Facta non Verba: Θέλετε να φτιάξουμε ένα ημερολόγιο; | γράφει ο Ίππαρχος ο Νικαεύς
.
Είναι δύσκολο να στήσεις ένα ημερολόγιο; Κατ’ αρχήν θα βοηθούσε πολύ αν υπήρχε στο ουράνιο στερέωμα ένα σημείο αναφοράς σταθερό για αρκετούς αιώνες, αν η γήινη ημέρα είχε σταθερή διάρκεια, ή έστω αν η διάρκεια του γήινου έτους ήταν ακέραιο πολλαπλάσιο της γήινης ημέρας. Όμως τα πράγματα δεν είναι απλά. Το έτος έχει 365,42 ημέρες, γι αυτό και κάθε τέσσερα χρόνια το έτος πρέπει να αυξάνεται κατά μια μέρα! Την ημέρα την έχουμε χωρίσει σε 24 ώρες, αλλά ο ήλιος δεν κινείται με σταθερή ταχύτητα στον ουρανό κάθε μέρα. Έτσι άλλες μέρες είναι μεγαλύτερες άλλες μικρότερες. Βέβαια εμείς υπολογίζουμε τη μέρα με βάση τη μέση διάρκεια της πραγματικής ηλιακής ημέρας!
Αλλά τι εννοούμε «έτος»; Μια πλήρη περιφορά της γης γύρω από τον ήλιο; Όμως η τροχιά της γης είναι έλλειψη και μάλιστα με μεταβαλλόμενη εκκεντρότητα που σημαίνει ότι η διάρκεια της περιφοράς δεν είναι κάθε φορά η ίδια! Μήπως μπορούμε να πούμε «έτος» τη διάρκεια δυο διαδοχικών διαβάσεων της γης από ένα πιο σταθερό σημείο αναφοράς στον ουράνιο θόλο, ένα αστέρι ας πούμε; Αλλά και πάλι ο ήλιος κινείται μέσα στο διάστημα συμπαρασύροντας το ηλιακό σύστημα, έτσι η γη εκτελεί ελλειψοειδή σπείρα στο χώρο του διαστήματος με αποτέλεσμα η διάρκεια των διαβάσεων να μην είναι ίδια! Σε αυτό συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες: ο άξονας της γης χορεύει σα σβούρα (μετάπτωση) και ταυτόχρονα ταλαντεύεται (κλόνιση) από τις παλιρροϊκές δυνάμεις της σελήνης και των μεγαλύτερων ουρανίων γειτόνων μας…
Έστω και έτσι είναι χρήσιμο να θεωρούμε ως σημείο αναφοράς εκείνο το σημείο της εκλειπτικής τροχιάς που τέμνει τον ουράνιο ισημερινό. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται ο ήλιος όταν ανεβαίνοντας από το νότιο ουράνιο ημισφαίριο τέμνει τον ουράνιο ισημερινό και χαρίζει στους γήινους μέρα και νύχτα ίσης διάρκειας: την εαρινή ισημερία. Με το ημερολόγιο που ακολουθούμε σήμερα, αυτή πέφτει μεταξύ 21 και 23 Μάρτη!!!
Ακόμη κι αν αποφασίσεις πως θα μετράς το έτος, μια άλλη δυσκολία είναι η πρωτοχρονιά! Για τους Ρωμαίους ήταν η 1 Μάρτη (ο Σεπτέμβρης γι αυτούς ήταν πράγματι έβδομος – septem=έβδομος, Οκτώβρης = όγδοος, Νοέμβρης = ένατος, Δεκέμβρης = δέκατος.) Η γη στην ελλειπτική τροχιά της, περνά κοντά στον ήλιο (περιήλιο) το πρώτο 10ήμερο του Γενάρη και από αυτή την άποψη καλώς βάλαμε την πρωτοχρονιά το Γενάρη.
