Άγγελος Σπάρταλης: Ο καλλιτέχνης μπορεί να ζει από την τέχνη του, αλλά δυστυχεί!
Αδιαμφισβήτητα πρόκειται για έναν πολυεπίπεδο καλλιτέχνη με πολύπλευρα ταλέντα. Ευφυέστατος, ετοιμόλογος και… φιλοσοφημένος, δημιουργεί αβίαστα τέχνη, εικόνες και όχι μόνο. Μηχανολόγος μηχανικός του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Μηχανολογία – Αεροναυπηγική), ζωγραφίζει, δημιουργεί ταινίες, κάνει θέατρο, γράφει μυθιστορήματα και ποίηση, συμμετέχει σε φεστιβάλς, εκθέσεις, βραβεύεται (μεταξύ άλλων το Βραβείο Καινοτομίας και Ψηφιακών Εφέ της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου – 2014, Βραβείο Κοινού και τον Χρυσό Ψηφιακό Αλέξανδρο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης – 2008), μαγειρεύει, δημιουργεί κόμικ-στριπ, παιχνίδια βίντεο, ελεύθερο σκακιστικό λογισμικό, παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών… Ατέλειωτη η λίστα των δραστηριοτήτων του. Άγγελος Σπάρταλης, ένας πραγματικά δραστήριος και δημιουργικός άνθρωπος.
Ο Μάνος Δούκας έγραψε για τον Άγγελο Σπάρταλη:
«[…] Και σε τί φταίει η ζωγραφική; Σε τίποτα δε φταίει η ζωγραφική. Η ειλικρινής ζωγραφική. Για να μιλήσουμε με τη γλώσσα του Σπάρταλη, ένας σημερινός Van Gogh θα αδικούσε τόσο τον εαυτό του κάνοντας μόνο «εικαστικές περφόρμανς» όσο ένας Da Vinci που θα έβαζε μουστάκι στη Mona Lisa (στον Duchamp επιτρέπεται). Τί άλλο μπορεί να είναι η τέχνη παρά συγκοινωνούντα δοχεία εκφραστικών μέσων και παραγωγικός διάλογος σε καθεστώς ελευθερίας; Ίσως να χρειάζεται το ένα μάτι να δακρύζει για να μπορεί να βλέπει το άλλο…»
Και ο Νίκος Κούνδουρος έγραψε για τον Άγγελο Σπάρταλη:
«Ο Άγγελος Σπάρταλης είναι πραγματικά ένας πρωτοπόρος, ιδιοφυής κινηματογραφιστής και όπως φαίνεται ένας τέλειος γνώστης του νέου ψηφιακού Κινηματογράφου. Είδα την ταινία του «Το μήλο μέσα στο κεφάλι σου» και την θαύμασα όπως θαυμάζω κάθε τι που νοιώθω ότι εγώ δε θα μπορούσα να κάνω ποτέ.
Ο τρόπος που επαναφέρει τη θάλασσα και όλες τις άλλες εμμονές του ξανά και ξανά, η έξυπνη χρήση του προσώπου της πρωταγωνίστριας, αυτή η συρραφή εκατοντάδων ετερόκλητων στοιχειών που στο τέλος όλα μαζί καταφέρνουν να κάνουν πολιτική και να συγκινήσουν. Χρειάζεται εξυπνάδα και πονηριά για να δει κανείς μέσα σ’ αυτόν τον φωνακλά, φιλόξενο Κρητικό με τις ρακές του και τις αναρίθμητες παρέες του, τον δημιουργό που νοιώθει μοναξιά ως το κόκαλο. Ο Σπάρταλης χωρίς αμφιβολία «πάσχει» από αυτό που θα ονόμαζα “Delirium Psycholocomotivum”».
