Μάνος Παναγιωτάκης: Με εμπνέει πάρα πολύ η κρητική παράδοση
Ο Μάνος Παναγιωτάκης γνωστός συνθέτης και μουσικολόγος, με έδρα την Κρήτη, γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1982. Σπούδασε μουσικολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, θεωρητικά μουσικής με τον Δημήτρη Συκιά, φλάουτο με την Iwona Glinka και σύνθεση με τον Θοδωρή Αντωνίου στο ωδείο «Musical Horizons» στην Αθήνα. Την περίοδο 2007-2011 σπούδασε σύνθεση με τον Thomas Simaku για μεταπτυχιακό και διδακτορικό στο University of York, χρηματοδοτούμενο από το ΙΚΥ (Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών).
Ως συνθέτης, έχει συνεργαστεί με διάφορους ερμηνευτές, σύνολα, χορευτές και χορογράφους σε Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες, Ιταλία, Γερμανία και Αυστρία. Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι το 2005 το ορχηστρικό έργο δωματίου του «Illustration» διηύθυνε ο Gunther Schuller στο Εργαστήρι Σύνθεσης ALEA III στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και το 2013 το ορχηστρικό του έργο «Echosymplokon» παρουσιάστηκε στο φεστιβάλ ISCM στη Βιέννη, από τη Συμφωνική Ορχήστρα Webern. υπό τη διεύθυνση του Συμεών Πιρονκόφ.
Ως μουσικολόγος έχει διδάξει στο παρελθόν στο Τμήμα Μουσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στο Τμήμα Μηχανικών Μουσικής Τεχνολογίας και Ακουστικής του Πολυτεχνείου Κρήτης (ΤΕΙ). Οι δημοσιεύσεις του περιλαμβάνουν διάφορες εργασίες για τη σύνθεση και τη σύγχρονη μουσική σε συνέδρια σε Λιθουανία, Σερβία, Φινλανδία, Ιρλανδία, Ελλάδα και Κύπρο, ενώ το έργο του «Talus» εκδόθηκε από τις εκδόσεις Berben στην Ανκόνα, μετά την απονομή του πρώτου βραβείου στον Διαγωνισμό Σύνθεσης Βόλου. στην Ελλάδα το 2008.
Αρκετά από τα χορωδιακά του έργα έχουν ηχογραφηθεί από τη χορωδία του Τμήματος Μουσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 2016 κυκλοφόρησε το σόλο φλάουτο του «Along the Cygnus Wall» από τη Sarton records στη Βαρσοβία, σε ερμηνεία της Iwona Glinka.
Ως δάσκαλος μουσικής, διδάσκει στο Ωδείο Χρωμάτων και στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση από το 2012 και πρόσφατα εξέδωσε το τετράδιο εργασιών του στις δύο πρώτες τάξεις θεωρίας της μουσικής «Μαθαίνω Μουσική» σε συνεργασία με την Έλενα Περισυνάκη.
Σας καλωσορίζω στο διαδικτυακό πολιτιστικό περιοδικό Σβούρα. Η φύση και η μουσική μας διδάσκουν την αρμονία, πιστεύετε ότι πρέπει να είναι βασικό συστατικό της ζωής μας;
Από τα χρόνια των αρχαίων Ελλήνων πίστευαν στην αρμονία σε διάφορες μορφές. Η λέξη αρμονία προέρχεται από τη λέξη αρμόζω που σημαίνει ταιριάζω, το να κάνω πράγματα που ταιριάζουν μεταξύ τους και ταιριάζουν στο χαρακτήρα μου, με απώτερο σκοπό να είμαι εγώ καλά. Οι Πλατωνιστές πίστευαν στην ουράνια αρμονία ότι δηλαδή ακόμα και τα σώματα που παρατηρούμε στον ουρανό δημιουργούν κάποιο είδος συμπαντικής αρμονίας που διέπει τη ζωή μας με σκοπό να δώσουν στον κόσμο ότι υπάρχει ως έννοια σε κάποια έκφανση της ζωής μας με σκοπό να είμαστε εμείς καλά στο τέλος της ημέρας.
