Γνωριμία με τις Τέχνες τις οποίες ονομάζουμε εικαστικές | του Κώστα Αλεξιάδη
Στις εικαστικές τέχνες ανήκουν η ζωγραφική, οι γραφικές τέχνες, η γλυπτική, η διακοσμητική και εφαρμοσμένη τέχνη. Ονομάζονται αυτά τα είδη τέχνης εικαστικές, γιατί ο καλλιτέχνης εκφράζει σ᾿ αυτά τις σκέψεις του και τα αισθήματά του μέσα από την απεικόνιση του ανθρώπου, της φύσης, των αντικειμένων, των σχεδίων – μέσα από την απεικόνιση του ορατού κόσμου και ο θεατής το προσλαμβάνει με τη βοήθεια της όρασης.
Ώς πριν λίγο χρόνο η ζωγραφική, οι γραφικές τέχνες, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική, όχι σπάνια, ονομάζονταν πλαστικές τέχνες, γιατί κοινή θέση τους είναι η πλαστικότητα ή η πλαστική. Δηλαδή η καλλιτεχνική εκφραστικότητα της ογκομετρικής μορφής (από την ελληνική λέξη πλαστική: λάξευση, γλυπτική. Η λέξη πλαστική έχει τώρα και άλλες σημασίες: Αφορά και το γλυπτική και το λάξευση, και τεχνική της γλυπτικής από μαλακά υλικά, πλάσιμο κλπ.). Πραγματικά, η μορφή, που περικλείεται στο σχέδιο, είναι το κύριο στοιχείο όλων των εικαστικών τεχνών και αυτά τα κύρια στοιχεία είναι όλα κι όλα τρία: μορφή, χρώμα και διάστημα.
Στη διάρκεια όλης της ιστορίας της παγκόσμιας τέχνης υπήρχαν και υπάρχουν διάφορα είδη εικαστικής τέχνης. Οι βασικές τους ιδιομορφίες πάντοτε εξαρτώταν και εξαρτώνται τώρα από το γεγονός, τί σχέσεις έχουν αυτές προς τη μορφή, το χρώμα και το χώρο, δηλαδή προς την απεικόνιση του τρισδιάστατου και του δισδιάστατου: μήκος και πλάτος – το επίπεδο του έργου, όπου το βάθος αποδίδεται συμβατικά με διάφορους τρόπους. Η αλήθεια είναι ότι στη γλυπτική ο χώρος έχει και κατά γράμμα σημασία, γιατί ο γλύπτης πρέπει υποχρεωτικά να «δέσει» το έργο του με τις ιδιομορφίες της επιφάνειας ή άλλης θέσης, όπου αυτό πρέπει να στέκεται. Και στην περίπτωση αυτή ο καλλιτέχνης πρέπει να υπολογίσει την απόσταση, από την οποία θα βλέπει το έργο ο θεατής. Αν, π.χ., το έργο πρέπει να στέκεται σε μεγάλη ή αντίθετα σε πολύ μικρή απόσταση από το μάτι του παρατηρητή, τότε συχνά πρέπει να καταφύγει σε απόλυτα ιδιαίτερους τρόπους και τεχνική εκτέλεση, ακόμα και ως τη συνειδητή αλλαγή των αναλογιών, αν π.χ. το άγαλμα θα τοποθετηθεί σε μεγάλο ύψος.
Στην εφαρμοσμένη τέχνη εμφανίζεται ιδιαίτερη απαίτηση: η καλλιτεχνική οργάνωση του χώρου, της αίθουσας, για την οποία ο καλλιτέχνης δημιουργεί έπιπλα, ταπετσαρία κλπ. Τις δικές του απαιτήσεις για την κατανόηση του χώρου παρουσιάζει το θέατρο, για το οποίο ο καλλιτέχνης δημιουργεί την ανάλογη διακόσμηση (ντεκόρ).
Σε διάκριση από τη λογοτεχνία, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη μουσική, που έχουν την ικανότητα να μεταδίδουν την κίνηση και την ανάπτυξη των ενεργειών στη διάρκεια του χρόνου, οι εικαστικές τέχνες πάντοτε ενσαρκώνουν τα πράγματα σε κάποια μοναδική στιγμή της ύπαρξής τους. Και μόνο μέσα απ’ αυτή τη μοναδική στιγμή ο καλλιτέχνης είναι υποχρεωμένος να κάνει το θεατή να αισθανθεί τι προϋπήρξε και τι μπορεί ν᾿ ακολουθήσει πέρα από τη στιγμή που απεικονίζεται.
Η αλήθεια είναι ότι στις εικαστικές τέχνες υπάρχουν τρόποι απόδοσης του χρόνου και ανάπτυξης των γεγονότων με τη μορφή σειράς εικόνων, παρόμοια µε τα slides, τις ηλεκτρονικές παρουσιάσεις και το βίντεο. Έτσι, ακόμα και στους προηγούμενους αιώνες στην εικονογραφία (αγιογραφία), για παράδειγμα, χρησιμοποιήθηκε πλατιά ο τρόπος της απεικόνισης της ζωής του αγίου με εικόνες: μικρότερες εικόνες που περιθάλλουν τη μεγάλη κεντρική φιγούρα – την προσωπογραφία του ήρωα.
Οι καλλιτέχνες πολλές φορές ζωγράφιζαν σε ένα πίνακα πορτραίτο ανθρώπου που φαίνεται από διάφορα οπτικά σημεία. Στους 17ο και 19ο αι. επανειλημμένα δημιουργήθηκαν σειρές χαρακτικών έργων στα οποία αναπτυσσόταν ένα θέμα κλπ.
Οι εικαστικές τέχνες, όπως και τα άλλα είδη τέχνης, μας μιλούν για τις ικανότητες και τις ανάγκες του ανθρώπου να μεταδίδει σε καλλιτεχνική, ποιητική μορφή τη δική του αντίληψη του κόσμου και πώς ο ίδιος τον κατανοεί. Οι εικαστικές τέχνες εμφανίστηκαν στη βαθιά Αρχαιότητα. Διασώθηκαν μνημεία καλλιτεχνικής δημιουργίας του πρωτόγονου ανθρώπου. Τέτοια είναι οι εικόνες που έγιναν από χρωματιστή λάσπη ή κάρβουνο ή χαράχτηκαν στους βράχους των σπηλαίων, όπου έζησε ο πρωτόγονος άνθρωπος.
Οι άνθρωποι δημιούργησαν πλήθος μεγάλων καλλιτεχνικών έργων που συμπεριλαμβάνονται στον πνευματικό θησαυρό της ανθρωπότητας, στον πολιτισμό της. Σ’ αυτά τα έργα περισσότερο δυνατά και παραστατικά εκφράζεται η κοσμοθεωρία της μιας ή της άλλης εποχής, η κατανόηση από τους ανθρώπους του ωραίου.
Ο τομέας των εικαστικών τεχνών παρουσιάζει ό,τι καλύτερο δημιούργησε η ανθρωπότητα, στο πεδίο της τέχνης και του πολιτισμού.
Κώστας Αλεξιάδης
[Ο τεχνίτης δουλεύει κάτω από την επίδραση του κοινωνικού περίγυρου, των ιδεών και των καλλιτεχνικών ρευμάτων που κυριαρχούν σ’ ορισμένο τόπο και χρόνο, επηρεάζεται από τη θέση του και τις σχέσεις του με το κοινωνικό σώμα και τον παραγωγικό μηχανισμό του.]
