Μαυρίτσιο Κατελάν – Εικαστικός προβοκάτορας, ή ένας πετυχημένος φαρσέρ | του Απόστολου Αποστόλου
Ο Ιταλός καλλιτέχνης Μαυρίτσιο Κατελάν είναι ένας εικαστικός ο οποίος στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης και μέσα από τα έργα του θεωρείται προβοκάτορας των κοινωνικών συμβάσεων ο οποίος με όπλο τα έργα του, προκλητικά κατά βάση και με ένα παροξυσμό ειρωνείας δημιουργεί μια ιδιότυπη υποψιαστική αίσθηση στο θεατή για το ρόλο της τέχνης και την κατασκευασμένη-προμελετημένη αυθάδεια της ζωής. Γεννημένος στην Πάντοβα το 1960, έχει χτίσει την καλλιτεχνική του καριέρα μέσα από τη δημιουργία έργων που συχνά ταλαντεύονται μεταξύ του γκροτέσκου και του ιδιοφυούς, προκαλώντας αντιδράσεις που κυμαίνονται μεταξύ του σοκ και του προβληματισμού. Οι δημιουργίες του διακατέχονται από ανύσματα έμπνευσης μιας συνεχούς αμφισβήτησης των ορίων του καλού γούστου, της ίδιας της τέχνης και του ρόλου του καλλιτέχνη στη σύγχρονη κοινωνία. Αποτελεί έναν καλλιτέχνη που έχει καταφέρει να επαναπροσδιορίσει τα όρια της σύγχρονης τέχνης, χρησιμοποιώντας την πρόκληση και το χιούμορ ως εργαλεία εξερεύνησης και σχολιασμού της κοινωνικής και πολιτιστικής πραγματικότητας. Ξεκίνησε την καριέρα του στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και από τότε συνεχίζει να προκαλεί και να αμφισβητεί το κοινό με τις δημιουργίες του. Παρά τη συχνά αμφιλεγόμενη φύση των έργων του, ο Μαυρίτσιο Κατελάν έχει λάβει πολλά βραβεία και οι δημιουργίες του εκτίθενται στα πιο αναγνωρισμένα μουσεία και στις μεγαλύτερες γκαλερί του κόσμου.
Κάτω από μια αυτογενή διαύγαση ενός προβοκατόρικου προεικάσματος του κόσμου καταγγέλλει με τα έργα του, τους μαυλιστικούς κοινωνικούς ρόλους, τις ελαφρολογίες της καθημερινότητας, τις χθαμαλές προβληματικές, τις άκλητες και ακατάγραφες συμβάσεις. Ο Μαυρίτσιο Κατελάν γνωρίζει καλά ότι ο προβοκάτορας αποτελεί ένα σκηνοθέτη του συλλογικού κοινωνικού παιχνιδιού ο οποίος καταφέρνει να μεθερμηνεύει τις προσδοκίες των κοινωνικών ομάδων σ’ ένα επιθετικό υλικό σπρώχνοντας τα πάντα σε μια αντιμαχόμενη πλοκή. Επιπλέον «ο προβοκάτορας αντιπροσωπεύσει – όπως τονίζει ο Ραούλ Βανεγκέμ – το αμυντικό συμφέρον των κοινωνικών ομάδων, μέσα από τη φανταχτερή και ολοκληρωμένη μορφή των προκλήσεων».
Τον προβοκατόρικο ρόλο τον ξέρει άριστα ο Μαυρίτσιο Κατελάν, και τον παίζει με άνεση. Έτσι δημιουργεί επιτηδευμένες προκλήσεις ώστε να διατηρούν τα έργα του ενδιαφέρον. Ας θυμηθούμε τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, στο «The Rise and Fall of the City of Mahagonny», (1930) όταν εκείνος έλεγε ότι «η πρόκληση είναι ένας τρόπος να αναστηθεί η πραγματικότητα στα πόδια της». Η ικανότητά του Μαυρίτσιο Κατελάν, να προκαλεί και να διεγείρει τον διάλογο με τις εικαστικές του μορφές είναι αδιαμφισβήτητη και το έργο του εξακολουθεί να αποτελεί σημείο αναφοράς για καλλιτέχνες και κριτικούς. Παρά τη φήμη του, ο Μαυρίτσιο Κατελάν, έχει διατηρήσει ένα συγκεκριμένο βαθμό μυστηρίου για το πρόσωπό του, αποφεύγοντας να εμφανίζεται δημόσια ή να κάνει δηλώσεις που θα μπορούσαν να ξεκαθαρίσουν οριστικά τις προθέσεις του. Αυτή η στάση του συμβάλλει στη δημιουργία μιας αύρας αινίγματος γύρω του, η οποία βέβαια αντικατοπτρίζεται και στα έργα του, καθιστώντας τα ακόμα πιο ενδιαφέροντα και συζητήσιμα.
