Συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης με τον Πάνο Ξηρουχάκη
Ο Παναγιώτης Ξηρουχάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1977. Είναι Διδάκτορας Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, τραγουδιστής των «Pornostroika dadaifi», που εντάσσονται στο Zero Artistic Movement (Z.A.M), συντάκτης του περιοδικού «Zero Geographic» και συνεργάτης της εφημερίδας «Αγώνας της Κρήτης».
Έχει εκδώσει τη συλλογή διηγημάτων «Έκτορας το 2065» (2008), το διήγημα «Ευρώπη 2085» (2011), τη νουβέλα «Το Λυκόφως του Τρόμου» (2013) και τα διηγήματα «Θα έρθουμε για εσάς» (2014). Το τελευταίο έργο του «Ποτέ δε θα με πιάσετε» (2019) είναι να δυστοπικό διήγημα για τον ολοκληρωτικό νεοφιλελευθερισμό, τους «ηττημένους» και τους «νικητές». Για το επερχόμενο τέλος και τα μεγάλα ερωτηματικά μπροστά του… Στα προλεγόμενά του ο ίδιος το συστήνει σαν «μία καφκική ιστορία για την πάλη του ατόμου ενάντια στον ολοκληρωτικό νεοφιλελευθερισμό. Επίσης πρόκειται για ένα διήγημα που αφήνει ένα ερώτημα να πλανάτε: Είχε τελικά δίκιο ο Τζακ Λόντον;».
Τον έχουμε σήμερα μαζί μας στη σβούρα του πολιτισμού, συζητάμε μαζί του για τα βιβλία του και προσπαθούμε να αλιεύσουμε τις απόψεις του για την τέχνη, τον πολιτισμό, τη δυστοπική μας πραγματικότητα, για τη μελλοντική κοινωνία…
Πάνο σε καλοσωρίζουμε στη «σβούρα του πολιτισμού». Ας ξεκινήσουμε με τα βιβλία σου. Δημιουργείς βιβλία, ελευθεριακής δυστοπικής επιστημονικής φαντασίας; Η περίεργη μυθοπλασία ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αι. και συνεχίστηκε στις αρχές του 20ου. Διαβάζοντας τα έργα σου, νομίζω, δεν εμπίπτουν στις τυπικές ταξινομήσεις της. Η αφήγησή σου αποτελεί μια νέα περίεργη φαντασία, που εξερευνά το αφύσικο και τον τρόμο στα όρια της ανθρώπινης συνείδησης, προτείνει κάτι δημιουργικό; Μπορούμε να σε εντάξουμε στο New Weird και Slipstream;
Nαι μάλλον. Όταν ξεκίνησα να γράφω δεν ήξερα τι είναι το New weird. Αλλά, ήθελα να δημιουργώ περίεργα θέματα και να ανακατεύω αλλοπρόσαλλες φάσεις, όπως πχ την Ιλιάδα με τη δυστοπία ή να εντάξω την ποίηση του Καρυωτάκη σε ένα θρίλερ κλπ. Με τα χρόνια είδα, ότι υπήρχε αυτό το κίνημα του New Weird. Πιθανόν κάποιοι αποφασίσαμε να κάνουμε το ίδιο πράμα ταυτόχρονα, άλλοι πιο νωρίς, άλλοι πιο αργά, επηρεασμένοι από τις πηγές μας, βέβαια όλοι, που τις επαναδιαπραγματευτήκαμε. Αυτό το είχε πει ο Genesis P-Orridge για τον βιομηχανικό ήχο. Ένας Ρώσος έκανε περίπου τα ίδια πράματα, χωρίς να γνωρίζονται και να έχει επηρεάσει ο ένας τον άλλο. Με άλλα λόγια, το παρελθόν και τα αισθητικά του ρεύματα οδήγησαν και εμένα εκεί που πήγαν και άλλοι: Στο New Weird.
Μπορούμε να πούμε ότι χρησιμοποιείς περιγραφές ψυχεδελικών εμπειριών, όπως για παράδειγμα στον «Μανιακό Δονκιχώτη». Προσπαθείς να εμπνεύσεις δέος και φόβο ως απάντηση, ως διαφυγή, ως λύτρωση από τις φανταστικές δημιουργίες της μυθοπλασίας σου;
Προσπαθώ να εμπνεύσω θάρρος μπροστά στο δέος της πραγματικότητας που όλοι αργά ή γρήγορα θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Τα τέρατα των αλληγορικών μου ιστοριών αντικατοπτρίζουν βέβαια προβλήματα της καθημερινότητας.
