Η κόκκινη σημαία ως σύμβολο του επαναστατικού αγώνα | του Θεματοφύλακα ιστορικής μνήμης
Η κόκκινη σημαία είναι σύμβολο του επαναστατικού αγώνα, του αριστερού, του σοσιαλιστικού κινήματος και του κομμουνισμού. Ήταν 8 Απρίλη του 1918, σε συνεδρίαση του Προεδρείου της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Συμβουλίων των Αντιπροσώπων Εργατών, Αγροτών, Στρατιωτών και Κοζάκων κι ένας από τους ηγέτες της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο Πρόεδρος του Προεδρείου της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής Γιάκοβ Μιχάηλοβιτς Σβερντλόφ (Яков Михайлович Свердлов, 3/6/1885-16/3/1919)
πρότεινε να ανακηρυχθεί η κόκκινη σημαία, σημαία της νεαρής Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας: «Για εμάς δεν υπάρχει καμία αμφιβολία: η μόνη σημαία της Ρωσικής Σοβιετικής Δημοκρατίας είναι η μόνη σημαία με την οποία πήγαμε να πολεμήσουμε ενάντια στην απολυταρχία και την αστική τάξη… κανένας επαναστάτης δεν θα έχει αντίρρηση στο γεγονός ότι η κόκκινη σημαία με την οποία πήγαμε να πολεμήσουμε θα παραμείνει η εθνική σημαία».
Η πρόταση εγκρίθηκε ομόφωνα.
Σε λίγες μέρες στις 14 Απρίλη 1918 εκδόθηκε το διάταγμα της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής που ανακήρυξε την κόκκινη σημαία με την επιγραφή РСФСР (Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика) «Ρωσική Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία» ως εθνική σημαία της Ρωσικής Σοβιετικής Δημοκρατίας και ως σημαία μάχης των Ενόπλων Δυνάμεων της.
Η πρώτη απονομή του τιμητικού κόκκινου λάβαρου έγινε στις 20 Αυγούστου 1918. Ο πρώτος που βραβεύτηκε ήταν η Λετονική Μεραρχία Τυφεκιοφόρων (Литовская стрелковая дивизия) του 5ου Λετονικού Σύνταγματος (5-й Латышский полк) για την ανιδιοτελή και γενναία υπεράσπιση του Καζάν (Казань) —οι Λευκοί προσπάθησαν να καταλάβουν την πόλη και να πάρουν τον χρυσό που υπήρχε αποθηκευμένος.
Στις 29.12.1922 η Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία, η Ουκρανική ΣΣΔ, η Λευκορωσική ΣΣΔ και η Υπερκαυκασιανή Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία υπέγραψαν τη Συνθήκη για το σχηματισμό της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών — ΕΣΣΔ (Союз Советских Социалистических Республик — CCCP), το άρθρο 22 της οποίας όριζε: «Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών έχει τη δική της σημαία, τον θυρεό και την κρατική σφραγίδα».
Η περιγραφή της κόκκινης σημαίας της ΕΣΣΔ καθορίστηκε στο άρθρο 71 του Συντάγματος της ΕΣΣΔ, που εγκρίθηκε στη δεύτερη σύνοδο της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΣΣΔ στις 06.07.1923. Η τρίτη σύνοδος της ΚΕΕ της ΕΣΣΔ στις 12.11.1923 αποφάσισε: «Η κρατική σημαία της Ένωσης της ΕΣΣΔ αποτελείται από ένα κόκκινο ή κατακόκκινο ύφασμα, με ένα χρυσό δρεπάνι και σφυρί στην επάνω γωνία του στον άξονα και ένα κόκκινο πεντάκτινο αστέρι πάνω από αυτά, πλαισιωμένο από μια χρυσή μπορντούρα».
Η κρατική σημαία της ΕΣΣΔ είναι το επίσημο σύμβολο της ΕΣΣΔ (μαζί με το κρατικό έμβλημα και τον εθνικό ύμνο), ήταν σύμβολο της κυριαρχίας της ΕΣΣΔ και της αδιάσπαστης ένωσης των εργατών και των αγροτών στον αγώνα για την οικοδόμηση μιας κομμουνιστικής κοινωνίας. Η Κόκκινη Σημαία, το χρώμα της οποίας συμβολίζει το αίμα που χύθηκε στον αγώνα κατά της καταπίεσης, για την ελευθερία και την ευτυχία του εργαζόμενου λαού.
