Η ρίμα της μεγάλης επιγραφής | του Νίκου Λουκαδάκη
Στην όμορφη Θεσσαλονίκη ζει ένας ταλαντούχος και φωτισμένος νεαρός Α.Μ.Ε.Α. με κινητικά προβλήματα, ο Στέργιος-Νεκτάριος Θεοδωρίκας. Ο Στέργιος, χωρίς να έχει καμία σχέση με την Κρήτη, ζει και αναπνέει για τον τόπο μας. Μιλάει με την διάλεκτό μας, αγαπάει την Κρητική μουσική, γράφει στίχους που έχουν μπει σε αρκετές δισκογραφικές δουλειές και γνωρίζει σε βάθος την Κρητική κουλτούρα. Ο νεαρός αυτός είναι 4οετής φοιτητής στο Α.Π.Θ. στο τμήμα Ιστορίας και αρχαιολογίας. Του ζητήθηκε λοιπόν να γράψει μια εργασία με θέμα: «Γάμος στην μεγάλη επιγραφή της Γόρτυνος» κι επειδή το μερακλίκι κατοικεί μόνο σε ψυχές που είναι φτιαγμένες για μεγάλα πράγματα, ο Στέργιος έγραψε την εργασία του σε 15σύλλαβο. Όταν την παρουσίασε, οι καθηγητές ενθουσιάστηκαν και του ζήτησαν να φτιάξει όλο τον κώδικα με μαντινάδες, πράγμα που ο νεαρός Θεσσαλονικιός το έκανε πράξη σε πολύ λίγο χρόνο.
Η επιγραφή της Γόρτυνας είναι ο αρχαιότερος και ίσως ο προοδευτικότερος νομοθετικός κώδικας στον Ευρωπαϊκό χώρο, χρονολογείται στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.χ. και βρίσκεται χαραγμένος σε 12 στήλες (δωδεκάδελτος), στον αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας. Ιδού λοιπόν πως ο Στέργιος-Νεκτάριος Θεοδωρίκας με τα μάτια της Κρητικής ψυχής του και με την εκπληκτική του πένα, μας δίνει μια περίληψη της μεγάλης επιγραφής με τη μορφή ρίμας.
Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΓΟΡΤΥΝΑΣ ΣΕ ΡΙΜΑ
Στα πίσω χρόνια τα παλιά, εις την αρχαία Κρήτη
–ένα νησί ελληνικό διάσημο στον πλανήτη–,
στη Γόρτυνα επήγανε κι εγράψαν ένα νόμο,
σε βράχο που εζύγιζε πολλών μυριάδων τόνων.
Νόμοι για κάθε έγκλημα, νόμοι με τιμωρία,
μεγάλη η αξία ντως κι εγράψαν ιστορία.
Ορκίζουντόνε στσι θεούς, στην Κρήτη, ο κόσμος ούλος
τον τρόπο που εδικάζουντο, ελεύθερος και δούλος.
Αν δεν υπάρχει μάρτυρας με φρόνεψη και γνώση,
θ’ αποφασίζει ο καδής, αφότου όρκο δώσει.
Σαν εκδοθεί απόφαση, όπχοιος κατακρατήσει,
πρέπει σε πενταήμερο το δούλο ν’ απολύσει.
Αφού μονάχα ο καδής έναι απού γατέχει,
θ’ αποφασίζει ο διάδικος το πόσο χρόνο έχει.
Άμα μια δούλη βιαστεί που δεν έναι παρθένα,
στατήρα πρέπει ο βιαστής να καταβάλει ένα,
μα αν είν’ η δούλη τελικά παρθένος απού λένε,
το χρέος για το βιαστή δυο οβολοί θα-ν έναι.
Ενόσω ζει ο κύρης ντου, ένά ’ναι που πειράζει:
ο γιος την περιουσία ντου να ενεχυριάζει.
Ίντα παιδί γεννιούντανε είχενε σημασία,
καθόριζε το μέλλον του μέσα στην πολιτεία.
Ν’ ανήκουνε δε γίνονταν σε μνιαν ομάδα ούλοι·
εμπόρειενε να γεννηθούν γή ελεύθεροι γή δούλοι.
Εάν ο δούλος πήγαινε ελεύθερη να πάρει,
πολίτες τα κοπέλια ντως γίνουνταν με καμάρι.
