Η εξέλιξη μιας ιδέας | του Γιάννη Χατζηχρήστου
Η τρίτη γενιά του ίντερνετ, η υπέρβαση της τοξικότητας της δεύτερης και μια ευκαιρία για την δημοκρατία
Όταν μου μάθαινε ένας δάσκαλος μου στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, ο Γιώργος Μητακίδης (ο μουστάκιας στην φωτογραφία πιο κάτω), Μαθηματική Λογική με μια εκπληκτική εισαγωγή στα μεταμαθηματικά των Γκέντελ (Kurt Friedrich Gödel) και Τούρινγκ (Alan Matheson Turing), μου άνοιξαν λες νέοι διανοητικοί δρόμοι. Εξαιρετικός ως καθηγητής και ως άνθρωπος, βαθιά δημοκρατικός και ευγενικός.
Δεν ήξερα τότε, στις αρχές της δεκαετίας του 80, ότι αυτός ο άνθρωπος, ως διευθυντής χρηματοδότησης τεχνολογιών της τότε ΕΟΚ, μαζί με μόλις δύο ακόμα, τον Tim Berners-Lee του CERN και τον Μιχάλη Δερτούζο του ΜΙΤ (ο τρίτος στην φωτογραφία) θα άνοιγαν σε ολόκληρη την ανθρωπότητα και έναν τελείως νέο δρόμο, το internet. Ή αν θέλετε, τον παγκόσμιο ιστό, αυτό δηλαδή που μας επιτρέπει τώρα, στην δεύτερη γενιά του, το internet 2.0, να αλλάζουμε γνώμες, να συνομιλούμε, να εργαζόμαστε, να εκπαιδευόμαστε, να συναλλασσόμαστε ή να τσακωνόμαστε για ασήμαντα θέματα από μακριά.
Μεγάλοι οραματιστές και οι τρεις, είχαν σίγουρα διαισθανθεί την δύναμη του μέσου. Ενδεχομένως όμως όχι μέχρι που μπορεί να φτάσει επιδρώντας καταλυτικά σχεδόν σε όλους τούς τομείς της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτιστικής, γεωπολιτικής κλπ ανθρώπινης δραστηριότητας αλλά και στις σχέσεις των ανθρώπων.
□ Στην πρώτη του έκδοση, το internet 1.0, διασύνδεε μεταξύ τους ηλεκτρονικές σελίδες ανάμεσα σε εκατομμύρια κομπιούτερς σε όλο τον πλανήτη και επέτρεπε την αποστολή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ανάμεσα σε ηλεκτρονικές διευθύνσεις κάθε χρήστη. Όχι το όνομα που βλέπεται πριν από το π.χ @gmail.com, αλλά σε διευθύνσεις που είναι μια ακολουθία αριθμών που τους γνωρίζουν μερικές χιλιάδες servers μέσα σε αυτό το πλέγμα. Αυτοί οι ειδικοί υπολογιστές ξέρουν μέσω ποιας διαδρομής από server σε server μπορεί να βρεθεί η συνδεδεμένη σελίδα στο άρθρο που διάβασες πατώντας μια υπογραμμισμένη λέξη–παραπομπή (κοινώς hyperlink) ή τον αποδέκτη της αλληλογραφίας. Τίποτα το μαγικό, μερικά μαθηματικά απαιτούνται, από αυτά που μας μάθαινε ο καθ. Μητακίδης στην Πάτρα.
Έτσι, όμως, φτιάχνεται ένα τελείως οριζόντιο και αυτοοργανωμένο δίκτυο που δεν ανήκει σε κανέναν και αναπτύσσεται δυναμικά μόνο του. Ξεκινώντας με τον αρχικό στόχο των εμπνευστών του, της αδιαμεσολάβητης επικοινωνίας ανθρώπων χωρίς περιορισμούς και κέντρα ελέγχου, μπήκαν τα θεμέλια του internet1.0 και αρχικά διασυνδέονται μεταξύ τους επιστημονικά άρθρα των ερευνητών του CERN.
Πολύ γρήγορα προέκυψαν και οι πάροχοι υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο. Όπως πχ η Οtenet ή η Forthnet, που με μια συνδρομή σε συνδέουν μέσω του τηλεπικοινωνιακού δικτύου σε όλο αυτό το παγκόσμιο πλέγμα, που ούτε σε αυτές ανήκε!