Μας υποδέχτηκε με όλα του τα καλούδια στο εξοχικό του στον Άγιο Νικόλαο και μας έκανε να νιώσουμε άνετα και ευχάριστα, αλλά κυρίως «διαφορετικά». Έχει το θάρρος της γνώμης του και ακόμα και όταν δεν συμφωνείς μαζί του, σίγουρα αντιλαμβάνεσαι ότι έχει κάτι αξιόλογο να πει. Ας τον ακούσουμε:
Αεροναυπηγός, ζωγράφος, κινηματογραφιστής, συγγραφέας, θεατράνθρωπος, μάγειρας, σκακιστής… Θα έβαζες σε κάποια ιεραρχική σειρά τις πολλές ιδιότητές σου;
Α και πατέρας, αυτό το ξέχασες! Το νούμερο ένα είναι αυτό. Αναγκαστικά. Δεν το είχα σκεφτεί έτσι. Νόμιζα ότι θα κάνω παιδιά και θα έχει πολύ πλάκα και θα περνάω καταπληκτικά. Δεν ήταν έτσι. Δεν πειράζει όμως. Ωραίο είναι και αυτό. Πολύ ωραία και χρήσιμο. Τέλος πάντων, νομίζω μέσα σε όλα αυτά τα πολλά ότι είμαι πρώτα απ’ όλα ζωγράφος. Ξέρεις, είναι και επιλογή μου. Ο πατέρας μου δεν ήταν από την Κρήτη, η μάνα μου όμως είναι. Έμαθα να μιλάω στο σπίτι κρητικά, να μαγειρεύω χοχλιούς, κτλ. Λέω λοιπόν “Είμαι κρητικός”. Έτσι λέω και “Είμαι ζωγράφος”. Είναι μια επιλογή.
Δεν «χάνεσαι» μέσα στους πολλαπλούς ρόλους;
Ναι, αλλά λειτουργούν και συμπληρωματικά αυτοί οι ρόλοι. Ο ένας ρόλος προσφέρει στον άλλο ρόλο. Δεν θα μπορούσα, για παράδειγμα, να κάνω σινεμά ποτέ εάν δεν είχα τελειώσει το Πολυτεχνείο, γιατί όταν κάνεις σινεμά σου λέει ο άλλος “α, φίλε δεν μπορώ να σου πάω ρεύμα εκεί, α, δεν μπορώ να σου ανοίξω αυτόν τον δρόμο” κτλ. Κι εσύ επειδή έχεις τελειώσει μια σχολή που βγάζει “λύτες προβλημάτων” ξέρεις ότι γίνεται αυτό που θέλεις να γίνει και τους βάζεις όλους σε μία τάξη. Λες θα το κάνω! Μια κινηματογραφική ταινία, αν βασιστείς στον κάθε άνθρωπο που λέει όχι και όχι, δεν θα γινότανε ποτέ. Κι όμως γίνονται ταινίες!
Σπούδασες στο Πολυτεχνείο αλλά σε κέρδισαν οι τέχνες. Πιστεύεις ότι το όποιο μορφωτικό «υπόβαθρο» είναι προϋπόθεση για έναν καλλιτέχνη για να διακριθεί το έργο του;
Για μένα το Πολυτεχνείο «δουλεύει» σε δύο τομείς. Ο πρώτος είναι στην παραγωγή, δηλαδή όταν θέλω να παράγω ένα έργο τέχνης που έχω δυσκολίες στο να λύσω τα προβλήματα, πχ. θέλω να κάνω ένα έργο τρία επί εννιά μέτρα, πως γίνεται, πως θα το κάνω, που θα βρεις τους καμβάδες, που θα βρεις τους βοηθούς, που θα το πουλήσεις κτλ. Το δεύτερο είναι όταν μου λένε «ωπ καλλιτέχνες, πεινάτε» και λέω εγώ «γιατί ο γιος σας τι είναι;» Μου απαντάνε «μηχανικός», λέω εγώ «κι εγώ!».Εγώ δεν έχω βγάλει ούτε ένα φράγκο από αυτή τη δουλειά. Όμως «κλάνουν μέντες» όλοι. Λένε, «αχ καλλιτέχνης και πως ζεις» και απαντώ «πως ζω; γιατί ο γιος σου πως ζει;».
