81 χρόνια μετά. Ιδιαίτερη θέση στη λαϊκή αντίσταση κατέχει τη μάχη της Κρήτης | του Θεματοφύλακα ιστορικής μνήμης
«Η λεβεντιά ‘ναι μια πληγή που πάντα αίμα τρέχει
θεέ μου και πώς τηνε βαστά εκείνος που την έχει»
(Κρητική μαντινάδα)
Μικρό αφιέρωμα τιμής και μνήμης σε όσες και όσους έδωσαν τη ζωή τους ή έμειναν ανάπηροι στα πεδία των μαχών και στην παρανομία για τη συντριβή του φασιστικού ιμπεριαλισμού.
Σε όλους εκείνους που πάλεψαν με το όπλο ή με την προκήρυξη, κράτησαν ηρωική στάση στα κρατητήρια και στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Στους αμέτρητους νεκρούς από τους βομβαρδισμούς και από την πείνα, με πρώτο και μεγαλύτερο θύμα τα παιδιά. Στα εκατομμύρια εκείνων που βασανίστηκαν στα φοβερά στρατόπεδα συγκέντρωσης και θανάτου και κάθε χώρο φρίκης, όπου η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο έφτασε στο έσχατο σημείο της με την απόλυτη απαξίωση της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τον 20ό αιώνα, ο πλανήτης μας τυλίχθηκε δυο φορές από τις φλόγες παγκόσμιων ιμπεριαλιστικών πολέμων. Όπως ο Α’, έτσι και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1939 – 1945) ήταν αποτέλεσμα της μεγάλης όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων και της πάλης για το ξαναμοίρασμα του κόσμου.
Ιδιαίτερη θέση στη λαϊκή αντίσταση και πάλη της περιόδου κατέχει η Μάχη της Κρήτης. Κι αυτό γιατί εκείνο που τη χαρακτηρίζει ιδιαίτερα δεν είναι η δράση των οργανωμένων στρατιωτικών μονάδων, όσο κι αν αυτή ήταν ηρωική, αλλά η μαζική συμμετοχή και ο απαράμιλλος ηρωισμός του λαού της Κρήτης. Πάνω από 600 ομάδες δύναμης 3 – 80 ανδρών η κάθε μία σχηματίστηκαν εκείνες τις μέρες στη Βόρεια Κρήτη, από το Ηράκλειο ως τα Χανιά και ρίχτηκαν στη μάχη κατά των φασιστών εισβολέων. Η αντίσταση της Κρήτης στη φασιστική εισβολή ήταν πραγματικά παλλαϊκή!
Για πρώτη φορά στην έως τότε πορεία του πολέμου η ναζιστική εισβολή βρήκε απέναντί της μια γενικευμένη ένοπλη λαϊκή εξέγερση. Εξέγερση που δεν οργανώθηκε από το επίσημο αστικό κράτος, ούτε από τα αγγλικά στρατεύματα, παρόλο που είχαν στη διάθεσή τους έξι μήνες να μετατρέψουν την Κρήτη σε απόρθητο φρούριο. Χαρακτηριστικό της στάσης της μεταξικής κυβέρνησης δοσίλογων του Εμμανουήλ Τσουδερού, του βασιλιά Γλίξμπουργκ και των Άγγλων ιμπεριαλιστών ήταν η αναχώρησή τους από την Κρήτη, ενώ ήταν σε εξέλιξη ακόμα ο παλλαϊκός ξεσηκωμός ενάντια στους φασίστες εισβολείς! Αυτό ακριβώς δείχνει την απέχθεια και το φόβο των αστικών δυνάμεων απέναντι στον παλλαϊκό ξεσηκωμό, τη λαϊκή εξέγερση!