Το αρχικό όραμα των αρχικών εμπνευστών του όμως ήθελε και άλλα, όπως πχ κατανόηση της ανθρώπινης γλώσσας από τους υπολογιστές. Ας δούμε πως εξελίχθηκαν όμως αυτά «τα άλλα».
□ Εκεί γύρω στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του αιώνα, έγινε η πρώτη μεγάλη αλλαγή. Προέκυψε το internet 2.0, που έκανε το 1.0 να μοιάζει σήμερα πρωτόγονο. Η βασικότερη βελτίωση ήταν η δυνατότητα που έδινε σε κάθε χρήστη να «ανεβάζει» εύκολα δικό του περιεχόμενο στον ιστό. Είτε αυτό είναι ένα ψηφιακό κείμενο, όπως καλή ώρα τούτο εδώ, είτε κάποια ψηφιακή φωτογραφία, ένα βίντεο κλπ. Η δεύτερη σημαντική αλλαγή, που ήρθε λίγο αργότερα γύρω στο 2010, ήταν ότι όσες δυνατότητες είχαν πριν μόνο τα κομπιούτερ, τώρα τις έχουν και φορητές συσκευές, όπως τα έξυπνα τηλέφωνα αλλά και οι έξυπνες τηλεοράσεις. Συνδέθηκαν και αυτές οι συσκευές στον παγκόσμιο ιστό, φέρνοντας έτσι το internet παντού.
Δεν άργησαν όπως να αξιοποιηθούν αυτές οι δυνατότητες από νεοφυείς μικρές εταιρίες (θα θυμάστε τι έγινε με την χρηματιστηριακή φούσκα των .com) για να κατασκευαστούν είτε τα «ψαχτήρια» σελίδων, όπως το google, οι πλατφόρμες για blogs, όπως to WordPress, η εγκυκλοπαίδεια wikipedia, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το facebook, ή οι πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου όπως η Amazon ή η Alibaba, τα dating sites (ή τα porno για τους πιο μοναχικούς/ες), κλπ. Αυτό έγινε κυρίως μέσα από πολλές εξαγορές της τεχνογνωσίας μικρότερων εταιριών από μεγαλύτερες.
● Σχεδόν όλες στήριξαν την οικονομική τους βιωσιμότητα πάνω στην εμπορευματοποίηση των δεδομένων που συλλέγουν. Αυτό είναι το βασικό χαρακτηριστικό του ίντερνετ που βιώνουμε οι περισσότεροι σήμερα.
Κοινό χαρακτηριστικό σχεδόν όλων αυτών των σημερινών BigTech εταιριών: οι δωρεάν υπηρεσίες στους χρήστες τους έναντι των προσωπικών τους δεδομένων, που περιλαμβάνουν και την συστηματική και εξονυχιστική καταγραφή οτιδήποτε κάνεις στην κάθε πλατφόρμα. Πληροφορίες και συσχετίσεις πληροφοριών που ανεξέλεγκτα οδηγούν αυτές τις 8-10 αμερικάνικες ή κινέζικες πολυεθνικές να γνωρίζουν ίσως πολύ περισσότερα από όλες τις μυστικές υπηρεσίες του πλανήτη για όλους μας!
Έτσι πάνω στο αρχικό οριζόντιο πλέγμα που αυτο–οργανώνεται και αναπτύσσεται μόνο του, ξεπήδησε ένα ολιγοπώλιο εταιριών διαχείρισης δεδομένων πλάι στις γνωστές ιεραρχικές δομές των κρατών. Ανέπτυξε όμως αυτό το ολιγοπώλιο τους δικούς του κανόνες που, χωρίς κανένα σύνορο, άρχισε να υποκαθιστά σιγά σιγά και λειτουργίες που είχαν πριν τα κράτη. Στηριγμένο αυτό το καρτέλ του δωρεάν πάνω στην γνώση των αναγκών των χρηστών αναλύουν όλες αυτές τις «δωρεάν» πληροφορίες που συγκεντρώνονται στις αποθήκες τους. Και με αυτή την ανάλυση ξεκίνησε μια πρωτοφανής χειραγώγηση των χρηστών με πολλούς τρόπους, μην και ξεφύγουν ή κάνουν κάτι άλλο.