Πιστεύεις ότι η αλληλεπίδραση ζωγραφικής και κινηματογράφου τους φέρνει ένα «μαγικό» αποτέλεσμα, που εκφράζεται στο συνολικό σου έργο;
Ζωγραφική, φωτογραφία και σινεμά δεν είναι διαφορετικά πράγματα. Ο Ταρκόφσκι λέει ότι το σινεμά είναι ένα απόσταγμα από μνήμες, ένα κολάζ από μνήμες, ότι δηλαδή θυμάμαι αυτό, θυμάμαι εκείνο και το άλλο, είναι δηλαδή χρονικές στιγμές που τις συμπυκνώνεις. Και στη ζωγραφική ισχύει αυτό. Όταν δηλαδή έχει ένας πίνακας πολλά πρόσωπα και το ένα κοιτάει το άλλο, σε κείνο το αλισβερίσι, ποιος κοίταξε ποιον, ο ένας κοιτάει τον άλλο, ο άλλος το κενό, ο άλλος τη γάτα κτλ. σε κείνο το κενό υπάρχει μια σκηνοθεσία, υπάρχει ένας χρόνος δηλαδή. Ο κόσμος δεν το καταλαβαίνει αυτό, αλλά η ζωγραφική έχει χρόνο, οι μεγάλοι πίνακες ζωγραφικής έχουν μέσα χρόνο, είναι δηλαδή σινεμά. «Η σχολή των χωροφυλάκων» ή το «μάθημα ανατομίας» που είναι γύρω από τον νεκρό και διδάσκει ο μεγάλος ο γιατρός ανατομία κι οι άλλοι τον κοιτάνε, έχουν μέσα κοιτάγματα, και το κοίταγμα είναι χρόνος και ο χρόνος είναι σινεμά.
Θεωρείς ότι οι καλλιτέχνες δημιουργοί, οι ευφυείς άνθρωποι «ζουν έναν Γολγοθά» στην κοινωνία της παρακμής που ζούμε;
Εδώ έκανες μία πολύ μπερδεμένη ερώτηση. Υπάρχουν δημιουργοί οι οποίοι δεν είναι καθόλου ευφυείς. Πάρα πολλοί καλλιτέχνες δεν είναι ευφυείς. Δηλαδή ξεκινάμε από την αφετηρία ότι οι δημιουργοί δεν είναι απαραίτητα ευφυείς, το ένα δεν έχει καμιά σχέση με το άλλο. Εγώ είμαι στα πενήντα, ποτέ δεν ήμουν πιο «ωραίος», ποτέ δεν είχα μεγάλη άνεση οικονομική, αλλά καλά είμαι σήμερα… Δεν έχω δυστυχήσει. Καθόλου! Έχω, όμως, βέβαια κάποιες τάσεις κατάθλιψης, μαυρίλες, ερωτικές απογοητεύσεις χωρίς τον έρωτα… τραβάω ζόρι όπως όλοι…
Η κοινωνία σήμερα είναι σε μια φάση παρακμής, σήψης… Πάντα ήταν.
Περισσότερο από χθες… Δεν νομίζω… Πριν από εκατό χρόνια τα πράγματα ήταν χειρότερα, πριν από διακόσια ήταν πολύ χειρότερα, πριν από τετρακόσια ακόμη πιο χάλια… Μια χαρά είμαστε Το πιστεύω ακράδαντα αυτό. Μια χαρά είμαστε. Δες την Αθήνα. Ήταν κάτω λάσπες. Είμαστε πολύ καλύτερα από το παρελθόν.