Το Κινέζικο ημερολόγιο είναι ένας συνδυασμός ηλιακού και σεληνιακού ημερολογίου και βασίζεται μερικώς τουλάχιστον στις φάσεις της Σελήνης, ένα μηνιαίο φαινόμενο που είναι εμφανές σε όλους. Σύμφωνα με το ημερολόγιο αυτό ένα κανονικό έτος έχει 12 σεληνιακούς μήνες, ενώ ένα δίσεκτο έτος έχει 13 σεληνιακούς μήνες. Σε ημέρες το κανονικό έτος διαρκεί από 353 έως 355 ημέρες, ενώ ένα δίσεκτο έτος διαρκεί από 383 έως 385 ημέρες. Με αυτά ως βάση στο κινεζικό ημερολόγιο η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται σε διαφορετικές ημερομηνίες που επαναλαμβάνονται σε μια περίοδο 60 ετών, ενώ κάθε έτος παίρνει την ονομασία ενός ζώου.
Στην Ιαπωνία το ημερολόγιό τους ήταν παρόμοιο με το Κινεζικό και χωριζόταν σε 24 δεκαπενθήμερες περιόδους και ήταν συνδεδεμένο με τις αγροτικές τους εργασίες. Από το 1873 όμως η Ιαπωνία εισήγαγε το Γρηγοριανό ημερολόγιο με διαφορετική όμως χρονολόγηση που συνεχίζεται από το 660 Π.Κ.Χ.
Όμως οι εποχές του έτους, δε συγχρονίζονται με το περιήλιο και το αφήλιο, αλλά με τις εποχικές αλλαγές του κλίματος, που οφείλονται στη λόξωση του άξονα της γης. Αν η τροχιά της γης ήταν τέλειος κύκλος και ο άξονας της γης κάθετος στο επίπεδο της τροχιάς, τότε δε θα είχαμε εποχές και η διάρκεια της ημέρας και της νύχτας θα παρέμεναν σταθερές για όλο το έτος!
Ο άξονας της γης έχει κλίση ως προς το επίπεδο της τροχιάς και αυτό σημαίνει ότι για κάποιον παρατηρητή στο βόρειο ημισφαίριο, ο ήλιος το καλοκαίρι το μεσημέρι βρίσκεται πιο ψηλά ενώ το χειμώνα πιο χαμηλά. Η τροχιά της γης είναι έλλειψη και η γη τρέχει με διαφορετική ταχύτητα σε κάθε θέση της τροχιάς (2ος νόμος του Κέπλερ)! Η κλίση του άξονα και το σχήμα της τροχιάς μαζί, κάνουν τον ήλιο το καλοκαίρι να ανατέλλει πιο νωρίς το πρωί και να δύει πιο αργά το βράδυ και αντίθετα το χειμώνα να ανατέλλει πιο αργά και να δύει νωρίτερα…
Υπάρχουν βέβαια τέσσερα κομβικά σημεία στο ημερολόγιο (οι αναφορές γίνονται για το βόρειο ημισφαίριο). Στις 21 Δεκέμβρη έχουμε το χειμερινό ηλιοστάσιο δηλαδή τη μικρότερη μέρα και τη μεγαλύτερη νύχτα!. Η ημέρα αρχίζει να μεγαλώνει και η νύχτα να μικραίνει μέχρι τις 20 Μάρτη που εξισώνονται οπότε έχουμε την εαρινή ισημερία. Η μέρα συνεχίζει να μεγαλώνει μέχρι το θερινό ηλιοστάσιο 20 Ιούνη (μεγαλύτερη μέρα, μικρότερη νύχτα). Μετά η ημέρα μικραίνει μέχρι να… ισοφαρίσει τη νύχτα στη φθινοπωρινή ισημερία 22 Σεπτέμβρη και συνεχίζει να μικραίνει μέχρι το χειμερινό ηλιοστάσιο… Η άνοιξη έρχεται μετά την εαρινή ισημερία, το καλοκαίρι μετά το θερινό ηλιοστάσιο, το φθινόπωρο μετά τη φθινοπωρινή ισημερία, ο χειμώνας μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο…
Μέσα από όλα αυτά, επιμένετε ότι θέλετε να φτιάξετε ημερολόγιο;
Ίππαρχος ο Νικαεύς
.
.