Τα μεγάλα μειονεκτήματα του Internet 2.0 δεν άργησαν να γίνουν φανερά. Ανεξέλεγκτες αποφάσεις αποκλεισμών από τις προσφερόμενες υπηρεσίες που προσφέρουν για το κέρδος τους οι BigTech από την μία, αστεία προστασία των δεδομένων λόγω της υπερ-συγκέντρωσης των δεδομένων τους από την άλλη.
Η τελευταία πτώση του Facebook το 2021 από άγνωστους χάκερς, την ώρα που δίνονταν στο Κογκρέσο στοιχεία για τις αθέμιτες και επικίνδυνες πρακτικές που έχει επιβάλλει η διοίκηση της εταιρίας που ανήκει το Facebook, αποκάλυψαν και τις δυο αυτές αδυναμίες πολύ ηχηρά. Ίδιες ακριβώς έχουν και τα υπόλοιπα μέλη αυτού του ολιγοπωλίου των BigTech χωρίς μεγάλες διαφορές μεταξύ τους.
Πολύ φυσιολογικά, άλλοι, BigTech αυτής της κλειστής ομάδας άρχισαν να πουλάνε και νέα φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Πχ τα προγράμματα «τεχνητής ευφυίας» και «μηχανικής μάθησης», που αναλύουν ανεξέλεγκτα τον σωρό των δεδομένων και απειλούν τώρα πολλά ανθρώπινα επαγγέλματα.
Έτσι, μέσα από αυτή την πολύ σύντομη και συνοπτική εξιστόρηση της εξέλιξης του internet και των υπηρεσιών που προσφέρονται πάνω σε αυτό, φτάσαμε στα πρόθυρα του επόμενου internet, του 3.0.
□ Τέσσερα τα κύρια χαρακτηριστικά του:
► Ο πλήρης έλεγχος των χρηστών στα δικά τους δεδομένα και μετα–δεδομένα μέσω των τεχνολογιών blockchain. Ναι αυτές που σας έχω φάει τα αυτιά λέγοντας πως χρησιμοποιούνται ήδη για την ανάπτυξη κάθε είδους εφαρμογών, πέρα από τα λεγόμενα «κρυπτονομίσματα» που ήταν ο «λαγός» τους για να εξελιχθούν αυτές οι τεχνολογίες μετά την κρίση του 2008. Σχεδιάστηκαν για να αντέχουν σε κάθε τραπεζική κρίση και δοκιμάστηκαν με επιτυχία μέσω αυτών των περίεργων, για πολλούς, νέων μέσων συναλλαγών.
► Χαρακτηριστικό τους η αποκέντρωση (decentralization) των δεδομένων και η διαφανής και απόλυτα ασφαλής αποθήκευση τους σε εκατομμύρια υπολογιστές σε όλο το διαδίκτυο χωρίς να δίνουν τον έλεγχο σε κανένα. Οι Facebook και Σια μένουν όμως έτσι από «δουλειά» αφού δεν απαιτούνται για να τα συλλέγουν! (γι’ αυτό ήδη ο Ζούκης το γυρίζει σε εικονικές πραγματικότητες και δικό του κρυπτονόμισμα για την υποστήριξη του ηλεκτρονικού εμπορίου. Αλλιώς χρεοκοπεί! Το ίδιο και η Microsoft, που εξαγόρασε και στηρίζει το διάσημο ήδη GPT).
► Το τρίτο χαρακτηριστικό του επόμενου internet πάνω στις τεχνολογίες blockchain και των εφαρμογών/υπηρεσιών που θα αναπτυχθούν πάνω του, είναι η αναγκαστική χρήση προγραμμάτων «ανοιχτού» κώδικα. Αυτό το «ανοιχτό» σημαίνει τέρμα οι πατέντες και τα προγράμματα τεχνητής ευφυΐας που δουλεύουν μόνο για την εξυπηρέτηση των business plans του ολιγοπωλίου! Η δυνατότητα εξέλιξης του internet και των εφαρμογών του περνάει κυρίως σε μικρές κοινότητες παραγωγών που συνεχώς το βελτιώνουν.
