Για την τοπική αυτοδιοίκηση | του Δημήτρη Σκαλτσά Αργυρού
Το παρακάτω κείμενο είναι άσκηση μιας ρεαλιστικής ουτοπίας. Το ερώτημα που θα μας απασχολήσει είναι απλό: Υπάρχει πραγματικά μια τοπική αυτοδιοίκηση και αν όχι δύναται να υπάρξει;
Η τοπική αυτοδιοίκηση είναι οι θεσμοί που εκφράζουν ή πρέπει να εκφράζουν την λαϊκή εξουσία στο επίπεδο μιας κοινότητας, μιας πόλης, μιας περιφέρειας. Ως λαϊκή εξουσία αναφέρω τους θεσμούς με τους οποίους η διαχείριση των κοινών περνάει κυρίως άμεσα αλλά και έμμεσα στον ίδιο τον λαό με ένα περιεκτικό τρόπο σε επίπεδο κοινωνίας, οικονομίας και πολιτικής. Η λαϊκή εξουσία είναι η θεσμισμένη έκφραση μιας πραγματικής δημοκρατίας ως το κράτος (εξουσία) του «Δήμου».
Ιστορία
Κατά μια έννοια η τοπική αυτοδιοίκηση προηγείται της εθνικής, κρατικής και υπερεθνικής ή και διακρατικής εξουσίας.Πρώτα δημιουργήθηκαν οι δομές οργανωμένης κοινωνίας και εξουσίας σε επίπεδο οικογενειών, φυλών και λαοτήτων, χωριών, κοινοτήτων πόλεων, πόλεων- κρατών και ύστερα σε επίπεδο κρατών ή αυτοκρατοριών.
Για να μπορεί να γίνει καλύτερος ο έλεγχος των πεπραγμένων μιας πολιτείας, ενός κράτους ή μιας αυτοκρατορίας, πάντα οργάνωναν και ενίσχυαν τους θεσμούς τοπικής αυτοδιοίκησης.
Στην πραγματικότητα όμως αυτό που έκαναν ήταν να μετατρέπουν τους θεσμούς τοπικής αυτοδιοίκησης σε θεσμούς τοπικής διοίκησης με εμφανή λόγο τον έλεγχο τους. Άλλωστε οι θεσμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης ως θεσμοί λαϊκής εξουσίας και λαϊκής κυριαρχίας ήταν πάντα σε σύγκρουση με την κεντρική διοίκηση, την κεντρική εξουσία για αυτό το λόγο έπρεπε να ελέγχουν και να πειθαρχήσουν.
Η κρατική εξουσία πάντα ένιωθε αμήχανα και ήταν ιδιαίτερα καχύποπτη, όταν η τοπική αυτοδιοίκηση αποκτούσε πραγματική εξουσία. Πάντα υπήρχε μια αντίθεση και σύγκρουση κεντρικής και τοπικής αυτοδιοίκησης. Για αυτό το λόγο την ίδια στιγμή που η κεντρική διοίκηση αναφέρεται στην αποκέντρωση, ταυτόχρονα ενισχύει το κεντρικό κράτος.
Στην Ε.Ε. και στις ΗΠΑ
Υπάρχει μια μυθολογία για την Ευρώπη, την Ε.Ε. ή για τις ΗΠΑ σε σχέση με τους οργανωμένους θεσμούς τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η μυθολογία λέει ότι στηνΕυρώπη και στις ΗΠΑ έχουμε αναπτυγμένη την τοπική αυτοδιοίκηση. Βέβαια υπάρχει μια διαφοροποίηση Ευρώπης και ΗΠΑ.
Στην Ευρώπη από την εποχή της Γαλλικής επανάστασης και εντεύθεν έχουμε ισχυρές κεντρικές διοικήσεις, ελεγχόμενες αυτοδιοικήσεις και μια αναπτυγμένη κοινωνία των πολιτών, η οποία όμως υπηρετεί με συνέπεια την συστημική αναπαραγωγή.Κατά συνέπεια τόσο η τοπική αυτοδιοίκηση όσο και η κοινωνία των πολιτών εξυπηρετούν τα συγκεντρωτικά ευρωπαϊκά έθνη – κράτη και την γραφειοκρατικά δομημένη Ε.Ε.
Στις ΗΠΑ έχουμε μια αναπτυγμένη τοπική κρατική αυτοδιοίκηση υπό το πρίσμα του φεντεραλισμού (της Ομοσπονδιοποίησης), η οποία όμως υπηρετεί με πειθαρχία τα στρατηγικά συμφέροντά της μεγαλύτερης ιμπεριαλιστικής δύναμης του κόσμου. Και αυτό ανεξάρτητα των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των επιμέρους Ομοσπονδιών που κάποτε είχαν οδηγήσει τις ΗΠΑ σε εμφύλιο πόλεμο.
