Ένας κόσμος στα δύο (ίσως και στα τέσσερα) | του Γιάννη Χατζηχρήστου
Λόγω μιας πρόσφατης απώλειας, μπήκα στην διαδικασία να μοιράζω τα βράδια μου έτσι που, κάποια από αυτά, να κάνουν παρέα και στην μαμά που βρέθηκε μόνη της. Πάλι στο παιδικό μου δωμάτιο, δίπλα σε εκείνη την υδρόγειο σφαίρα -πορτατίφ που φώτισε και κάτι παιδικά μου όνειρα.
Λίγο με νοιάζει που οι περισσότερες χώρες στην Αφρική ή την Ασία λέγονται τώρα κάπως αλλιώς και η ΕΣΣΔ ψάχνεται, υπό νέο brand name και τον Πούτιν να αποκτήσει πάλι ένα ρόλο, τελείως διαφορετικό από αυτόν που είχε όταν βάζαμε στοιχήματα με τον αδελφό μου στο ποιος θα βρει πιο γρήγορα ένα όνομα κάποιου ασήμαντου χωριού της, μέχρι να μας πάρει ο ύπνος. Ενιαία την βλέπαμε τότε την υδρόγειο, η παγκοσμιοποίηση δεν είχε ακόμα γίνει νεοφιλελέ σύνθημα και μετά ανάθεμα. Με ένα κλικ έσβηνε ή άναβε όλη, πολύ απλοϊκά και ωραία.
Από τότε όμως όλα έγιναν διαφορετικά και ακατανόητα. Τώρα, ακόμη περισσότερο, σε ένα νέο πολύπλοκο πολυ-πολικό κόσμο, που αναδεικνύεται μετά την ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ της προηγούμενης νεοφιλελέ παγκοσμιοποίησης (και όχι μια παραλλαγή της, όπως θέλει να πιστεύει ακόμα η «Αυγή»…). Σημειώνω εδώ τα βασικά που έχουν επισυμβεί στα χρόνια που η υδρόγειος μου έμενε μόνη της και σβηστή στο παιδικό μου δωμάτιο:
■ Πριν καν γεννηθώ, κάποιο Brendon Woods Νο I σηματοδότησε την εποχή από το τέλος του Β Παγκόσμιου Πολέμου μέχρι το ’71. Εκεί, στο Bretton Woods έξω από την Νέα Υόρκη, συμφωνήθηκε το ’47 από τα κράτη το πως θα παράγεται το χάρτινο χρήμα σε σχέση με τον χρυσό.
Αυτός είχε μαζευτεί σχεδόν όλος στις ΗΠΑ, ακόμα και από το τέλος του Α Π. Πολέμου, για να ανοικοδομηθεί η κατεστραμμένη Ευρώπη. Έτσι η λογική επέβαλε την χρήση του δολαρίου ως παγκόσμιου μέσου συναλλαγών, αρκεί αυτό να είναι συνδεδεμένο με τον χρυσό. 1 ουγκιά=30 δολάρια.
Και έτσι πορευτήκαμε μέσα στον Ψυχρό Πόλεμο, με μια ΗΠΑ να ορίζει την διανομή του δολαρίου, κάνοντας επεμβάσεις εκεί που είχε ήδη αποτύχει η Ευρωπαϊκή αποικιοκρατία (Σουέζ, Βιετνάμ, Αφρική, Λ. Αμερική) στην κόντρα της με μία «ζώνη ρουβλίου», που δεν είχε και πολλές σχέσεις με τα δυτικά πάρε-δώσε.
■ Το ’71, την εποχή που άρχισα να ξεπορτίζω κρυφά τα βράδια, και χωρίς καμία συνεννόηση με άλλους, ο Νίξον ανακοίνωσε την αποσύνδεση του δολαρίου από τον χρυσό. Για λίγο είπε, για να ξεπεραστούν τα οικονομικά προβλήματα του πολέμου και της ήττας τους στο Βιετνάμ, θα τύπωνε αεράτο δολάριο χωρίς την γνωστή σχέση. Και ως εγγύηση γι αυτό, έδωσε δάνεια.