Από όλα τα έργα που έχετε γράψει, πιο ξεχωρίζετε και γιατί;
Είναι δύσκολη ερώτηση γιατί δεν θα ξεχώριζα ένα έργο, θα ξεχώριζα ένα έργο από κάθε κατηγορία που έχω γράψει. Αν ξεχώριζα ένα μέχρι τώρα είναι το κομμάτι με τίτλο «το σύμπλοκο» (Echosymplokon) που είναι γραμμένο για συμφωνική ορχήστρα και με το οποίο το 2014 αντιπροσώπευσα την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών στο φεστιβάλ ISCM (International Society for Contemporary Music) στην Βιέννη. Πέρα όμως από αυτά είναι ένα κομμάτι που αποτέλεσε το μεγαλύτερο μέρος της διδακτορικής διατριβής μου όταν ήμουν στην Αγγλία, οπότε είναι μια επιτομή όλων των έργων που συμπεριέλαβα κατά τη διάρκεια της πορείας μου στο Γιορκ. Οπότε θα έλεγα ότι με εκφράζει πάρα πάρα πολύ και θα ήταν σίγουρα ένα από αυτά τα οποία θα επέλεγα.
Ως συνθέτης έχετε συνεργαστεί με εκτελεστές και σύνολα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ποια εκτέλεση σας συγκλόνισε και γιατί;
Το κομμάτι που λέγαμε πριν ήταν μία από τις πολύ καλές στιγμές που είχα και απο τις πολύ καλές συνεργασίες. Αν φύγουμε από την εκτέλεση της ορχήστρας και πάμε στην επίπεδο ατόμων αγαπώ πάρα πολύ τις εκτελέσεις της δασκάλας μας Ιβόνα Γκλίνκα (Iwona Glinka), μιας δασκάλας που ζει στην Ελλάδα αλλά δραστηριοποιείτε σε ολόκληρο τον κόσμο και έχει κάνει εκπληκτικές εκτελέσεις κάποιων έργων μου και ήμουν πολύ ολοκληρωμένος όταν τις άκουσα. Άλλη μία ερμηνεία που θα ξεχώριζα θα ήταν από το κομμάτι Illustration το οποίο γράφτηκε το 2005 και παίχτηκε το 2006 στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης με την ορχήστρα ALEA III, όπου ένας από τους πιο σημαντικούς συνθέτες παγκοσμίως ο Gunther Schuller διεύθυνε την ορχήστρα Chamber Orchestra ALEA III και έδωσε μία ερμηνεία που δύσκολα μπορεί να ξεπεραστεί.
Από τί εμπνέεστε προκειμένου να δημιουργήσετε ένα νέο μουσικό έργο;
Με εμπνέουν διάφορα πράγματα θα έλεγα σημαντικά. Για παράδειγμα το κομμάτι που θα παίξουμε στη συναυλία στα Πεζά είναι το είδωλο της Κλυταιμήστρας και είναι εμπνευσμένο από το έργο Ευμενίδες του Αισχύλου. Θέλω να πω ότι πολλά από τα κομμάτια μου είναι εμπνευσμένα από την αρχαία ελληνική μυθολογία, από την αρχαία ελληνική δραματική ποίηση.