Απ’ την άλλη όμως υπάρχει ο πόλεμος, η ανέχεια, η φτώχεια…
Πάντα υπήρχαν αυτά. Γιατί η μάνα μου που γεννήθηκε μέσα στο Β’ παγκόσμιο πόλεμο, τι ήταν; Τζετ περνάγανε; Καλά περνάγανε; Αυτά είναι σαχλαμάρες των ΜΜΕ και των δημοσιογράφων… Αν λένε δεν μπορεί να υπάρξει χειρότερα… Μια χαρά μπορεί να υπάρξει και χειρότερα. Δες τι γινότανε στην Ελλάδα πριν από πενήντα χρόνια. Μια χαρά είμαστε…
Ο καλλιτέχνης στη σύγχρονη Ελλάδα μπορεί να ζει από την τέχνη του – ή τις τέχνες του στην περίπτωσή σου – ή είναι υποχρεωμένος να ασχολείται με κάποια άλλη δουλειά για να βιοποριστεί;
Μπορεί να ζει από την τέχνη του, αλλά δυστυχεί. Αν δεν ζει από την τέχνη του ευτυχεί, αλλά δεν ζει. Εγώ είμαι τυχερός που από τη ζωγραφική ζω. Πάρα πολλές φορές ζωγραφίζω και βαριέμαι. Δεν θέλω να ζωγραφίσω, δεν έχω διάθεση, δεν θέλω να το κάνω αυτό, αλλά τι να κάνω; Από αυτό ζω. Πως πάει ο άλλος στη δουλειά του; Πως είναι ταμίας στο σούπερ μάρκετ; Έτσι πάω κι εγώ. Άμα ζεις από αυτό μοιραία θα κάνεις και παραχωρήσεις. Δηλαδή δεν μπορείς να κάνεις ότι σου καπνίσει και να βιοπορίζεσαι… Εκείνο το οποίο κινδυνεύει λίγο, ίσως, είναι το ταλέντο και η όρεξή σου και οι ιδέες σου. Θέλεις εσύ να κάνεις μια πυρηνική δοκιμή και σου λέει ο άλλος όχι, θα κάνεις ένα σκυλάκι που γαβγίζει γιατί το παρήγγειλε μια πελάτισσα. Θα κάνω το σκυλάκι. Δεν θα κάνω την πυρηνική δοκιμή. Δεν πειράζει… Κανείς δεν έχασε…
Η τέχνη για όσους είναι πολυπράγμονες, ενεργοί πολίτες, σκέφτονται και δρουν κοινωνικά, αποτελεί μία δημιουργική διέξοδο;
Πας τώρα να μου κάνεις μια ντρίπλα και να μου συσχετίσεις την πολιτική με την τέχνη. Δεν έχουν καμία σχέση. Έχουμε άπειρα παραδείγματα, εντελώς απολιτικών ατόμων που είχαν χεσμένη την κοινωνία, τους αγώνες, τον κόσμο, την πολιτική και έκαναν σπουδαία τέχνη.
Θα μπορούσε εκείνη την εποχή να είναι και αλλιώς;
Δεν έχει καμία σχέση η τέχνη με την πολιτική, με τα πολιτικά αιτήματα. Κάποιοι καλλιτέχνες έτυχε στην πορεία να είναι αριστεροί και λέμε είναι αυτοί. Ο Ρίτσος στο τέλος της ζωής του χτυπούσε το κεφάλι του στον τοίχο, γιατί είχε καταρρεύσει όλο το ιδεολόγημα πάνω στο οποίο έγραφε όλη του την ποίηση, είχε αφιερώσει τη ζωή του. Οι Ισπανοί ζωγράφοι δούλευαν όλοι για τον βασιλιά. Δεν σημαίνει ότι όλοι ήταν βασιλικοί και δεν γούσταραν την δημοκρατία αλλά εκεί μέσα μεγαλούργησαν. Δεν είναι άστοχο αυτό που λένε ότι τα παιδιά των πλουσίων κάνουν τέχνη και μας κόβουν τα μεροκάματα. Αυτό είναι σωστό… Άμα είσαι φτωχαδάκι, δεν έχεις να φας, δεν κάνεις τέχνη! Είναι ελιτίστικο πράγμα η τέχνη.