Μετά την πετρελαϊκή κρίση του ’74, το «για λίγο» ξεχάστηκε και άρχισαν να παράγονται ΟΛΑ τα νομίσματα σε σχέση με δάνεια και μετά από δάνεια εξασφάλισης των δανείων. Δηλαδή έναντι αέρα κοπανιστού! Ο χρυσός αχρηστεύτηκε ως μέτρο παραγωγής χρήματος χωρίς να γίνει αυτό πολύ αντιληπτό. Δάνεια Ιδιωτικά, κρατικά και, δυστυχώς, και διατραπεζικά το νέο χρυσάφι. Και έγινε μετά το νεοφιλελέ «έλα να δεις!» που ξεκίνησε το ’86 από τους τότε G5 με την «Συνεννόηση της Ουάσινγκτον».
Τύπωμα αεράτου χρήματος, κυρίως από τα διατραπεζικά δάνεια (τα «τοξικά παράγωγα», σήμερα όσα 21 παγκόσμια ΑΕΠ) αλλά και περιορισμοί στα κράτη να δανείζονται για τις ανάγκες του κοινωνικού κράτους κλπ.
Η Σοβιετία άργησε να καταλάβει το κόλπο που έδινε άφθονη ρευστότητα στον αντίπαλο, και κατέρρευσε γρήγορα, λίγα χρόνια μετά, αλλάζοντας πολλά και από τα τοπωνύμια στην υδρόγειο σφαίρα μου.
Αλλά και αυτή η περίοδος που ακολούθησε μετά το ’71, και, που άτυπα ονομάστηκε Bretton Woods II, τελείωσε. Το σύστημα αέρας χρήμα-τοξικά- funds έσκασε το ’08 με την Leman Brothers. Προσπάθησαν να το μαζέψουν μέχρι το 20 φορτώνοντας ως χρέη σε κράτη τα 13 τρισ. $ που κυριολεκτικά εξαϋλώθηκαν, όταν «έσκασαν» στεγαστικά δάνεια στις ΗΠΑ ύψους μόνο 600 δισ. Αυτό έγινε με τα διάφορα PSI για να σωθούν οι Τράπεζες, που βρέθηκαν εκτεθειμένες.
Ήρθε μετά ο Covid19 και οι κρίσεις σε όλα, logistics, παραγωγή, ενέργεια τρόφιμα και μια εισβολή μετά κυρώσεων στην Ρωσία και η προηγούμενη παγκοσμιοποίηση, της μονοκυριαρχίας του δολαρίου, έλαβε τέλος. Φαίνεται ότι η δημιουργία από τους BRICS+/G8 και άλλου νομισματικού συστήματος αντιπάλου του δολαρίου της εποχής του BrettonWoods II, είναι αυτό που έχει τώρα την πρωτοβουλία ορισμού των «προδιαγραφών» της νέας εποχής.
■ Το Bretton Woods III, δεν είναι καινούργια συζήτηση. Ήδη πολλά ινστιτούτα, όπως πχ το Ινστιτούτο Levy, άρχισαν από το ’09 να ψάχνουν για το πως θα έπρεπε να μοιάζει ένα νέο σύστημα παραγωγής χρήματος προς αντικατάσταση του προβληματικού της εποχής Βretton Woods II.
Αλλά την θεωρία των ακαδημαϊκών και τους αργόσυρτους ρυθμούς κατανόησης-συντονισμού-λήψης αποφάσεων που τους χαρακτηρίζουν, την πρόλαβαν οι εξελίξεις, κλέβοντας και τον όρο.
Όπως ήδη θα ενημερωθήκατε από τα σεντόνια αυτής της μάντρας που γράφονται φωναχτά ελλείψει κάποιας υδρογείου – πορτατίφ για να φωτίζει τις νύχτες που εισβάλουν τα αναπάντητα ερωτήματα, διαμορφώνεται ήδη ένα άλλο νομισματικό σύστημα που το χρήμα θα προκύπτει αλλιώς. Ένα νέο διεθνές νόμισμα συναλλαγών που θα είναι, λέει, σύνθεση εθνικών νομισμάτων (της Ρωσίας, του Καζακστάν, της Λευκορωσίας, της Κίνας, ίσως της Ινδίας, του Ιράν, της Αργεντινής (η ένα περιφερειακό της Λατινικής Αμερικής με το όνομα sud), της Τουρκίας, του Κατάρ, της Αλγερίας, ίσως και της Αιγύπτου κλπ). Αλλά και εμπορευμάτων, όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, το σιτάρι, το λίθιο, το νερό (!), το κοβάλτιο, οι σπάνιες γαίες κλπ.