Τα ιστορικά γεγονότα ξυπνούν μνήμες λαϊκές και αξίες, που μπορούν να γίνονται υλική δύναμη των μαζών για το τράβηγμα της εξέλιξης της κοινωνίας προς τα μπρος. Όταν όμως πρόκειται για γεγονότα «ηρωικά κατορθώματα», τότε ορθώνονται φωτεινά αναλλοίωτα σύμβολα στους αιώνες. Και τέτοια κατορθώματα μόνο οι λαοί που πιστεύουν στο δίκιο και τη λευτεριά μπορούν να τα πετύχουν. Ο κρητικός λαός το ‘δειξε πολλές φορές στην ιστορία του πως ακόμη και στις ήττες, ο ίδιος ήταν νικητής. «Τον αντρειωμένο μην τον κλαις», λέει το ριζίτικο τραγούδι και οι Κρητικοί το ‘ξεραν καλά όταν έγραφαν το δικό τους έπος το Μάη του 1941, στην πρώτη μάχη ενάντια στους χιτλερικούς κατακτητές. Αυτήν που έμεινε στην ιστορία ως «Μάχη της Κρήτης».
Για τη μάχη της Κρήτης έχει γραφτεί πως ήταν μια «παράξενη» μάχη . Τι ήταν αυτό που την έκανε να φαίνεται παράξενη; Η καθολική σχεδόν συμμετοχή και ο άφθαστος ηρωισμός του κρητικού λαού στη μάχη .
Ο στρατηγός Σόλων Καφφάτος έγραψε:
«Ητο απίστευτον να βλέπει κανείς τον ηρωικόν λαόν της πόλεως των Χανίων πάσης ηλικίας συγκεντρωμένον κατά μάζας εις τον περί το Ωδείον χώρον, ακάλυπτον υπό τη βροχή των βλημάτων των πολυβόλων, αψηφούντα τον θάνατον, τρίζοντα τους οδόντας, με τους γρόνθους συνεσφιγμένους, και ζητούντα όπλα από τους Αγγλους ίνα πολεμήσουν τον επιδρομέα». Ο διοικητής Χωροφυλακής Ηρακλείου Μ. Πιτικάκης, στο βιβλίο του «Θύελλα στην Κρήτη», γράφει: «Εκατοντάδες άοπλοι πολίτες, κάθε ηλικίας, στην είδηση πως έπεσαν αλεξιπτωτιστές κοντά στα τείχη, συγκεντρώνονται στην «Πόρτα των Χανιών», έξω απ’ το μπεντένι. Όλοι τρέχουν σαν από σύνθημα στις «Πόρτες»… Τι πάνε να κάνουν άοπλοι όπως είναι, μέσα στη φωτιά και τη βροχή του πυρωμένου σίδηρου των όλμων, των πολυβόλων, των χειροβομβίδων και των αεροπλάνων;.. Πάνε να φράξουν το δρόμο στον εχθρό. Πώς; Τους είναι αδιάφορο. Με τα χέρια, με τα πόδια, θα τον απωθήσουν. Τα κορμιά τους θα βάζουν εμπόδιο… Ζητάνε όπλα».
Η Κρήτη ήταν αφοπλισμένη από το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά μετά την ένοπλη εξέγερση ενάντιά του το 1938, κατάσταση που διατήρησε και η κυβέρνηση Τσουδερού. Ο εξοπλισμένος λαός, μετά μάλιστα από μια τέτοια απόπειρα, γίνεται δυο φορές επικίνδυνος για το κατεστημένο κι ας ήταν ήδη οι χιτλεροφασίστες κατακτητές στην Ελλάδα.
Οι Άγγλοι, από τη μεριά τους, είχαν υποσχεθεί την αποστολή στο νησί 10.000 τουφεκιών, από τα οποία έφτασαν μόνο τα 3.500! Η Κρήτη, λίγες μέρες πριν από την επίθεση, βρίσκεται «ξαρμάτωτη»…
Η κυβέρνηση, βέβαια, δεν πίστευε ότι ο λαός μπορεί να υπερασπίσει την Κρήτη αντιμετωπίζοντας τη γερμανική εισβολή αποτελεσματικά. Ο συνταγματάρχης Παπαθανασόπουλος, διοικητής της ταξιαρχίας Ηρακλείου, αναφέρει στην έκθεσή του για τα γεγονότα τα εξής:
«Ανάφερα στην κυβέρνηση την κατάσταση της ταξιαρχίας μου. Το ηθικό της ήταν άριστο, όπλα είχαμε ελάχιστα, αλλά η πεποίθησίς μας πως θα υπερνικήσουμε τις αντιξοότητες ήταν απόλυτος. Οι υπουργοί, όμως στο σύνολό τους δεν πίστευαν ούτε καν μια στιγμή πως ήτο δυνατόν να νικήσουμε. Ενόμιζαν πως η αντίστασίς μας ήταν ένα είδος συμβολικής μάχης για την τιμή των ελληνικών όπλων. Ποτέ δεν πίστεψαν πως επρόκειτο περί μάχης μεγίστης σπουδαιότητος, πως ήταν απολύτως δυνατόν να κερδηθεί! Την παραμονή τους στην Κρήτη τη θεωρούσαν χαμένο καιρό για μια χαμένη υπόθεση και φρόντιζαν να βρουν τρόπο να διαφύγουν στην Αίγυπτο».