Με εμπνέει επίσης πάρα πολύ η παράδοση, ειδικά η κρητική παράδοση και πέρα από αυτό, με εμπνέουν οι θετικές επιστήμες όπως είναι η χημεία, τα μαθηματικά και η αστροφυσική. Το κομμάτι που λέγαμε προηγουμένως στο ISCM της Βιέννης είναι εμπνευσμένο από την θεωρεία των τριγωνικών αριθμών, οπότε η διάταξη και η αρμονία που λέγαμε προηγουμένως που διέπεται από τους αριθμούς και συναντά την τελειότητα των μαθηματικών. Η διάταξη και η αρμονία των αριθμών με εμπνέουν για να φτιάξω δομές. Πολλές φορές οι αριθμοί από μόνοι τους με εμπνέουν για να φτιάξω τις δομές μου, το εργαλείο το οποίο έχω στο μυαλό μου. Θα φτιάξω παράδειγμα κάποιους κανόνες οι οποίοι διέπονται από αριθμούς, ένα εργαλείο που έχω σε ένα αλγόριθμο στον υπολογιστή μου που έχω φτιάξει.
Σε όλα αυτά όμως πάνω από όλα είναι ο ανθρώπινος παράγοντας ο οποίος είναι εκείνος που θα τιθασεύσει και όχι το αντίθετο. Γιατί διαφορετικά θα είχαμε μια αυτόματη μουσική που πατάω ένα κουμπί, δημιουργείται και τελείωσε. Ο ανθρώπινος παράγοντας, ο νους είναι εκείνος που θα μπορέσει να τα διαχειριστεί.
Τα παραδοσιακά όργανα και ηχοχρώματα σας έχουν επηρεάσει;
Ειδικά για το φλάουτο παραδοσιακά όργανα όπως το νέι, όπως το καβάλ, το χαμπιόλι, όλα αυτά τα όργανα με έχουν επηρεάσει πάρα πολύ στο να φτιάξω ένα ξεχωριστό ηχόχρωμα για το φλάουτο, Τα όργανα αυτά και τα θαυμάζω και με εμπνέουν πάρα πολύ. Όχι μόνο τα πνευστά αλλά και έγχορδα όργανα. Η παραδοσιακή λύρα, η πολίτικη λύρα, το κανονάκι, το σαντούρι, είναι όργανα τα οποία τα έχω χρησιμοποιήσει για να φτιάξω χορδές για το πιάνο, ο πιανίστας δηλαδή να τα χρησιμοποιήσει για να παίξει όπως παίζει ένας άλλος μουσικός σαντούρι ή κανονάκι. Οπότε ναι, έχει αποτελέσει ένα πολύ σημαντικό ρόλο έμπνευσης, όπως επίσης η ίδια η μουσική.
Ένα από τα πιο πρόσφατα κομμάτια που έγραψα αφιερωμένο στον δάσκαλό μου Θόδωρο Αντωνίου, ο οποίος πέθανε πριν λίγο καιρό και φτιάξαμε ένα τριπλό άλμπουμ από συνθέτες που είτε τον είχαν γνωρίζει, είτε ήταν μαθητές του, όπως εγώ, φτιάξαμε λοιπόν ένα άλμπουμ με τίτλο ο θρήνο για το Θόδωρο Αντωνίου. Το δικό μου κομμάτι σε αυτό το άλμπουμ σκεπτόμενος ότι ο Αντωνίου λάτρευε την Κρήτη, το βάσισα πάνω στο κομμάτι του Κώστα Μουντάκη «ο θάνατος του λυράρη». Άντλησα λοιπόν υλικό από εκεί για να διαμορφώσω το δικό μου θρήνο για το Θόδωρο Αντωνίου (Lament for Theodore).