Όμως, γιατί ένα απλό κόκκινο πανί, έγινε σύμβολο του αγώνα για την παγκόσμια εργατική επανάσταση και τον κομμουνισμό;
Ο συμβολισμός
Το κόκκινο είναι το χρώμα του αγώνα, καθώς και του κινδύνου και της ανησυχίας. Οι ίδιοι οι Μπολσεβίκοι εξήγησαν την επιλογή τους συμβολίζοντας το αίμα των καταπιεσμένων ανθρώπων — εργατών, αγροτών και ναυτικών. Το αίμα που χύθηκε στον αγώνα για την απελευθέρωση από την εκμετάλλευση προσωποποιήθηκε από το κόκκινο χρώμα της σημαίας και το πεντάκτινο αστέρι.
Όπως όριζε η τρίτη σύνοδος της ΚΕΕ της ΕΣΣΔ ήταν ένα κόκκινο ορθογώνιο ύφασμα με ένα χρυσό σφυροδρέπανο στην επάνω γωνία και ένα κόκκινο πεντάκτινο αστέρι πάνω από αυτά, πλαισιωμένο από ένα χρυσό περίγραμμα. Η αναλογία του πλάτους της σημαίας προς το μήκος της είναι 1:2. Το κόκκινο χρώμα της σημαίας συμβολίζει τον ηρωικό αγώνα του σοβιετικού λαού, υπό την ηγεσία του ΚΚΣΕ, για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού, το δρεπάνι και το σφυρί συμβολίζουν την ακλόνητη ένωση της εργατικής τάξης και της κολχόζνικης αγροτιάς. Το κόκκινο πεντάκτινο αστέρι στη σημαία της ΕΣΣΔ συμβολίζει τον τελικό θρίαμβο των ιδεών του κομμουνισμού στις πέντε (κατοικημένες, δηλαδή εξαιρουμένης της Ανταρκτικής) ηπείρους του πλανήτη.
Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία. Είναι ιστορικά εξαρτημένη. Τα κόκκινα λάβαρα και οι σημαίες χρησιμοποιούνταν εδώ και πολλά χρόνια από τους επαναστάτες ενάντια στην ανισότητα, την αδικία και την καταπίεση.
Ιστορικότητα του κόκκινου λάβαρου
Από την αρχαιότητα, το κόκκινο χρώμα αποτελούσε σύμβολο δύναμης και ισχύος.
Και αφού ο Ιούλιος Καίσαρας ήταν ο πρώτος που φόρεσε πορφυρή τήβεννο, έγινε υποχρεωτικό για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες. Και όχι τυχαία: οι κόκκινες βαφές ήταν εξαιρετικά ακριβές. Το ίδιο συνέβαινε και στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία — που μεταγενέστερα ονομάστηκε Βυζάντιο. Έτσι, οι γιοι του αυτοκράτορα, που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, είχαν το πρόθεμα στο όνομα Πορφυρογέννητος, σε αντίθεση με εκείνους που γεννήθηκαν πριν από την άνοδο του Καίσαρα στο θρόνο. Η παράδοση αυτή διατηρήθηκε και αργότερα και ανά τους αιώνες το κόκκινο χρώμα εξακολουθούσε να είναι προνόμιο των μοναρχών και των υψηλών ευγενών.
Για τις βασιλικές σφραγίδες χρησιμοποιούνταν πάντα μόνο κόκκινο σφραγιστικό κερί — η χρήση τέτοιων σφραγίδων από ιδιώτες απαγορευόταν αυστηρά. Στη Ρωσία, το κόκκινο θεωρούνταν επίσης το χρώμα της βασιλικής εξουσίας, της «κυριαρχίας», και η σφραγίδα του ηγεμόνα τοποθετούνταν μόνο σε κόκκινο σφραγιστικό κερί.
Για πρώτη φορά στην ιστορία, το κόκκινο λάβαρο ως έμβλημα μιας απελευθερωτικής εξέγερσης χρησιμοποιήθηκε στο Γκοργκάν (گرگان) της Περσίας το 778-779 ΝΚΧ. Η αναμέτρηση έχει καταγραφεί στην ιστορία ως η «εξέγερση με το κόκκινο λάβαρο».
Κατά την πρώτη χιλιετία, οι κόκκινες σημαίες εμφανίστηκαν στους Ιρανούς και τους Άραβες ως σύμβολο εξέγερσης.
Η χρήση του κόκκινου χρώματος στο επαναστατικό λάβαρο κορυφώθηκε στα τέλη του Μεσαίωνα.
