Τάνιας) κρεμόταν στην αγχόνη για περίπου ένα μήνα, και το κακοποίησαν επανειλημμένα Γερμανοί στρατιώτες που περνούσαν από το χωριό. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1942, μεθυσμένοι Γερμανοί έσκισαν τα ρούχα της και για άλλη μια φορά κακοποίησαν το σώμα της, μαχαιρώνοντάς το και κόβοντας το στήθος της. Την επόμενη μέρα οι Γερμανοί έδωσαν εντολή να αφαιρέσουν την αγχόνη και το σώμα θάφτηκε από ντόπιους έξω από το χωριό. Η αγχόνη κόπηκε την 1η Γενάρη 1942. Μέχρι τα τέλη Γενάρη, το χωριό είχε ήδη απελευθερωθεί από τα σοβιετικά στρατεύματα.
Η μοίρα της Ζώγια έγινε ευρέως γνωστή από το άρθρο «Τάνια» του Σοβιετικού δημοσιογράφου και ανταποκριτή της εφημερίδας Πράβντα, Πιοτρ Λιντώφ (Пётр Александрович Лидов), που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πράβντα (Правда) στις 27 Γενάρη 1942.
Στις 4 Φλεβάρη 1942, το σώμα της Ζώγια αναγνωρίστηκε από τη μητέρα της Любовь Тимофеевна. «Αφού το σώμα απελευθερώθηκε από το χιόνι, η Тимофеевна, συνοδευόμενη από τον 16χρονο γιο της, ανέβηκε, γονάτισε, έσκυψε και αναγνώρισε την κόρη της στο βασανισμένο κορίτσι. Την πήραν από τα χέρια και τη σήκωσαν… Μάρτυρες είπαν ότι η μητέρα της Ζώγια είχε κουφαθεί από τη θλίψη. Εκτός από τη μητέρα, ο αδελφός της Αλέξανδρος (Александр), η μαχητική της φίλη Κλαύδια Μιλαράντοβα (Клавдия Милорадова), η συμμαθήτριά της Μπέλακαν (Белоконь), η δασκάλα Ναβασέλοβα (Вера Сергеевна Новоселова), καθώς και ιατροδικαστές και κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στην ταυτοποίηση», δήλωσε η Ναντέζντα Σαβόσινα (Надежда Савосина), επικεφαλής επιμελήτρια του «Μουσείου Ζώγιας» που άνοιξε στο Πετρίστσεβο.
Στις 16 Φλεβάρη 1942, το Προεδρείο του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ απένειμε μεταθανάτια στη Ζώγια Κοσμοντεμιάνσκαγια τον τίτλο «Ηρωίδα της Σοβιετικής Ένωσης» ( Герой Советского Союза) για «το θάρρος και τον ηρωισμό που έδειξε στον κομματικό αγώνα στα μετόπισθεν κατά των Γερμανών εισβολέων». Η Ζώγια έγινε η πρώτη γυναίκα Ηρωίδα της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου.
Οι στάχτες της θάφτηκαν εκ νέου στη Μόσχα στο νεκροταφείο Новодевичь.
Έχοντας μάθει για το θάνατο της αδερφής της, ο μικρότερος αδερφός της Σούρα (Шура Космодемьянский) εντάχθηκε στο στρατό σε ηλικία 17 ετών. Μετά τη Σχολή Τάνκ του Ουλιάνοφσκ (Ульяновск), το τανκ του με την επιγραφή «Για τη Ζώγια» στην θωράκισή του συνέτριψε τους Ναζί στα μέτωπα του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου.
Ο άλλος αδελφός της, διοικητής του 350ου αυτοκινούμενου συντάγματος πυροβολικού της 43ης Στρατιάς του 3ου Λευκορωσικού Μετώπου, ανώτερος υπολοχαγός Александр Космодемьянский, έπεσε ηρωικά τον Απρίλη του 1945 κοντά στην πόλη Vierbrüderkrug στην Ανατολική Πρωσία κοντά στο Königsberg. Του απονεμήθηκε μετά θάνατον ο τίτλος του «Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης».
Ο θάνατος της Ζώγιας Κοσμοντεμιάνσκαγια ενέπνευσε τον σοβιετικό λαό να πολεμήσει μέχρι τη νίκη. Μια κορυφή στα βουνά Τιέν -Σαν (Тянь-Шаня) στην Κεντρική Ασία ονομάστηκε προς τιμήν της με το όνομά της. Στη σοβιετική εποχή, το μεγαλύτερο πλοίο ξηρού φορτίου, πήρε το όνομά της «Зоя Космодемьянская». Πολλοί δρόμοι, κολχόζ, νεολαιίστικες οργανώσεις πήραν το όνομά της. Το 1956, ένας πυραμιδοειδής οβελίσκος από γρανίτη ανεγέρθηκε στον τόπο της εκτέλεσης της.