Έλληνική ιδιαιτερότητα και οικονομία της αγοράς
Η Ελλάδα στο ιστορικό γίγνεσθαι δυσκολεύεται να μπει στο παρακάνω πλαίσιο, όχι γιατί η κοινωνία των ενεργών πολιτών αντιδρά αλλά γιατί η τοπική εξουσία επιχειρεί σε μεγάλο βαθμό να κρατήσει τα οφίτσια της.
Ας μην ξεχνάμε, ότι η εν λόγω τοπική εξουσία την περίοδο της Τουρκοκρατίας σε ενότητα και αντίθεση με την «Πύλη» συγκρότησε το ρεύμα του κοινοτισμού και έπαιξε καθοριστικό ρόλο κατά την επανάσταση του 1821.
Για να συγκρουστεί στην συνέχεια με την κεντρική εξουσία του Καποδίστρια και του Όθωνα μέχρι να δημιουργήσει ένα modus-vivendi, όπου η κεντρική διοίκηση εξαγοράζει αδρά την τοπική διοίκηση.
Στις σημερινές συνθήκες φαίνεται τα πράγματα να έχουν αλλάξει, όχι απαραίτητα προς μια θετική κατεύθυνση. Φαίνεται πως οι τοπικοί άρχοντες προσαρμόζονται στην ολοκληρωτική κυριαρχία των νόμων της αγοράς, της εξουσίας των πολυεθνικών, των οικονομικών ντερεκτιβών και των προγραμμάτωντης ΕΕ, του ΔΝΤ και των τραπεζών. Από αυτή την οπτική υπερβαίνουν σε ένα βαθμό τον έλεγχο της κεντρικής κρατικής εξουσίας αλλά όχι την πραγματική εξουσία της οικονομίας. Κατά συνέπεια και πάλι βρίσκονται μακριά από την τοπική αυτοδιοίκηση ως θεσμοί μιας λαϊκής εξουσίας/κυριαρχίας.
Λαϊκά κινήματα
Η επίδραση της τοπικής αυτοδιοίκησης στο ιστορικό γίγνεσθαι σε μεγάλο βαθμό συσχετίζεται με την εμφάνιση και την δράση λαϊκών κινημάτων, ήδη από την εποχή του μεσαίωνα ως στις μέρες μας. Θα αναφέρω τρεις περιπτώσεις:
1) Η Γαλλική κομμούνα του 1871 η οποία για ένα μήνα αποτέλεσε την πραγματική εξουσία των δημοτών. Μια άμεση δημοκρατία των δημοτικών συνελεύσεων με αντιπροσώπους άμεσα αιρετούς και ανακλητούς. Μια επικίνδυνη εξουσία πρότυπο για την σοσιαλιστική κομμουνιστική κοινωνία, την οποια έπνιξαν στο αίμα με χιλιάδες νεκρούς κομμουνάριους.
2) Η Ισπανική επανάσταση 1936- 1939 και ο τρόπος που προσπάθησε να εφαρμόσει μια πραγματική λαϊκή εξουσία, σε ενότητα και αντίθεση με την κεντρική συγκεντρωτική κυβέρνηση του λαϊκού μετώπου, σε σύγκρουση με τους εθνικιστές του Φράνκο. Κομβικό ρόλο στην εν λόγω διαδικασία έπαιξαν οι αναρχοσυνδικαλιστές αλλά και δυνάμεις που ταυτίστηκαν με τον τροτσκισμό. Δυνάμεις που βρέθηκαν στο στόχαστρο των σταλινικών και των σοσιαλδημοκρατών.
Κατά πολλούς αναλυτές πρόκειται για μια πραγματική αντικαπιταλιστική εξουσία σοσιαλιστικής μετάβασης. Η οποία πήγε πολύ μακρύτερα σε σχέση με την ΕΣΣΔ και για αυτό κατεστάλη προτού συντριβεί από τον Φράνκο.