■ 1524-1526, στη Γερμανία, το κόκκινο χρώμα στο λάβαρο των αγροτών που ενώθηκαν στον αγώνα κατά των φεουδαρχών καταπιεστών,
■ 1789-1792, η κόκκινη σημαία ως σύμβολο της λέσχης των Ιακωβίνων (Club des jacobins), της κύριας κινητήριας δύναμης της Γαλλικής Επανάστασης. Η Γαλλική Επανάσταση στα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνα έφερε μια αλλαγή σε όλα τα προηγούμενα έθιμα και πρακτικές. Από τις πρώτες μέρες της, όταν πλήθη αστικών εργατών συγκεντρώνονταν για βίαιες συγκεντρώσεις στο βασιλικό παλάτι, είχαν την ιδέα να ανεμίζει ένα κομμάτι κόκκινο ύφασμα πάνω από τα κεφάλια τους. Η τολμηρή χειρονομία υιοθετήθηκε με προθυμία: ήταν ένα σημάδι εξέγερσης, ανυπακοής προς τον βασιλιά. Οι απλοί πολίτες άρχισαν να φορούν κόκκινα – «φρυγικά.- καπέλα, παρόμοια με αυτά που φορούσαν οι απελευθερωμένοι σκλάβοι στην αρχαία Ρώμη. Με αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι ήθελαν να δείξουν ότι είναι πλέον ελεύθεροι.
■ 1834, στην εξέγερση στη Λυών (Lyon). Η κόκκινη σημαία χρησιμοποιήθηκε από τους εργάτες που εξεγέρθηκαν κατά των καταπιεστών,
■ 1848, παρόμοια με τους εργάτες της Λυών, και άλλοι εργάτες στη Γερμανία και την υπόλοιπη Γαλλία διαδήλωσαν με την κόκκινη σημαία,
■ 1850-1854, η κόκκινη σημαία των επαναστατών της Eξέγερσης των Ταϊπίνγκ (太平天国) στην Κίνα,
■ 1871, στο Παρίσι ως επίσημη αναγνώριση του συμβόλου της Παρισινής Κομμούνας και στη συνέχεια του επαναστατικού κινήματος του διεθνούς προλεταριάτου.
■ 1898, στη Ρωσία, αφού ύψωσαν την κόκκινη σημαία την Πρωτομαγιά, οι Μπολσεβίκοι την έκαναν σύμβολο τους. Στη συνέχεια, όταν το κόμμα έγινε η κινητήρια δύναμη της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο συμβολισμός αυτός υιοθετήθηκε από τη νεαρή Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία και στη συνέχεια από την ΕΣΣΔ. Παρεμπιπτόντως, η κόκκινη σημαία στη Ρωσία είχε χρησιμοποιηθεί και στο παρελθόν. Για παράδειγμα, το 1861 κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των αγροτών του Καντιέβκα (Кандиевское восстание) ή το 1876 στην πρώτη πολιτική διαδήλωση στην Πετρούπολη.
Οι κόκκινες σημαίες και τα κόκκινα πανό χρησιμοποιήθηκαν για να χρωματίσουν τις πολυπληθείς συγκεντρώσεις και τις φάλαγγες των διαδηλωτών κατά τη διάρκεια της πρώτης Ρωσικής Επανάστασης. Αυτό είχε διπλό νόημα: συμβόλιζαν το αίμα των αθώων θυμάτων που χύθηκε από τους πιστούς στη μοναρχία στρατιώτες στις 9 Γενάρη 1905, αλλά και την πρόκληση προς τις επίσημες αρχές από εκείνους που ξεσηκώθηκαν για να αγωνιστούν για κοινωνική δικαιοσύνη.
Παρεμπιπτόντως, η πεποίθηση του Άγγλου συγγραφέα Ρόμπερτ Στίβενσον (Robert Louis Balfour Stevenson, 13/11/1850 – 3/12/1894) ότι οι πειρατές επιτίθονταν πάντα με μαύρη σημαία με κρανίο και οστά έχει γίνει κοινή πεποίθηση. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια — οι θαλάσσιοι ληστές τις περισσότερες φορές ύψωναν ένα κόκκινο πανί, προκαλώντας έτσι τα πάντα και τους πάντες! Και το ίδιο το όνομά της πειρατικής σημαίας «Jolly Roger» προέρχεται από το γαλλικό Joyeux Rouge (φωτεινό κόκκινο). Και αυτό συνέβαινε πολύ πριν από τη Γαλλική και Ρώσικη Επανάσταση!