Προτείνεις με τη μυθοπλασία σου τρόπους για να αντιμετωπίσουμε το μη-ανθρώπινο της νέας τάξης πραγμάτων, των αδιέξοδων της καπιταλιστικής κοινωνίας, που απαιτούν αμφισβήτηση των ορίων της ανθρώπινης δράσης και συνείδησης. Μας καλείς να φανταστούμε περίεργα μέλλοντα. Τα μέλλοντα αυτά θα μπορούσαν να εξαρθρώσουν ντετερμινιστικές δυστοπίες και να μας οδηγήσουν στον ιντετερμινισμό;
Σε μία ιστορία το «Λυκόφως του τρόμου» φαντάζομαι πράγματι το τέλος της Ε.Ε το 2085 με οδηγό της επανάστασης, την Παρισινή Κομούνα. Αλλά πλέον είμαι απαισιόδοξος. Τα πράματα δεν πάνε καλά. Το μέλλον θα δείξει…
Μια περίεργη πλοκή στο μέλλον, μπορεί να θίξει θρησκευτικά συναισθήματα, ηθικές και κοινωνικές αξίες. Πιστεύεις ότι ο αναγνώστης με ανοιχτό μυαλό και ήρεμη διάθεση, μπορεί να ταυτιστεί ή να βρει κίνητρα που θα τον κινητοποιήσουν, ή και να εξεγερθεί;
Δεν αρκεί ένα βιβλίο. Πρέπει να το έχεις μέσα σου. Αν το έχεις μπορεί μια ταινία πχ να σου ανοίξει μια πόρτα, αν όχι και χιλιάδες ταινίες να δεις, πάντα θα μείνεις ο ίδιος. Η πόρτα θα μείνει κλειστή.
Το «Greek Weird Wave» αναφέρεται στην εμφάνιση μιας ανατρεπτικής κατηγορίας ταινιών τις τελευταίες δεκαετίες που εξερευνούν πολιτικά και πολιτιστικά ζητήματα με ανησυχητικό τρόπο. Θα θυμηθούμε το «Τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμη» το 1979 του Νίκου Νικολαΐδη, το «Κυνόδοντας» το 2009 του Γιώργου Λάνθιμου, το «Boy Eating the Bird’s Food» το 2012 του Έκτωρα Λυγίζου ή το «Interruption» του 2015 του Γιώργου Ζώη κλπ. Σκέφτεσαι ότι μπορείς να ανήκεις στο κίνημα αυτό, γράφοντας σενάριο για κινηματογράφο;
Δε μου έχει γίνει καμία πρόταση βέβαια. Στην Ελλάδα δυστυχώς τα πάντα πάνε με κυκλώματα. Ακαδημαϊκός χώρος, τέχνη, δημοσιογραφία… Παρ’ αυτά θεωρώ την «Πρωινή περίπολο» του Νικολαΐδη, ως την καλύτερη ταινία του ελληνικού κινηματογράφου. Σε ένα εναλλακτικό σύμπαν τα βιβλία μου θα είχαν γυριστεί ταινίες. Όχι όμως σε αυτό.
Ο Kropotkin και ο Read ισχυρίστηκαν ότι σε μια αναρχική κοινωνία ο ρόλος του καλλιτέχνη θα εξαφανιζόταν εντελώς, καθώς όλη η ανθρώπινη δραστηριότητα θα γινόταν, από μόνη της, καλλιτεχνική. Βλέπεις τη δημιουργικότητα ως εγγενή σε όλη την ανθρώπινη δραστηριότητα;
Ο Κροπότκιν ήταν άνθρωπος που πίστευε πάρα πολύ στον άνθρωπο. Είμαι πιο κοντά στον Μπακούνιν και το Νίτσε. Ποτέ τα πράματα δε θα είναι τέλεια, γιαυτό θα χρειάζεται η τέχνη ακόμα και σε μια αναρχική κοινωνία.
Σε μια μελλοντική κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, θα υπάρχει ένας χώρος, ο οποίος θα συνεχίσει να φαντάζεται νέους τρόπους κατανόησης και οργάνωσης της πραγματικότητας, καθώς και ένας χώρος στον οποίο οι άνθρωποι θα αντιμετωπίζουν πιθανούς φόβους;
Όπως είχε πει και ο Ζαμιάτιν, δεν υπάρχει μία επανάσταση, οι επαναστάσεις είναι άπειρες. Εννοώ οτι πάντα θα υπάρχουν προβλήματα και πάντα θα υπάρχουν επαναστάσεις .
Η βιομηχανική τυποποίηση, η τυποποίηση των διαδικασιών παραγωγής και η επαγγελματικοποίηση της τέχνης μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος, έχουν απομακρύνει την ανθρώπινη ζωή από τις δημιουργικές της πτυχές;
Σίγουρα! Οι άνθρωποι είναι οι σύγχρονοι δούλοι.