Ζούμε στην εποχή του πολιτισμού της κλειδαρότρυπας, της κουλτούρας της παραβίασης της ιδιωτικής ζωής και του εξευτελισμού, φαινόμενα εκχυδαϊσμού και ασυδοσίας, που πάνε να γίνουν κυρίαρχα ιδίως στα τηλεοπτικά πράγματα και υποβαθμίζουν την προσωπικότητα του ανθρώπου. Ο κόσμος λες ότι μπορεί να αλλάξει. Βλέπεις κάποια σημάδια, που σε οδηγούν σ’ αυτήν σου την πεποίθηση;
Καταρχήν, δεν συμφωνώ με όλα αυτά που είπες… Εγώ μας βρίσκω μια χαρά… Στην κοινωνία που εμείς βιώνουμε δεν υπάρχουν παιδιά που πεθαίνουν απ’ την πείνα, δεν υπάρχουν άνθρωποι που χτυπάνε το κεφάλι τους στον τοίχο και κάποιος δεν πάει να αλλάξει θέση στο τοίχο ή να διώξει το κεφάλι τους, είμαστε πάρα πολύ καλύτερα από το παρελθόν, δηλαδή δεν συμφωνώ με την ερώτηση. Δεν νομίζω ότι ο κόσμος είναι τόσο χάλια όσο το παρουσίασες…
Δεν υπάρχει εκχυδαϊσμός και ασυδοσία;
Πάντα υπήρχε, αλλά δεν το καταλαβαίνω σαν τέτοιο. Δεν ξέρω π.χ. ένα κοινωνικό φαινόμενο της επικαιρότητας, δεν το ξέρω, δεν σημαίνει ότι είμαι κάποιος ηλίθιος που αδιαφορώ. Σημαίνει ότι γνωρίζω ότι δεν έχει σημασία. Θα φύγει το ένα θέμα από την επικαιρότητα θα έρθει ένα άλλο. Δεν ζω στο μικρόκοσμό μου και ζωγραφίζω και δεν με νοιάζει τίποτα άλλο. Έχω χιλιάδες φίλους, όλη η Ελλάδα είναι φίλοι μου. Δεν το βλέπω αυτό. Τώρα μια εξαίρεση, η μάνα που θα σκοτώσει π.χ. τα παιδιά της, δεν είναι κάτι καθημερινό. Τα ΜΜΕ τι κάνουν; Παίρνουν ένα στατιστικά απίθανο πράγμα, το κάνουν νούμερο ένα θέμα και σε κάνουν εσένα υπόλογο μιας τέτοιας κατάστασης. Δεν είναι έτσι. Εάν τώρα μία στις δέκα μάνες σκότωνε το παιδί της, εγώ θα ήμουν ο πρώτος που θα το έκανε θέμα στα έργα μου.
Η ζωή σου μοιράζεται ανάμεσα στα Εξάρχεια και τον Άγιο Νικόλαο. Αποτελεί αναγκαιότητα ή είναι μέρος των παράλληλων κόσμων της καλλιτεχνικής σου δημιουργίας το που ζεις;
Θα μπορούσα να ζω μόνο στην Κρήτη, στο κτήμα μου, αλλά όχι μόνο στην Αθήνα. Στην Αθήνα με κρατάνε περισσότερο οι υποχρεώσεις, αλλά περνάω και καλά! Και όταν λέω Αθήνα εννοώ το κέντρο της πόλης, όχι οπουδήποτε αλλού. Την γειτονιά μας, την Νεάπολη Εξαρχείων.
Μπορείς να μας αναφέρεις τις πολιτιστικές σου προτάσεις και ιδέες που προετοιμάζεις για το μέλλον;
Ατομική έκθεση ζωγραφικής δεν προβλέπεται στο κοντινό μέλλον, γιατί η τελευταία ολοκληρώθηκε πρόσφατα. Ένα βιβλίο μου θα εκδοθεί πριν το καλοκαίρι με τίτλο «Μαρία και Στέλλα (ένα εικονογραφημένο Lesbo-Western)» από την AthensVoice Books. Ψάχνουμε χρηματοδότηση για μία ταινία animation και αχνά – αχνά ένα σενάριο για μια ταινία fiction ξεπροβάλει από το μυαλό μας. Αυτά.
Καλή συνέχεια σε ότι κάνεις.