Κι όμως, η συμμετοχή του λαού στη μάχη ήρθε να ανατρέψει την κατάσταση που πήγε να δημιουργηθεί. Άνδρες, γυναίκες, γέροι, παιδιά, πολέμησαν τα τμήματα των αλεξιπτωτιστών, τους «ομπρελάδες», όπως τους έλεγαν, ακόμη και με μαχαίρια, τσεκούρια, αξίνες και πέτρες, χωρίς ούτε στιγμή να δειλιάσουν.
Ο ίδιος ο Χίτλερ, κατά τη διάρκεια των μαχών, είχε πει:
«Η λύσσα και η αγριότητα που πολέμησε ο πληθυσμός της Κρήτης τους στρατιώτες του Γ’ Ράιχ μόνο στην Πολωνία παρατηρήθηκαν. Έδωσα διαταγές στα γερμανικά στρατεύματα να διεξάγουν «ιπποτικό» πόλεμο. Αλλά οι «ένοχοι» κάτοικοι θα τιμωρηθούν σκληρά και οι υπεύθυνοι στρατιωτικοί θα παραπεμφθούν ενώπιον των γερμανικών στρατοδικείων».
Η στρατηγική σημασία της Κρήτης και το σχέδιο «Ερμής»
Η απόφαση για την κατάληψη της Κρήτης, σύμφωνα με τα γερμανικά αρχεία, πάρθηκε από τον Χίτλερ στις 21 Απρίλη 1941. Η στρατηγική σημασία της Κρήτης, είχε άμεση σχέση με την προώθηση των θέσεων του Άξονα, στην Εγγύς Ανατολή, την κατάληψη της διώρυγας του Σουέζ και τις επιχειρήσεις στη Β. Αφρική. Από τις 23 Απρίλη, η γερμανική αεροπορία σφυροκοπούσε καθημερινά σχεδόν την Κρήτη .
Αλλά το γερμανικό σχέδιο «Ερμής» (Unternehmen Merkur) για την κατάληψη της Κρήτης μπήκε σ’ εφαρμογή το πρωί της 20ής Μάη 1941. Σύμφωνα με αυτό, με την από αέρος επίθεση οι Γερμανοί ήλπιζαν ότι την πρώτη μέρα θα έπαιρναν τα αεροδρόμια και τα λιμάνια των Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Τη δεύτερη μέρα, θα καταλάμβαναν τη «νευραλγική» θέση της Σούδας. Την ίδια μέρα, μονάδες της 5ης Ορεινής Μεραρχίας, που θα μεταφέρονταν με πλωτά μέσα, θα αποβιβάζονταν στην περιοχή Μάλεμε και σε άλλες «επίκαιρες» ακτές, για να ολοκληρώσουν τελικά την τρίτη μέρα την κατάληψη της Κρήτης. Οι δυνάμεις που θα χρησιμοποιούσαν έφταναν τους 22.750 άνδρες. Ο κύριος όγκος του στρατού ήταν οι αλεξιπτωτιστές, το καμάρι του Γ’ Ράιχ και του ίδιου του Γκέρινγκ (Hermann Wilhelm Göring), που θα εφορμούσαν στο νησί από αεροπλάνα. Μετά τη συγκεκριμένη επιχείρηση, οι αλεξιπτωτιστές δε θα πάρουν πλέον μέρος σε καμία επιχείρηση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Την επιχείρηση υποστήριζαν στον αέρα 650 αεροπλάνα τους, κάθε τύπου και προορισμού, 550 μεταγωγικά αεροσκάφη και 100 ανεμοπλάνα και 70 σκάφη για τη μεταφορά των αποβατικών δυνάμεων.