Στο «La nona ora» (1999), ο Μαυρίτσιο Κατελάν απεικόνισε τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’ χτυπημένο από μετεωρίτη, σε μια σκηνή που συνδυάζει ως εκκεντρική ένωση, το τραγικό και το κωμικό, το σεβασμό και το γκροτέσκο σαν αινίγματα που κρατάνε μέσα τους όλες της συνισταμένες της ζωής. Ενώ στο «L.O.V.E.» (2010), τοποθέτησε ένα γλυπτό ενός χεριού με όλα τα δάχτυλα κομμένα, εκτός από το μεσαίο δάχτυλο, μπροστά από το Χρηματιστήριο του Μιλάνου, ως χειρονομία περιφρόνησης ενάντια στην εξουσία και την οικονομική δύναμη.
Ένα άλλο έργο που έχει προκαλέσει πολλή συζήτηση είναι το «America», πρόκειται για μια λεκάνη τουαλέτας εξ ολοκλήρου από χρυσό 18 καρατίων. Εγκαταστάθηκε το 2016 στο Μουσείο Guggenheim στη Νέα Υόρκη. Το συγκεκριμένο έργο προσφέρθηκε ως δάνειο στο Λευκό Οίκο κατά τη διάρκεια της προεδρίας Τραμπ, ο οποίος είχε ζητήσει ένα έργο του Βαν Γκογκ. Εδώ η «Αμερική» δεν αντανακλά μόνο την πολυτέλεια και την ανισότητα της Αμερικής, αλλά και στην ίδια τη φύση της τέχνης και πιο συγκεκριμένα το γεγονός ότι η κοινωνία θεωρεί την τέχνη ως κάτι ξεχωριστό. Το 2019, το έργο εκλάπη από το Blenheim Palace στην Αγγλία, ενισχύοντας έτσι το φήμη αυτής της αμφιλεγόμενης δημιουργίας.
Το πιο γνωστό έργο του στο ευρύ κοινό είναι αναμφίβολα η «Comedian», περισσότερο γνωστός ως «η μπανάνα που κολλήθηκε στον τοίχο». Παρουσιάστηκε στην έκθεση τέχνης Art Basel Miami Beach το 2019, το έργο αποτελείται από μια πραγματική μπανάνα κολλημένη σε έναν τοίχο. Αυτό το κομμάτι πυροδότησε μια έντονη συζήτηση, μεταξύ εκείνων που το θεώρησαν πράξη ιδιοφυΐας και εκείνων που το χλεύασαν ως παράλογη κοροϊδία. Πουλήθηκε για 120.000 δολάρια. Λίγο αργότερα ο Μαυρίτσιο Κατελάν κατηγορήθηκε από τον Joe Morford, (εικαστικός από το Glendale της Καλιφόρνιας), ο οποίος μήνυσε τον Μαυρίτσιο Κατελάν για το παραπάνω έργο του, ισχυριζόμενος ότι έκλεψε την ιδέα του, από δικό του έργο που είχε πραγματοποιηθεί δύο δεκαετίες νωρίτερα. Και οι δύο καλλιτέχνες είχαν κολλήσει τις μπανάνες τους υπό γωνία. Επιπλέον ο Joe Morford έχει επίσης κολλήσει ένα πορτοκάλι οριζόντια σε άλλο πάνελ. Να λοιπόν, πως η φάρσα έχει περάσει στα έργα τέχνης και τα έχει φυλακίσει στο δικό της πεπρωμένο.
Δεν ξέρουμε αν κάποιοι θεωρούν τον εαυτό τους μεγάλο καλλιτέχνη πιστεύοντας αυτό που έλεγε ο Άρθουρ Κραβάν ότι «κάθε μεγάλος καλλιτέχνης έχει την αίσθηση της πρόκλησης», ή κείνο που ισχυριζόταν ο Ρομαίν Γκαρύ ότι «η πρόκληση αποτελεί αγαπημένη μορφή αυτοάμυνας», γεγονός όμως είναι, ότι η εικαστική τέχνη διακωμωδείται κάποιες φορές ή ακυρώνεται μέσα από την πρόκληση των «καλλιτεχνών» δημιουργημάτων.
Απόστολος Αποστόλου
Ο Απόστολος Αποστόλου είναι καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας. Δίδαξε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Ψυχολογίας, και ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Universita’ degli Studi di Padova και στο Universita’ degli Studi di Salento, καθώς επίσης στα Ελεύθερα Πανεπιστήμια Libera Universita’ di Arese (Μιλάνο) και Libera Universita’ di Collefero (Ρώμης).
Το 2006 λειτούργησε η Ελληνική Φιλοσοφική Συμβουλευτική κάτω από την εποπτεία του.
Το 2008 ίδρυσε μαζί με τον Καθηγητή Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής Mario Guarna, την Cristina Finazzi και συνεργάτες κορυφαίους καθηγητές Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής στην Φλωρεντία.
Έχει αρθρογραφήσει σχεδόν σε ελληνικά περιοδικά για θέματα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, πολιτικής, τέχνης, καθώς και στον ημερήσιο τύπο. Άφθονη αρθρογραφία υπάρχει και σε περιοδικά του εξωτερικού. Έχει επιμεληθεί και έχει ιδρύσει περιοδικά και έχει γράψει τρία βιβλία.
Διδάσκει Πολιτική και Κοινωνική Φιλοσοφία στη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης.