► Το τέταρτο χαρακτηριστικό, η προστασία της ανωνυμίας, είναι και το αναμενόμενο μεγάλο μειονέκτημα του επόμενου internet που αν δεν επιλυθεί, θα ανθίσει το κυβερνο–έγκλημα και οι εκβιασμοί, χωρίς την δυνατότητα των διωκτικών αρχών των κρατών να προσφέρουν ουσιαστικές υπηρεσίες καταστολής του. Το πρόβλημα αυτό «δουλεύεται» τώρα και γι’ αυτό μπήκαν και οι κανόνες του Data Governance και Markets in Crypto-Assets Regulation (MICA) από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ουσιαστικά αυτοί καθορίζουν ένα πλαίσιο κανόνων ηθικής για τους παραγωγούς λογισμικού και για την χρήση των προγραμμάτων τεχνητής ευφυΐας, μέσω των οποίων μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό το σημαντικό θέμα από τις κοινότητες των συνεργαζόμενων παραγωγών και μέσω νέων ενσωματωμένων ήδη δυνατοτήτων των τεχνολογιών blockchain. Όπως τα λεγόμενα «έξυπνα συμβόλαια» (smart contracts) ανάμεσα σε χρήστες του internet 3.0. Πλέον δεν απαιτούνται οι γνωστοί «μπάτσοι του διαδικτύου» για να συναλλάσσονται με το Μαξίμου κάνοντας πολιτικές χάρες.
Έτσι και μόνο έτσι, καταργώντας όλες τις επιρροές του νεοφιλελεύθερου και στο πεδίο της ανάπτυξης των ψηφιακών υποδομών (συγκέντρωση οικονομικών δραστηριοτήτων σε ολιγοπώλια, έλεγχος από τα πάνω των κανόνων, εμπορευματοποίηση και των προσωπικών δεδομένων μέσω της κατάργησης κάθε έννοιας δημοσίου χώρου, τον αυταρχισμό κλπ) είναι θεωρητικά δυνατή η υπεράσπιση και της συμβατικής δημοκρατίας, που σήμερα βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο και λόγω των πρακτικών των BigTech αυτού του παράφωνου ολιγοπωλίου που έχουν δημιουργήσει. Για να μπορεί επί αυτού μια Blackrock να λανσάρει και ελέγξει το επόμενο δολάριο, το ψηφιακό και αντικρισμένο με τις μετοχές των εταιριών που ελέγχει. Πριν προλάβει η Λαγκάρντ να κοπιάρει το κινέζικο ψηφιακό γουάν για να σώσει τις τράπεζες. Ο νομισματικός πόλεμος, που βρίσκεται σε εξέλιξη πάνω στα ερείπια της προηγούμενης παγκοσμιοποίησης, είναι στην πραγματικότητα ένας αγώνας δρόμου με αντίπαλο τον χρόνο. Όποιος καταφέρει να κερδίσει πρώτος την ψηφιακή κούρσα, θα είναι και ο επόμενος κυρίαρχος του πλανήτη.
Αλλά όλα αυτά που συμβαίνουν τώρα στον αθέατο κόσμο που μεταλλάσσεται εκεί έξω, δημιουργούν και μια ευκαιρία και την εμβάθυνση της δημοκρατίας.
Και επί του οικονομικού πεδίου, μέσω της ανάπτυξης νέου τύπου οργάνωσης των παραγωγών, που δεν έχουν ως αυτοσκοπό την μεγέθυνση των κερδών τους αλλά το κέρδος τους να διαχέεται μέσα στο κοινωνικό σύνολο και με διαμοιρασμό της γνώσης.
Κοινωνική Οικονομία λέγεται και έχει αρχιτεκτονική απόλυτα συμβατή με το internet 3.0! Είναι αυτό που συνεχίζουν να το σνομπάρουν οι κάθε λογής δεξιοί αριστεριστές τύπου Τσακαλώτου και όλοι όσοι δεν έχουν πάρει χαμπάρι για το τι πραγματικά «παίζει» τώρα εκεί έξω.