Και επειδή η Ρωσία θέλει, μάλλον, να συνδέσει το νόμισμα της πάλι με τον χρυσό, αφού παράγει σήμερα τον περισσότερο στον πλανήτη, άντε βάλε και τον χρυσό στο καλάθι να υπάρχει. Χάρη του κάνουν.
Το νέο νόμισμα θα κυκλοφορεί εξωτραπεζικά, ψηφιακά, όπως τα κρυπτονομίσματα, ενώ το ίδιο δεν είναι κρυπτονόμισμα. Έτσι και θα έχει χαμηλό κόστος κυκλοφορίας, δεν θα του κάνουν τίποτα οι κυρώσεις μέσω swift και δεν απαιτεί τραπεζικούς λογαριασμούς, σώνει και καλά, για να κινείται ανάμεσα σε ηλεκτρονικά πορτοφόλια Τραπεζών, εμπόρων και των πελατών τους
Φυσικά, έτσι δομημένο το νέο «αντιδολάριο», έχει και πολλά «κουσούρια» από τον σχεδιασμό του.
● Εκτός από ότι μεταφέρει μεγάλη γεωπολιτική ισχύ στους παραγωγούς ενέργειας και εμπορευμάτων, συνεχίζει να είναι ευάλωτο στις χρηματιστηριακές διακυμάνσεις των εμπορευμάτων, ενώ
● ταυτόχρονα δημιουργούνται και συνθήκες άνθισης του κρατικού «μαυραγοριτισμού» με αποθηκεύσεις εμπορευμάτων (όπως το κάνει τώρα η Κίνα πχ με το σιτάρι).
● Χώρια που τα εθνικά νομίσματα θα συνεχίσουν να παράγονται από δάνεια, όπως επί του Bretton Woods II, άρα να είναι το ίδιο ευάλωτα σε τραπεζικές καταρρεύσεις τύπου Leman Brothers, όπως αυτές που είναι σφόδρα πιθανόν να ξανασυμβούν με αφορμή κάποια Silicon Valley Bank, που όσα μέτρα και να πάρουν Fed και ΕκΤ δεν είναι ικανά να μην βάλουν σε διακινδύνευση εταιρικά ομόλογα ύψους άνω των 13 τρισ.
● Ως προς την ενέργεια δε, αντί να συνδεθεί με αποθέματα της ή με εγκατεστημένη ισχύ ΑΠΕ, συνδέεται με ενέργεια που ήδη έχει εξαχθεί και έχει γίνει commodity, εμπόρευμα με τιμή που «παίζεται» σε χρηματιστήρια. Κίνητρο δηλαδή για να την καίμε όλο και περισσότερη!
● Αυτό πάλι με το νερό ως χρηματιστηριακό commodity, περνάει κάθε όνειρο και της πιο αρρωστημένης νεοφιλελέ φαντασίας.
Άρα το νέο σύστημα είναι μία καρικατούρα του υφιστάμενου χρηματοοικονομικού, με ίσως λίγο πιο ανθεκτικότητα στις πληθωριστικές πιέσεις. Τίποτα δηλαδή το εξαιρετικό (πόσο μάλλον επαναστατικό).
Έτσι, διαμορφώνεται ένας κόσμος πάνω στην υδρόγειο όπου θα υπάρχουν 3 ανταγωνιστικά μεταξύ τους Bretton Woods ταυτόχρονα, που θα επικοινωνούν μεταξύ τους ελάχιστα!
■ Στην εσωτερική αγορά χωρών όπως η Ρωσία θα ισχύει πάλι μια μορφή κανόνα του χρυσού όπως επί του Bretton Woods I.
■ Στην ζώνη του «Πράσινου Καπιταλισμού» του δολαρίου, θα συνεχίζει να λειτουργεί το σύστημα Bretton Woods II, αλλά με ένα δολάριο και ένα ευρώ πολύ πλέον ανίσχυρα, ανίκανα για να επιβληθούν όπως τα τελευταία χρόνια ή για να ρυθμίσουν τις ισοτιμίες μέσω των πετροδολαρίων, δηλαδή τις τιμές του πετρελαίου, αφού αυτό έπαψε να είναι το στρατηγικό καύσιμο, δίνοντας μετά την ενεργειακή κρίση του 2009 την θέση του στο φυσικό αέριο που βόλευε τότε τον θείο Σαμ.