Η δεκαετία του 1980 ήταν μια εποχή αντίδρασης, αμφισβήτησης, μια περίοδος ποπ αισθητικής, των πανκ, των αναρχικών, των έντονων πάρτι και της ηλεκτρονικής μουσικής. Σήμερα τα έργα σου έχουν πολιτικό περιεχόμενο και αφορούν στον προσδιορισμό της σύγχρονης ταυτότητας; Έχουν ως στόχο να ταράξουν τα ήσυχα νερά της καθεστηκυίας τάξης;
Γράφω για να πω ότι αισθάνομαι. Γράφω και για να πουλήσω μούρη. Γράφω και για να θίξω και τα κακώς κείμενα. Το αν θα καταφέρω να ταράξω τα ήσυχα νερά της καθεστηκυίας τάξης δε το γνωρίζω. Η ιστορία θα δείξει.
Πώς μπορούν τα αδιέξοδα της σημερινής καπιταλιστικής βαρβαρότητας να οδηγήσουν τον μέσο άνθρωπο σε επαναστατικά γεγονότα, κι όχι στον ατομισμό τον ωχαδελφισμό, την άμβλυνση των επαναστατικών αντανακλαστικών ή σε ένα εξεγερσιακό lifestyle;
Πιστεύω, ότι το παιχνίδι στην Ελλάδα έχει χαθεί. Βέβαια μακάρι να διαψευστώ. Έδιωξαν πολλούς νέους στο εξωτερικό. Η ελληνική κοινωνία είναι γερασμένη. Επίσης, παντού, τη νεολαία (ανήλικους και όσους απόμειναν 20 με 30) την κυνηγάνε και όλοι διαμορφώνουν πολιτική για να πάρουν ψήφους από την τρίτη ηλικία. Οι πολιτικοί, δεξιοί και αριστεροί δε ξεχωρίζουν ιδεολογικά στην πραγματικότητα, αλλά στον τρόπο διαχείρισης της οικονομικής εξαθλίωσης του κόσμου. Δεν υπάρχουν ιδεολογίες στην Ελλάδα. Ακόμα και στους «επαναστατικούς» χώρους βλέπεις μια μιζέρια και πως θα διαφυλάξουν κάποιοι τα μίζερα παράσημα τους. Το 80 -90 υπήρχε νεολαία και έμπαινε παντού και τα έκανε λίμπα. Οι μεγαλύτεροι αναγκαζόταν να ακολουθήσουν. Τεσπά, η Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια έπαψε να είναι σημαντική στις πολιτικές εξελίξεις (ας θυμηθούμε ότι οι διαδηλώσεις για τα μνημόνια ήταν πρώτο θέμα διεθνώς). Ο κόσμος εδώ έχει αποδεχτεί τη μιζέρια του. Στο εξωτερικό όμως υπάρχει μεγάλη ένταση και αντίδραση!
Η ομογενοποίηση της κοινωνίας μέσα από την αστικοποίηση, τα μαζικά μέσα επικοινωνίας και η διχοτομία ανάμεσα στην εργασία και την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι θέματα που απασχολούν και σήμερα την φιλοσοφία και την τέχνη. Ένας μελλοντικός εκτοπισμός της συμβατικής τέχνης και η πραγμάτωση της τέχνης μέσα στην ζωή, θα πετύχει μια άνθηση της δημιουργικότητας μέσα στην κοινωνία και πώς;
Αυτό το είχαν δοκιμάσει οι καταστασιακοί. Και σήμερα κάποιοι προσπαθούν να το κάνουν. Είναι μεγάλο θέμα πάντως. Το να ζήσεις τη ζωή σου σαν έργο τέχνης… Στο σήμερα είναι δύσκολο πάντως. Πάντα, όμως, θα θαυμάζω αυτούς που το προσπαθούν.
Ο ντανταϊσμός ήταν μεν βραχύβιο κίνημα, που χαρακτηρίστηκε από την απόρριψη των κυρίαρχων ιδανικών της τέχνης, αλλά τόσο ριζοσπαστικό, που οι καλλιτεχνικές πρακτικές του, όπως και ο σουρεαλισμός που ακολούθησε, δίνουν και σήμερα έμπνευση σε καλλιτέχνες, που τους ενδιαφέρει η δημιουργικότητα;
Δε θα πεθάνουν αυτά τα κινήματα. Θα δίνουν έμπνευση και θα ζουν μέσα από άλλα κινήματα.