Το μουσειακό συγκρότημα «Ζώγια» στο Πετρίστσεβο
Το 1956 δημιουργήθηκε το Μουσειακό συγκρότημα «Ζώγια» (Зоя) στην περιοχή Ρούζα ( Рузском район) της Μόσχας. Συγκρότημα μουσείων στη μνήμη της ηρωίδας της Σοβιετικής Ένωσης Ζώγιας Κοσμοντεμιάνσκαγια αφιερωμένο στην αντεπίθεση των σοβιετικών στρατευμάτων στη μάχη της Μόσχας.
Το μουσειακό συγκρότημα που βίσκεται στο χωριό Πετρίστσεβο, εκτός από το κύριο κτίριο του μουσείου, περιλαμβάνει ένα παλιό μουσείο, το οποίο έκλεισε μετά την κατασκευή του νέου, το σπίτι όπου η Ζώγια κρατήθηκε μετά από βασανιστήρια την τελευταία νύχτα πριν την εκτέλεσή της, το μνημείο στο σημείο που κρεμάστηκε. Όλες αυτές οι περιοχές συνδέονται οπτικά με έναν λευκό πεζόδρομο.
Στο ημερολόγιό της, που υπάρχει στο μουσείο προς τιμήν της, η Ζώγια γράφει: «Ευτυχία είναι να είσαι ατρόμητος μαχητής για την πατρίδα».Το σημειωματάριο της Ζώγιας Κοσμοντεμιάνσκαγια τελείωνε με τα λόγια του Άμλετ: «Αντίο, αντίο! Και να με θυμάσαι». Αυτή η καταχώρηση από τον Οκτώβρη του 1941 είναι σαν μια παράκληση σε μακρινούς απογόνους να θυμηθούν αυτό το θαρραλέο κορίτσι που συνειδητά έδωσε τη ζωή της για την πατρίδα της.
Η Ζώγια σήμερα
Η Ζώγια έκανε ό,τι έπρεπε να κάνει ένας Κομσομόλος: προκάλεσε ζημιά στον φασίστα εχθρό και κατά την αιχμαλωσία υπέστη τερατώδη βασανιστήρια και πέθανε, δείχνοντας μέχρι το τέλος την ανυποχώρητη θέληση και τη δύναμη του χαρακτήρα της. Έχοντας καταφέρει ένα ατρόμητο, βαθιά προσωπικό κατόρθωμα και παραμένοντας για πάντα στην ιστορία των λαών που αντιστέκονται στην φασιστική λαίλαπα. Οι ήρωες πρέπει να τιμώνται, να εξυψώνονται, να στέκονται στο επίπεδό τους.
Στην πραγματικότητα, όσο σκληρό κι αν ακούγεται σήμερα, μετακομίσαμε από το πρότυπο της Ζώγιας στα σύγχρονα ινδάλματα της νεολαίας, τους tik-tokερς, τους vlogερς, το αστραφτερό life style του Χόλιγουντ, τα βλαχο-μπαρόκ της υποκουλτούρας, την εικονική πραγματικότητα του τίποτα. Ποιός είναι πιο χρήσιμος; Και ποιός σου αρέσει περισσότερο; Έλα, διάλεξε!
Τώρα στη σημερινή εποχή, η έλλειψη πραγματικών ηρώων γίνεται πιο έντονη από ποτέ. Το πρόβλημα είναι το γεγονός ότι το σύστημα λειτουργεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο, πλασάροντας εξαιρετικά καταστροφικούς και αμφίβολους χαρακτήρες στην πρώτη σειρά. Και σημειώστε, όλοι φαίνεται να είναι ευχαριστημένοι με τα πάντα. Είναι όμως όντως έτσι; Είναι αυτός ο δρόμος που θα μας οδηγήσει σε ένα σχετικά ευτυχισμένο, ειρηνικό μέλλον με δικαιοσύνη κι ευημερία για όλους; Και είναι αυτός ο ίδιος κόσμος για τον οποίο η πανίσχυρη, ακάθεκτη Ζώγια πέτυχε το κατόρθωμα και έδωσε τη ζωή της;
Οι καιροί είναι και πάλι δύσκολοι. Ο καπιταλισμός αναγεννά και χρησιμοποιεί και πάλι τον φασισμό και χρειάζονται πάλι πραγματικοί ήρωες του λαού. Όλοι όσους έχουμε στη διάθεσή μας. Τόσο οι ζωντανοί, οι λαϊκοί αγωνιστές, όσο και εκείνοι που έμειναν πίσω στην ιστορία, όπως η επονομαζόμενη «Σοβιετική Ζαν Ντ’ Αρκ», η Ζώγια Ανατόλιεβνα Κοσμοντεμιάνσκαγια.
Θεματοφύλακας ιστορικής μνήμης