Έτσι, με όλο αυτό το «μακρυνάρι» που μόλις σας περιέγραψα, είπα και τα βασικά χαρακτηριστικά του τρίτου τομέα της Οικονομίας, των επιχειρήσεων της Κοινωνικής Οικονομίας, που ως γνωστόν, δεν αναπτύσσεται από «τα πάνω» μόνο με ΕΣΠΑ και υπουργικές ντιρεκτίβες. Έχει πάλι μία ευκαιρία να αναπτυχθεί, κυρίως γύρω από αυτόν τον κλάδο των τεχνολογιών του Ιnternet 3.0 και του blockchain, γρήγορα και από τα κάτω και με νέου τύπου χρηματοδοτήσεις της, που υπερβαίνουν τα όρια και τους περιορισμούς των σημερινών ελίτ και των τραπεζών τους. Αυτών δηλαδή που τις μπλοκάρουν σήμερα. Αλλά και εδώ, το γρήγορο ψάρι τρώει το αργό και σε αυτό το πεδίο. Το μέγεθος τους δεν είναι καθόλου καθοριστικό.
Έτσι και μόνο έτσι, με το «Σὺν Ἀθηνᾷ καὶ σὺ χεῖρα κίνει» και χωρίς να περιμένουμε να το πει πρώτα κάποια πολιτική ιεραρχία για να «κίνει», μπορεί να υλοποιηθεί τελικά το αρχικό όραμα των Tim Berners-Lee, του Μιχάλη Δερτούζου και του Γιώργου Μητακίδη, διορθώνοντας και μέσα από την τεχνολογία νέου τύπου και τις νέες μορφές οργάνωσης, μπορούμε ναι να διορθώσουμε τις αποκλίσεις που επέβαλαν μερικοί χαρισματικοί γιάπηδες με το internet 2.0. Ξέρετε, αυτοί σαν τον Mr Facebook/Meta που θεωρούν μέχρι σήμερα την δημοκρατία μόνο ως οχληρή παράμετρο στα business plan τους και τους χρήστες των προϊόντων τους ως cash-cows παραγωγής δεδομένων.
Τι δεν καταλαβαίνεις για να το κάνουμε bits και bytes;
Γιατί μόνο έτσι, (παραφράζοντας τον Αναγνωστάκη που έλεγε με την ποίηση του ότι και ο Μητακίδης) με ότι μοιράζεται ελεύθερα, όπως η γνώση ή η γνώμη, αυτό πραγματικά υπάρχει.
Γιάννης Χατζηχρήστος
Γιάννης Χατζηχρήστος
Ο Γιάννης Χατζηχρήστος γεννήθηκε το 1958 στην Αθήνα. Αφού αποφοίτησε από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Πατρών συμμετείχε στην υλοποίηση σύνθετων έργων πληροφορικής και επικοινωνιών στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα για πολλά χρόνια. Από οικογένειες από την μια μεριά συντηρητικών Κωνσταντινουπολιτών (από την πλευρά του πατέρα του) και μελών του ΚΚΕ/ΕΛΑΣ από την άλλη (από την πλευρά της μητέρας του), δραστηριοποιήθηκε στην Αριστερά από τα μαθητικά του χρόνια, το 1973.
Τα τελευταία χρόνια ανέπτυξε δράση για την εμπέδωση της αμεσοδημοκρατίας στην Αριστερά και την αυτοδιοίκηση. Ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη του κοινωνικού μη κρατικού τομέα της οικονομίας ως βασικού μοχλού ανάπτυξης, κυρίως στον πρωτογεννή και τον χρηματοπιστωτικό τομέα, καθώς και για την ανάπτυξη νέων μη ιεραρχικών ενεργειακών δικτύων. Τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του εστιάζονται κυρίως στην Εφαρμογή της δημοκρατίας & της Αμεσοδημοκρατίας στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, στον Κοινωνικό Τομέα Οικονομίας, στην Ενεργειακή Πολιτική, στις Πολιτικές Υγείας, στην Αγροτική Πολιτική καθώς και στην Πληροφορική και Παραγωγική Ανασυγκρότηση.
Έχει εκδώσει τα βιβλία:
Ανασκαφή στο μέλλον, μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2006
Το φ του φόβου, μυθιστόρημα, 2014