3) Η τοπική λαϊκή αυτοδιοίκηση στα βουνά της ελεύθερης Ελλάδας στην περίοδο της κατοχής. Πρόκειται για τους θεσμούς που έφτιαξε σε μεγάλο βαθμό το ΕΑΜ με κορύφωση τις εκλογές της ΠΕΕΑ (πολιτική επιτροπή εθνικής απελευθέρωσης), οι εκλογές της κυβέρνησης του βουνού. Με το ΚΚΕ να παίζει θετικό αλλά και αρνητικό ρόλο στο βαθμό που επιδίωκε να ελέγξει τις διαδικασίες και τις συνθήκες, λογικό σε ένα βαθμό με βάση τις συνθήκες. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως η απόπειρα να ελέγξουν τα πράγματα έφτασε στο φόνο, π.χ. η δολοφονία του αγωνιστή τροτσκιστή Σταύρου Βερούχη, γραμματέα της Ομοσπονδίας Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου στο Μεσοπόλεμο. Στην κατοχή εξελέγη από το λαό της περιοχής Καρύστου για το Εθνικό Συμβούλιο αλλά στο δρόμο προς τα εκεί τον σκότωσαν οι σταλινικοί.
Στο δια ταύτα…
Με βάση τα παραπάνω, σε αυτό το πλαίσιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, όπου τα πάντα βρίσκονται υπό τον έλεγχο της οικονομίας και της αγοράς είναι αδύνατη η ύπαρξη μιας πραγματικής τοπικής αυτοδιοίκησης, ως θεσμός λαϊκής εξουσίας/ κυριαρχίας.
Ενώ είναι δύσκολο ή και αδύνατον να υπάρξει επί μακρόν μια λαϊκή αυτοδιοίκηση που θα κινείται σε διαρκή σύγκρουση -ως αντιεξουσία- με την κεντρική διοίκηση. Στην καλύτερη περίπτωση θα είναι μια λαϊκή αυτοδιοίκηση που θα «παίζει» κατενάτσιο στην προοπτική ενός μαχόμενου ρεφορμισμού, ικανοποιώντας σε ένα μικρό βαθμό τις ανάγκες των λαϊκών στρωμάτων, όπως λόγου χάρη η Δημαρχεία του κομμουνιστή δημάρχου Πελετίδη στην Πάτρα.
Η ανάγνωση της πραγματικότητας δεν πρέπει να μας αποκλείει από τον ρεαλισμό. Μόνο που ο πραγματικός ρεαλισμός δεν είναι η υποταγή σε αυτή την άσχημη πραγματικότητα αλλά ο ρεαλισμός της ουτοπίας, ως ο τόπος της πραγμάτωσης των δυνατοτήτων και των δυναμικών.
Με αυτή την έννοια είναι αναγκαιότητα η αγωνιστική διεκδίκηση θεσμών πραγματικής λαϊκής αυτοδιοίκησης/εξουσίας/κυριαρχίας. Με στόχο να περάσει η εξουσία στις λαϊκές εργατικές μάζες.
Φυσικά το ερώτημα παραμένει από την εποχή της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας: Είναι δυνατόν να διοικεί ο λαός, αυτός ο όχλος που δεν ξέρει, τι του γίνεται;
Ο Πρωταγόρας σε αντίθεση με τον Πλάτωνα δίνει την απάντησή του: Είναι δυνατόν αρκεί να γαλουχηθεί με τα δημοκρατικά ιδεώδη δια της παιδείας.
Ενώ ο Αριστοτέλης πραγματιστής γαρ, συμφωνεί μέσω της παραγωγής θεσμών άμεσης και έμμεσης εξουσίας / δημοκρατίας των οικονομικά μεσαίων. Δηλαδή, επιδιώκει στο άριστο πολίτευμα της πολιτείας να μην υπάρχουν πολλοί πλούσιοι ούτε πολλοί φτωχοί αλλά να κινούνται οικονομικά στην μέση.
Σε λίγους μήνες έχουμε ξανά εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση. Είναι σημαντικό, είναι και αναγκαίο η παραπάνω πολιτική και φιλοσοφική αντίληψη να δοκιμαστεί σε πλατιά δημοκρατικά σχήματα των ενεργών λαϊκών δυνάμεων και πολιτών.
Με στόχο την παραγωγή μιας λαϊκής αντιεξουσίας τόσο σε επίπεδο αντιπολίτευσης σε Δήμο ή Περιφέρειας. Είτε βρεθεί στην αντιπολίτευση είτε στην διακυβέρνηση.
Δημήτρης Σκαλτσάς Αργυρός
Δημοσιεύτηκε πρώτη φορά την 1/2/2023 στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Απόκαυκος ο εξ Ιωαννίνων».
Δημήτρης Σκαλτσάς Αργυρός
Επαγγελματίας Ανάπηρος
Όπως είπε ο Νίκος Μπελογιάννης τρία τα συστατικά της ζωής: το μεγάλο, το ωραίο και το συγκλονιστικό.
