Κρητικά δημοτικά τραγούδια | του Νίκου Λουκαδάκη
Τα γνωμικά τραγούδια
Η λαϊκή σοφία… Κάποτε που ο λαός παρατηρούσε τα πάντα γύρω του και φιλοσοφούσε, έμοιαζε η ζωή του με καλοστελιωμένο τραγούδι. Στάλα τη στάλα μάζωνε την πολύτιμη πείρα του κι όταν ξεχείλιζε το λαΐνι της σκέψης, τηνε συνταίριαζε, τηνε πελεκούσε και την έλεγε τραγουδιστά. Έτσι γεννήθηκαν τα γνωμικά τραγούδια:
Η ζωή τ’ ανθρώπου
(Άσματα Κρητικά, Γιανναράκης Αντώνης, 1876)
Το παιδί όντε γεννάται
σαν τ’ οπωρικό λογάται.
Εις τσοι δέκα μεγαλώνει
και τον κόσμο καμαρώνει.
Στσ’ είκοσι είναι γλεντιστής
και καλός ξεφαντωτής.
Στσοι τριάντα ΄ν΄ αντρειωμένος
κι εις στον κόσμο ξακουσμένος.
Στσοι σαράντα αθεί και δένει
και το σπίτι τ’ ανασταίνει.
Στσοι πενήντα για βουλή
αν έχει κεφαλή καλή.
Εις τσ’ εξήντα καμπουρώνει
τα ραβδιάν του συμμαζώνει.
Στσ’ εβδομήντα γέρνεται
κι ορνιθοτυφλαίνεται.
Στσ’ ογδοήντα δε φελά
μόνο το ψωμί χαλά.
Στσ’ ενενήντα τη ζωήν του
τη βαριούνται οι εδικοί του.
Θε μου κι έπαρέ τονε
γοργοξέβγαλέ τονε,
να μη τσοι φτάξει τσ’ εκατό
για δε τονε βαστούμε μπλιο.
Αρχαιότατη η ανάγκη του ανθρώπου να εκφραστεί με συμπυκνωμένο νόημα, με λίγες λέξεις και με μουσικό μέτρο. Όταν μάλιστα αυτό αφορούσε συμβουλές ή συμπεράσματα για τη ζωή, το αποτέλεσμα που στιχοπλοκούσε, πάντα προκαλούσε το ενδιαφέρον, είτε απαγγέλλονταν στην καλοστρωμένη τάβλα της παρέας, είτε τραγουδιόταν στο ζεύκι, είτε έβγαινε απ’ τ’ άδολα χείλη του γέροντα, καθισμένος κάτω απ’ τη σκιά του χρόνου:
(Παπά-Μανώλης Βασιλάκης, Αβδού Πεδιάδος)
Σελάτο βούι αγόραζε και γάιδαρο καμπούρη,
γυναίκα λιανοκάμωτη και χοίρο μακρυμούρη
και μαύρης όρνιθας αυγό, κόκκινης αίγας γάλα,
πάτο μελιού, κορφή λαδιού, ποτέ μην έχεις πράμα.
Τα γνωμικά τραγούδια βαστούν καλά σφιγμένα στο μπέτη τους, ηθικά διδάγματα, υποδείξεις, παραινέσεις κι ήταν εργαλείο στα χέρια του γονέου για να ομορφοσκαλίσει τον χαρακτήρα του κοπελιού του, για να του δείξει τη σωστή στράτα της ζωής και για να μεταλαμπαδεύσει όσα χρειαζόταν για να βαδίζει με ψηλά το κεφάλι:
Προτρεπτικόν
(Ο γάμος εν Κρήτη, Παύλος Βλαστός 1893)
Ακούτ’ ίντα παράγγελνε μια φρόνιμη του γιου τση,
στην Κάνωβο τονε καλούν να πάει γαμηλιώτης.
-Έπαρε γιε με απ’ όσα θες, πάρε και μη λυπάσαι
και σφάξε δώδεκα κρυγιούς και τρεις στειροματζέτες
και βάλε στο βουργιάλι σου ένα ψωμί χρυσάφι.
Υγιέ μ’ αν πας στην Κάνωβο απού ΄ν΄οι χαροκόποι
τήρα, διατήρα το σκαμνί, τον τόπο να καθίζεις,
με τον καλλιά σου κάθιζε και νηστικός σηκώνου,
ακέραιο να ‘ναι το ψωμί, το πιάτο να ΄ν΄αγγίνιο.
Σε καιρούς ειρηνικούς, τα γνωμικά τραγούδια αγκάλιαζαν όλες τις φάσεις τις ζωής. Μα και σε χρόνους δίσεκτους, σε ανεμόδαρτα σεφέρια, κάποια από αυτά τα λαϊκά αριστουργήματα, αποτέλεσαν τη μαγιά της λευτεριάς και καθόρισαν τη σωστή στάση του αντρειωμένου, του πολεμιστή, του ήρωα:
Τ’ άρματα των αντρειωμένων
(Ο γάμος εν Κρήτη, Παύλος Βλαστός 1893)
Των αντρειωμένων τ’ άρματα δεν πρέπει να πουλιούνται
μα πρέπει να γυαλίζουνε και τσ’ άντρες να τιμούνε.
Να τα θωρούν οι γι-άλλοι νιοι να τσ’ αποκαμαρώνουν
κι αυτοί να κάμουν άρματα, να παίζουν στο σημάδι
στα καθιστά, στα πεταχτά, στα ίσια και στο γλάκι,
λαγούς. τρυγόνια, πέρδικες να μη ξεζευγαρώνουν,
μόνο στα κρέτα των εχθρώ όντε τσ’ αποζυγώνουν.
Λουκαδάκης Νίκος
Νίκος Λουκαδάκης
Ο Νίκος Λουκαδάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1973. Μεγάλωσε σε μια εποχή και σε ένα περιβάλλον που του επέτρεψε να αγαπήσει τα βιβλία, τη γνώση και το απαύγασμα της ανθρώπινης τέχνης, την ποίηση. Εργάζεται σε μεγάλη βιομηχανία της Κρήτης και είναι παντρεμένος με δύο παιδιά. Αρθρογραφεί σε εβδομαδιαία βάση στην τοπική εφημερίδα της Κρήτης «Αντίλαλος», για την λαογραφία, τη γλώσσα και την ιστορία μας.