Η εμπορευματοποίηση της καλλιτεχνικής έκφρασης είναι συνυφασμένη με καπιταλιστική βαρβαρότητα που ζούμε. Φαντάζεσαι μια ελεύθερη κοινωνία; Οι άνθρωποι, απαλλαγμένοι από το κριτήριο της εμπορευσιμότητας, θα έχουν πιο ανοιχτά αυτιά για να ακούν, να βλέπουν αν κάτι τους ευχαριστεί οπτικά και να διαβάζουν αν κάτι τους αρέσει σαν ιδέα; Θα είναι μια κοινωνία χωρίς κριτικούς και κανόνες που να ορίζουν τι θεωρείται άξιο λόγου και τι «παραφωνία»;
Κριτική δεν είναι κακό να υπάρχει, αλλά όπου μιλά το χρήμα η κριτική ακολουθεί τους κανόνες του κέρδους. Ναι, σε μία διαφορετική κοινωνία η τέχνη και η κριτική (η σωστή κριτική, άλλωστε, πάει χέρι-χέρι με τη βελτίωση της δημιουργίας) θα είχαν πιο απελευθερωτικό ρόλο.
Αν υπάρχει μια δημιουργία κάποιου ανθρώπου, μια ζωγραφιά, ένα τραγούδι, ένα κείμενο, το οποίο μπορεί να δημιουργεί συναισθήματα χαράς, λύπης, ευδαιμονίας ή αγανάκτησης κλπ, έστω και σε έναν άνθρωπο, τότε είναι «τέχνη»; Το «Ποτέ δεν θα με πιάσετε» το περιγράφεις σαν ένα δυστοπικό έργο για τον ολοκληρωτικό νεοφιλελευθερισμό. Πιστεύεις ότι η τέχνη οφείλει να είναι στρατευμένη, να είναι πολιτική;
Δεν υπάρχει τέχνη που να μην είναι πολιτική. Πολιτικός είναι και ο Ρουβάς γιατί προωθεί τον καταναλωτισμό και το κυνήγι της ηδονής (βασικές συνιστώσες του νεοφιλελεύθερου ολοκληρωτισμού). Πολιτικός ήταν και ο Bob Marley, που προωθούσε τη θρησκεία. Όλες οι τέχνες είναι πολιτικές γιατί προωθούν μια πολιτική γραμμή, ακόμα και αν είναι μεταμφιεσμένη σε κάτι άλλο, πχ σε «απολίτικη» τέχνη. Εγώ προσωπικά, κρίνω ένα έργο αν είναι καλό ή κακό. Συνήθως, η στρατευμένη τέχνη κουράζει όταν το παρακάνει. Ποτέ δε με κούρασε ο Άσιμος, με κούρασαν, όμως, αφόρητα κάποιες ταινίες του σοβιετικού κινηματογράφου (όχι βέβαια όλες).
Πες μου λίγα πράγματα για το fanzine «zero geographic» και το ΖΑΜ (Zero Artistic Movement) κι αν προγραμματίζεις κάποιες μελλοντικές κινήσεις.
To Zero Geographic είναι ένα περιοδικό δρόμου (fanzine), που διανέμεται χωρίς αντίτιμο και συντάσσεται από την ομάδα του ΖΑΜ (Zero Artistic Movement). Η θεματολογία του περιοδικού ακολουθεί την παράδοση της επαναστατικής γεωγραφίας, λαμβάνοντας υπόψιν, ότι υπάρχει μια γραμμή που συνδέει το έργο των αναρχικών γεωγράφων Κροπότκιν και Ρεκλύ με τη ψυχογεωγραφία των Καταστασιακών, τις θεωρίες εξάρτησης, τον Harvey και τέλος, με τη σημερινή μηδενιστική γεωγραφία της εποχής του ολοκληρωτικού καπιταλισμού.
Το ZAM αποτελεί μια κίνηση με σκοπό την ρήξη με τις καπιταλιστικές φόρμες, που καθορίζουν την καλλιτεχνική έκφραση εδώ και πολλά χρόνια. Η εμπορευματοποίηση της καλλιτεχνικής έκφρασης βρίσκει αντίθετους όλους όσους έχουν κατά καιρούς συμμετάσχει στην ομάδα του ΖΑΜ. Δημιουργήθηκε πριν πολλά χρόνια (2002) από το συγκρότημα «Ντανταΐφι Πορνοστρόικα».
Ελπίζω σύντομα να τα ξαναπούμε, μιλώντας για το συγκρότημα «Ντανταΐφι Πορνοστρόικα» στο οποίο συμμετέχεις, μιλώντας για μουσική. Σε ευχαριστώ για τον χρόνο που αφιέρωσες μαζί μας.
Κι εγώ ευχαριστώ.