■ Στον υπόλοιπο πλανήτη, σε όσον δηλαδή δεν θα ακολουθήσει το δολάριο για να απαλλαγεί από τα δάνεια που τους συσσώρευσε, στον λεγόμενο «οικονομικό Νότο., θα κυριαρχήσει στις διεθνείς συναλλαγές (μαζί και αυτό τα λάθη του πάλι) το Bretton Woods III, χωρίζοντας τον πλανήτη σε ελάχιστα συγκοινωνούντες μεταξύ τους εμπορικές ζώνες.
Αναμένονται, λόγω αυτών, για τα επόμενα χρόνια:
♦ Νέες τοπικές θερμές συγκρούσεις οριοθέτησης των ζωνών, όπως γίνεται τώρα στην Ουκρανία. Δεν φαίνεται ότι θα καταλαγιάσουν πριν από το ’25 σε όλη την περιφέρεια διεπαφής των οικονομικών ζωνών, ιδιαίτερα στα στρατηγικά περάσματα-κόμβους ενέργειας και εμπορευμάτων.
♦ Ένα τρίτο κύμα κρίσης στα logistics, που πρέπει να αναδιοργανωθούν από την αρχή για να καλύψουν τις ανάγκες του εμπορίου εντός των ζωνών, ανάμεσα πλέον σε «φιλικά» μεταξύ τους κράτη – εμπορικούς εταίρους.
♦ Κατασχέσεις φορτίων της αντίπαλης ζώνης για την επιβολή κυρώσεων ή αντικυρώσεων.
♦ Τραπεζικές καταρρεύσεις σε όποιον δεν αντέξει, σε στιγμή και ένταση που δεν μπορεί να προβλεφθεί (Ήδη έχει ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός των αποτελεσμάτων του χάους από το πέταγμα της γνωστής πεταλούδας στον Αμαζόνιο λόγω και της πολύ μεγάλης, τώρα προς εκτός ισορροπία, πολυπλοκότητας αλληλοεξαρτώμενων συστημάτων κάθε είδους).
Και για να το κάνω ακόμα και πιο πολύ ενδιαφέρον και πολύπλοκο (όλα αυτά λίγο πολύ τα λένε τώρα και ειδικοί τραπεζικοί σύμβουλοι, όπως ο Zoltan Pozsar της Credit Swiss, με ένα άρθρο του που έκανε αίσθηση στις 7/3/22, αφήνοντας με ανοιχτό πλέον το στόμα οικονομολόγους ένθεν κακείθεν), σας λέω ότι ήδη διαμορφώνεται δυναμικά και ένα ακόμα νομισματικό σύστημα πάνω στην υδρόγειο σφαίρα μου!
♦ Ας το λέμε Bretton Digit I και είναι αυτό που διαμορφώνεται επί του διαδικτύου, ανεξάρτητα από τα ξύλινα-αεράτα χρηματοοικονομικά συστήματα τύπου Bretton Woods. Στο internet όπως αυτό εξελίσσεται μάλιστα προς την νέα του μορφή, την web3.0.
Εκεί, σε αυτόν τον χώρο όπου θα διενεργούνται πάνω από το 60% των συναλλαγών του παγκόσμιου εμπορίου μετά το ’30, τα μέσα των ψηφιακών συναλλαγών ήδη προκύπτουν μέσα από τις εφαρμογές και αντικρίζονται, αν το καλοσκεφτείς, με τον χρόνο που δαπανούν οι χρήστες τους σερφάροντας, επικοινωνώντας ή συναλλασσόμενοι. Ο νέος χρυσός που λέγαμε; Ο χρόνος σου! Όσο πιο πολύ έχεις ελεύθερο, τόσο καλύτερα. Ουπς! Και τα bitcoins, τα diem και τα λοιπά που «παίζονται» τώρα σαν εμπορεύματα στην Wall Street και τα ανταλλακτήρια τους, που ως συγκεντρωτικά καταρρέουν, τί θα γίνουν; θα ρωτήσεις εύλογα.