Οι μάχες συνεχίστηκαν ως τις 30 Μάη, που αποχώρησαν και τα τελευταία αγγλικά στρατεύματα από το νησί για την Αίγυπτο. Στις 23 Μάη ο βασιλιάς και η κυβέρνηση εγκαταλείπουν την Κρήτη για την Αίγυπτο»… Δείγμα και αυτό του «ενδιαφέροντός» τους για αντίσταση και συνέχιση του αγώνα, αλλά και απόδειξη ότι ο λαός δε χρειάζεται τέτοιες πολιτικές ηγεσίες για να γράψει ιστορία. Η ιδέα της εγκατάλειψης του απελευθερωτικού αγώνα ήταν κυρίαρχη στο κατεστημένο.
Η οργάνωση αντίστασης στην Κρήτη ενάντια στην εισβολή έγινε έργο του λαού της, που προδόθηκε από την πολιτική ηγεσία και τους Άγγλους. Ήδη μια βδομάδα πριν την εισβολή, η πλειοψηφία των Ελλήνων αξιωματικών στάλθηκε στην Αίγυπτο. Στις 27 Μάη και ενώ η κατάληψη της Κρήτης δεν είχε κριθεί, η κυβέρνηση της Αγγλίας μέσω του Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής δίνει διαταγή για εκκένωση του νησιού. Ο ίδιος ο Γερμανός στρατηγός Στούντεντ (Kurt Arthur Benno Student) αναφέρει:
«Η αιφνίδια κατάρρευσις της αμύνης της νήσου την 27ην Μαΐου μάς κατέπληξε, διότι επεριμέναμεν μακρόν αγώνα».
Παραθέτουμε εδώ μαρτυρία του αγωνιστή Μήτσου Βλησίδη, που έζησε τα γεγονότα:
«Όταν έγινε γνωστό ότι το Λονδίνο αποφάσισε να εγκαταλειφθεί η Κρήτη και άρχισε να συνειδητοποιείται το γεγονός της ήττας, ο κρητικός λαός και όσοι άλλοι (Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί μαχητές) πολέμησαν, αισθάνθηκαν προδομένοι. Θυμούμαι τη σκηνή στο καφενείο του χωριού μου στις 2.00 το μεσημέρι της 27ης Μάη που συγκεντρωμένοι πολλοί χωριανοί κάτω από το απαίσιο μουγκρητό των Στούκας ακούσαμε από το ραδιόφωνο την είδηση ότι δόθηκε εντολή να εκκενωθεί η Κρήτη. Όλοι φώναξαν: Προδοσία! Και ξέσπασαν σε βρισιές εναντίον των Άγγλων. Μου ‘ρχονται στο νου οι άγριες σκηνές που ζήσαμε στις σπηλιές στους κομητάδες στις 28 και 29 του Μάη, όταν μέσα απ’ το φαράγγι της Νίμπρου κατέβαιναν τις βραδινές ώρες μπαρουτοκαπνισμένοι, με την αγριάδα της μάχης στα πρόσωπα και τις κινήσεις τους, πεινασμένοι και διψασμένοι οι Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί μαχητές, με την ελπίδα να επιβιβαστούν σε κάποιο πλοίο για την Αίγυπτο και να γλιτώσουν την αιχμαλωσία. Όλοι τους βρίζουν με τις χειρότερες βρισιές τον Τσόρτσιλ, την Αγγλία. Γρονθοκοπούσαν, κλοτσούσαν και κατακεφάλιαζαν με τον υποκόπανο κάθε Βρετανό στρατιώτη που συναντούσαν. Όλοι τους είχαν πολεμήσει με την πιο μεγάλη παλικαριά και αυταπάρνηση. Και διδάχτηκαν από τα γεγονότα ότι έχασαν τη μάχη από ανικανότητα της ηγεσίας τους. Υποψιάζονταν ότι προδόθηκαν. Αυτές τις ώρες και μέσα από την εμπειρία της μάχης, η γνωστή αγγλοφιλία των Κρητικών «πάτωσε» στη συνείδησή τους. Όλοι είχαν γίνει πολιτικά σοφότεροι».