Μα αν ήθελε η ελεύθερη να πάρει ένα δούλο,
με δούλους ετελείωνε το παραμύθι ούλο.
Σύμφωνα με το νόμο μας, είχε περίσσα ουσία
να παίρνουν τα ελεύθερα τέκνα περιουσία.
Η γυναικεία ομορφιά και η περίσσια χάρη
ήταν απ’ τα χαρίσματα που η κοπελιά είχε πάρει.
Ήταν αρχόντισσες εκειά, δε σκύβαν το κεφάλι,
και στου ανδρός το σπιτικό πηγαίναν με καμάρι.
Στα δεκαπέντε, οι άρρενες επαίρνανε γυναίκα
που ήταν όμως πιο μικιή, αλλ’ άξιζε για δέκα.
Παντρεύονταν στα δώδεκα οι κοπελιές τ’ αγόρια,
μα ζούσαν αρκετές φορές, αν θέλανε, και χώρια.
Από την αρχαιότητα είχαν χαρές και γέλια
στην Κρήτη, και παντρεύονταν από μικιά κοπέλια.
Η Μινωίτισσα κερά ψηλά ’χε το κεφάλι
και με τον άνδρα της μαζί εσμίγανε και πάλι.
Ανε ποθάνει ο άντρας τση στείρος από κοπέλι,
τότε η γυναίκα αφήνεται να παντρευτεί όποιον θέλει.
Πέντε στατήρες έδιδε ο αφέντης στην Κυρία.
Μ’ αν τετοσάς του χωρισμού ήτανε η αιτία,
λίγο μετά τον χωρισμό, τα παίρναν πίσω όλα:
προίκα, χειροτεχνήματα και τα στολίδια όλα.
Δεν είχε ούλη τη ζωή, μα ’χενε λίγο χρόνο,
ν’ ασκήσει έπρεπε αγωγή σ’ εξήντα μέρες μόνο.
Αν αγωγή δεν ασκηθεί για δούλο που ’χε βλάψει,
ετότες τον αγοραστή φωθιά να τονε κάψει.
Πηγαίνασί τον στον καδή για να τονε δικάσει,
η προθεσμία τσ’ αγωγής αν είχε μπλιο περάσει.
Δεν είχενε δικαίωμα γυναίκα γή κοπέλι
να υιοθετεί στη Γόρτυνα, το θέλει δεν το θέλει.
Εάν ο υιοθετηθείς τον άλλο τονε πρήξει,
έχει δικαίωμα κιοσές να τον αποκηρύξει.
Δέκα στατήρες έδιδε στον αποκηρυχθέντα
του τότε κόσμου ο μνήμονας δίχως να πει κουβέντα.
Εάν κιανείς θα συλληφθεί προτού η δίκη γίνει,
ο οπχοιοσδήποτε μπορεί άσυλο να-ν του δίνει.
Αν αποθάνει άθρωπος που μπλιο δεν ήτο νέος,
οι κληρονόμοι αν πεθυμού, πλερώνουσι το χρέος.
Αν όμως δεν το πεθυμού, η περιουσία μένει
σ’ όσους στο δικαστήριο εβγήκαν κερδεμένοι.
Εάν ο γιος εγγυητής τρίτου προσώπου γίνει,
για δαύτη την εγγύηση φέρει μεγάλη ευθύνη.
Ετουτανά τση Γόρτυνας ο νόμος τα ορίζει
κι η πόλη την παράδοση εδαύτη συνεχίζει.
Πολλά από τα έθιμα είναι και τώρα ίδια:
αρχαϊκές συνήθειες, μινωικά στολίδια.
Πάρα πολλά τα έθιμα που ’χουν επικρατήσει
κι εδέτσα η παράδοση πρέπει να συνεχίσει.
Λουκαδάκης Νίκος
«Ο Δαφνιανός»
Ο Νίκος Λουκαδάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1973. Μεγάλωσε σε μια εποχή και σε ένα περιβάλλον που του επέτρεψε να αγαπήσει τα βιβλία, τη γνώση και το απαύγασμα της ανθρώπινης τέχνης, την ποίηση. Εργάζεται σε μεγάλη βιομηχανία της Κρήτης και είναι παντρεμένος με δύο παιδιά. Αρθρογραφεί σε εβδομαδιαία βάση στην τοπική εφημερίδα της Κρήτης «Αντίλαλος», για την λαογραφία, τη γλώσσα και την ιστορία μας.