Αυτοί οι «λαγοί της τεχνολογίας» του νέου internet, φωνάζω χρόνια τώρα, ότι θα εξαφανιστούν αν δεν καταφέρουν να γίνουν και μέσα πραγματικών συναλλαγών αντικρισμένα με κάτι πραγματικό. Όπως πχ η ενέργεια ή ο ελεύθερος χρόνος των ανθρώπων, ξεφεύγοντας από τον τύπο εκείνων των ψηφιακών σπεκουλαδόρικων commodities, όπως κατάντησαν σήμερα στα χέρια κάποιων ψηφιακών γιάπηδων. Μέχρι τώρα, ελάχιστα τα κατάφεραν ως μέσα συναλλαγών. Θα παίξουν τον ρόλο της γέφυρας ίσως των συστημάτων Woods με τα Digit και θα εξαφανιστούν μαζί με τα πρώτα ήσυχα και ωραία, συμπαρασύροντας μαζί τους και πολλούς από τους σημερινούς δεινόσαυρους της τεχνολογίας, που τώρα πασχίζουν να εξελιχθούν πριονίζοντας το κλαρί που τις πήγε ψηλά. Την υπερσυγκέντρωση των Data, που πλέον δεν απαιτείται!
Όσο για το τι πρέπει να κάνουμε εμείς, ως Ελλάδα, μέσα σε αυτόν τον πολύπλοκο κόσμο για να επιβιώσουμε, αυτό είναι άλλο θέμα.
Πάλι το παράκανα το γραψίδι, θα πεις. Σχωράτε με, αλλά σκοπεύω να το ξανακάνω, όσο θα συνεχίσω να κοιτάζω την vintage υδρόγειο σφαίρα μου, που τώρα μου φαίνεται ότι βγάζει την γλώσσα κοροϊδευτικά σε όσους ακόμα επιμένουν να ερμηνεύουν και να διατυπώνουν «προτάσεις» ανάπτυξης, ή έστω επιβίωσης, όπως στην εποχή που την αποχωρίστηκα για ένα σεργιάνι μου στον κόσμο.
Τώρα πάλι χωρισμένο στα δύο, αλλά το ίδιο και χειρότερα εύθραυστο από πριν όσο ο νεοφιλελευθερισμός συνεχίζει να πρυτανεύει.
Γιάννης Χατζηχρήστος
[Η εικόνα που συνοδεύει το κείμενο είναι η καρικατούρα «American Financiers (the protectors of our industries)», 1883, που απεικονίζει τους Αμερικανούς χρηματοδότες Cyrus Field, Jay Gould, William Henry Vanderbilt και Russell Sage, καθισμένους σε σακούλες «εκατομμυρίων» σε μια μεγάλη σχεδία, τους οποίους κουβαλούν οι εργάτες διαφόρων επαγγελμάτων.]
Ο Γιάννης Χατζηχρήστος γεννήθηκε το 1958 στην Αθήνα. Αφού αποφοίτησε από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Πατρών συμμετείχε στην υλοποίηση σύνθετων έργων πληροφορικής και επικοινωνιών στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα για πολλά χρόνια. Από οικογένειες από την μια μεριά συντηρητικών Κωνσταντινουπολιτών (από την πλευρά του πατέρα του) και μελών του ΚΚΕ/ΕΛΑΣ από την άλλη (από την πλευρά της μητέρας του), δραστηριοποιήθηκε στην Αριστερά από τα μαθητικά του χρόνια, το 1973.
Τα τελευταία χρόνια ανέπτυξε δράση για την εμπέδωση της αμεσοδημοκρατίας στην Αριστερά και την αυτοδιοίκηση. Ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη του κοινωνικού μη κρατικού τομέα της οικονομίας ως βασικού μοχλού ανάπτυξης, κυρίως στον πρωτογεννή και τον χρηματοπιστωτικό τομέα, καθώς και για την ανάπτυξη νέων μη ιεραρχικών ενεργειακών δικτύων. Τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του εστιάζονται κυρίως στην Εφαρμογή της δημοκρατίας & της Αμεσοδημοκρατίας στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, στον Κοινωνικό Τομέα Οικονομίας, στην Ενεργειακή Πολιτική, στις Πολιτικές Υγείας, στην Αγροτική Πολιτική καθώς και στην Πληροφορική και Παραγωγική Ανασυγκρότηση.
Έχει εκδώσει τα βιβλία:
Ανασκαφή στο μέλλον, μυθιστόρημα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2006
Το φ του φόβου, μυθιστόρημα, 2014