Η κόκκινη σημαία υψώθηκε από τους ναύτες που εξεγέρθηκαν τον Ιούνη του 1905 στο θωρηκτό «Ποτέμκιν» (Броненосец «Потемкин»). Γι’ αυτό ο μοναρχικός Τύπος τους χαρακτήρισε αμέσως «πειρατές»).
Από τις πρώτες ημέρες της επανάστασης του Φλεβάρη του 1917, η Πετρούπολη έγινε «κόκκινη» — πανό, περιβραχιόνια, σημαίες…
Οι Μπολσεβίκοι εισήλθαν σύντομα στην κεντρική πολιτική σκηνή. Άρχισαν αμέσως να δημιουργούν ένοπλα αποσπάσματα της Κόκκινης Φρουράς —κυρίως από εργάτες, αλλά και από στρατιώτες και ναύτες. Οι μαχητές είχαν ένα κόκκινο περιβραχιόνιο με την επιγραφή «Κόκκινη Φρουρά» και μια κόκκινη κορδέλα στο κεφάλι τους. Οι Κόκκινοι Φρουροί ήταν αυτοί που αποτέλεσαν την κύρια επαναστατική δύναμη της ένοπλης εξέγερσης του Οκτώβρη. Μια άλλη ισχυρή δύναμη που έλαβε ενεργό μέρος στην Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν οι επαναστατημένοι ναύτες. Θεωρούσαν τους εαυτούς τους κληρονόμους των «Ποτεμκινικών» και εμφανίζονταν κάτω από τα κόκκινα λάβαρα, και σημαίες.
Για τους Μπολσεβίκους που ήρθαν στην εξουσία, με επικεφαλής τον Λένιν, δεν υπήρχε καμία αμφιβολία για το χρώμα του νέου λάβαρου της Σοβιετικής Ρωσίας: μόνο κόκκινο —το σύμβολο της Επανάστασης! Εξ ου και ο Κόκκινος Στρατός, το Κόκκινο Αστέρι, το Τάγμα του Κόκκινου Λάβαρου… ως σύμβολο της αδιάσπαστης ένωσης των εργατών και των αγροτών στον αγώνα για την οικοδόμηση μιας κομμουνιστικής κοινωνίας.
Το σύμβολο του Κόκκινου Λάβαρου είχε μεγάλη σημασία τόσο στις στρατιωτικές δράσεις για την υπεράσπιση του σοβιετικού κράτους όσο και στις πολιτικές υποθέσεις εργασίας.
Το Κόκκινο Λάβαρο ήταν το πρώτο συλλογικό βραβείο του νεαρού κράτους, το οποίο απονεμήθηκε όχι μόνο σε στρατιωτικές μονάδες, αλλά και σε εργατικές συλλογικότητες.
Σε όλες τις επίσημες και ανεπίσημες εκδηλώσεις της χώρας των Σοβιέτ —συνέδρια και διασκέψεις, διαδηλώσεις και παρελάσεις, επίσημες συναντήσεις— κυριαρχούσε το κόκκινο χρώμα. Το Λάβαρο της Νίκης που υψώθηκε από Σοβιετικούς στρατιώτες στο Βερολίνο πάνω από το Ράιχσταγκ το 1945 ήταν επίσης κόκκινο και χαρακτηρίστηκε ως «η κόκκινη σημαία της νίκης των λαών ενάντια στον φασισμό».
Ακόμη και το όνομα της κεντρικής πλατείας παρέλασης της χώρας είναι μέχρι και σήμερα Κόκκινη Πλατεία.
Αυτός ο συμβολισμός παρέμεινε μέχρι την παλινόρθωση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ το 1991. Τέλος, παρά τις αλλαγές που έγιναν μετά την Σοβιετική Ένωση, στην Ρωσία, με το νόμο της 29/12/2000 για το έμβλημα και τις σημαίες των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας, που έδινε τη δυνατότητα στους στρατιωτικούς σχηματισμούς να χρησιμοποιούν συγκεκριμένα σύμβολα, οι περισσότερες στρατιωτικές μονάδες επέστρεψαν στα ένδοξα κόκκινα λάβαρά τους.
Το κόκκινο λάβαρο, κυματίζει και σήμερα ελεύθερα στα χέρια των επαναστατών σε όλον τον κόσμο κατά των καταπιεστών τους.
Θεματοφύλακας ιστορικής μνήμης