Η λαϊκή αυτοθυσία δε στάθηκε ικανή για να «γυρίσει» την πλάστιγγα σ’ αυτόν τον άνισο αγώνα. Μετά από 10ήμερη μάχη, που στοίχισε ακριβά και στις δυο πλευρές (σκοτώθηκαν 2.000 Γερμανοί φαντάροι, ενώ άλλοι 1.900 ήταν αγνοούμενοι, ενώ οι ελληνοβρετανικές δυνάμεις έχασαν περίπου 2.300 άνδρες και πιάστηκαν αιχμάλωτοι περίπου 16.000), το νησί παραδόθηκε στους Γερμανούς.
Η αντίσταση του λαού της Κρήτης σηματοδοτεί το τέλος της έως τότε παθητικής αποδοχής της φασιστικής εισβολής και την έναρξη της παλλαϊκής αντίστασης. Αυτό ακριβώς το παράδειγμα, που εξέπεμψε ο μαζικός λαϊκός ξεσηκωμός κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης θέλησαν τα ναζιστικά στρατεύματα να κάμψουν, επιστρατεύοντας για πρώτη φορά έως τότε το μέτρο των αντιποίνων. Το Γ` Ράιχ δεν ξέχασε αυτήν την αντίσταση. Ολόκληρα χωριά πυρπολήθηκαν, εκτελέστηκαν χιλιάδες αγωνιστές, επιδιώχτηκε η εξόντωση ολόκληρου του αρσενικού πληθυσμού που τόλμησε να αντισταθεί. Τουλάχιστον 7.000 Κρητικοί σφαγιάστηκαν από τους ναζί. Την αρχή έκαναν με την Κάνδανο και ακολούθησαν δεκάδες χωριά στην Κρήτη όπως το Κοντομάρι, αλλά και ολόκληρη τη χώρα.
Η Μάχη της Κρήτης καθυστέρησε το γερμανικό στρατό για ένα μήνα και οχτώ ολόκληρες μέρες, από την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν εκτός των άλλων και η πιο σημαντική συμβολή στον πόλεμο κατά των Γερμανών φασιστών.
Ο αγώνας της αντίστασης, του λαού της Κρήτης και όλης της Ελλάδας κατά των κατακτητών διδάσκει ότι όσο ισχυρός κι αν φαντάζει ο αντίπαλος των λαών, όπως στην περίοδο της Κατοχής, οι συσχετισμοί αλλάζουν και οι λαοί μπορούν να νικήσουν.
Ογδόντα ένα χρόνια μετά, οι κυβερνήσεις της ΟΔ Γερμανίας – παρόλο που στα λόγια αναγνωρίζουν και δηλώνουν υποκριτικά πως αναλαμβάνουν την ηθική ευθύνη για τα εγκλήματα των γερμανικών ναζιστικών στρατευμάτων κατοχής – αρνούνται να πληρώσουν τις πολεμικές επανορθώσεις – αποζημιώσεις που έχουν αναγνωριστεί σε διεθνείς διασκέψεις υπέρ της χώρας μας. Από την άλλη, οι ελληνικές κυβερνήσεις μέχρι σήμερα, ποτέ δεν διεκδίκησαν με συγκεκριμένες ενέργειες και πράξεις τις πολεμικές αποζημιώσεις από την ΟΔ Γερμανίας, στο όνομα της συμμαχίας και της ένταξης στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ», ενώ γίνεται προσπάθεια ξαναγραψίματος της Ιστορίας με διάφορους τρόπους όπως π.χ. το πρόγραμμα του Ελεύθερου Πανεπιστήμιου Γερμανίας (Freie Universität Berlin) «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα» κλπ.
Όταν ευλαβικά περπατάς πάνω στα αιματοποτισμένα χώματα της Κρήτης, στους τόπους που έπεσαν οι γενναίοι, νιώθεις πίκρα κι αγανάκτηση όταν συχνά διαπιστώνεις και μάλιστα πως η Μάχη της Κρήτης δυστυχώς και σήμερα είναι μακριά από τα σχολεία, από την ιστορία και την αλήθεια της. Όπως συμβαίνει επίσης, τα βιβλία της Ιστορίας τα εξαντλούν όλα με δυο αράδες κι αυτές «ανάποδες»… και με ολόκληρο το μεγάλο κεφάλαιο της Εθνικής Αντίστασης του ελληνικού λαού.
Θεματοφύλακας ιστορικής μνήμης