Η μουσική ως τέχνη εξελίσσεται παράλληλα με την κοινωνία ή ανεξάρτητα από αυτήν;
Η τέχνη πάντα εξελίσσετε με την κοινωνία, είτε το θέλουμε, είτε δεν το θέλουμε και δεν μας ρωτάει ποτέ γι’ αυτό. Ας πούμε, αν ακούσεις μουσική του 20ου αιώνα εννοώντας τη λόγια μουσική θα δούμε ότι πολλά πράγματα έχουν αλλάξει. Ένα κομμάτι πχ του Ξενάκη δεν μοιάζει με ένα κομμάτι του Σοπέν. Έχουν επιστρατεύσει διάφορους ήχους, το θόρυβο. Αυτά δεν έγιναν τυχαία, κάποιος άνθρωπος ξύπνησε το πρωί και είπε θα γράψω σκληρότερη μουσική. Έχουμε μια βιομηχανική επανάσταση, σχεδόν όλος ο κόσμος μεταναστεύει για να βρει δουλειά στα εργοστάσια και να μπορέσει να ζήσει την οικογένεια του. Οπότε, όλες οι κοινωνικές αναπροσαρμογές, αναταράξεις ευημερίες, έχουν άμεσο αντίκτυπο όχι μόνο στη μουσική αλλά και σε όλα τα είδη τέχνης. Ακόμη και στο δικό μας τον αιώνα, έχουν αλλάξει δραματικά τα πράγματα σε σχέση με το 1970. Η δική μας η γενιά δεν έχει καμία σχέση το τώρα με την δεκαετία που ήμασταν μαθητές. Κι εκεί μπορούμε να παρατηρήσουμε δραματικές αλλαγές. Ειδικά σε ένα σχολείο που είμαι εγώ το ζω έντονα γιατί μπορώ να συγκρίνω όταν εγώ ήμουν μαθητής με τα παιδάκια του τώρα, τους μαθητές σήμερα. ¨Όλο αυτό μπορεί να βρεθεί μέσα στην τέχνη. Αν παρατηρήσουμε για παράδειγμα μια τέχνη που είναι συγκεχυμένη, μια τέχνη που έχει να πει πολλά, που παλεύει να εκφραστεί μέσα από διάφορα μέσα και τρόπους έκφρασης, είναι γιατί η ίδια μας η κοινωνία είναι έτσι. Συνήθως είδη τέχνης που δεν εκφράζουν και δεν εξυπηρετούν την κοινωνία, πολλές φορές τα καταπίνει και η ίδια η ιστορία της μουσικής και δεν επιβιώνουν σε ένα βάθος δύο η τριών αιώνων. Αν στα χέρια μας έρθει ένα μουσικό έργο που έρχεται από πολύ παλιά και έχει επιβιώσει είναι γιατί εξυπηρετούσε εκατό τις εκατό τις ανάγκες της κοινωνίας του τότε και είχε να πει κάτι διαχρονικό το οποίο είχε και άμεσο αντίκτυπο στην κοινωνία του τώρα.
Η εξέλιξη της τεχνολογίας και της τεχνικής συμβάλει στη δημιουργία ενός μουσικού έργου και με ποιο τρόπο;
Δραματικά στις μέρες μας. Η ερώτησή μου φέρνει στο μυαλό ένα συνθέτη, τον Edgard Varese, ο οποίος έζησε στις αρχές και στα μέσα του 20ου αιώνα, γεννήθηκε στη Γαλλία και μετακόμισε στην Αμερική για να βρει τρόπο να εκφραστεί. Ο Varese βρήκε διάφορους εναλλακτικούς τρόπους να διαχειριστεί την ορχήστρα. Την διαχειρίζεται ήταν ο καημός και το παράπονό του το ότι η τεχνολογία δεν τον έφτανε και δεν το έλεγε απο αλαζονία. Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει στην εποχή μας. Ακόμη και ένας μαθητής, ένα μικρό παιδί, ένας συνθέτης, ένας επαγγελματίας συνθέτης στο γραφείο του έχει πάρα πολλά τεχνολογικά μέσα που μπορούν να του κάνουν τη ζωή πολύ ευκολότερη. Ο Haydn για παράδειγμα έγραφε για την ορχήστρα του παλατιού το έδινε στους ανθρώπους, έπαιζε και από ‘κει μπορούσε να καταλάβει αν μπορούσε να αποδοθεί ή όχι. Με τα τεχνολογικά μέσα σήμερα μπορώ να έχω μια ορχήστρα στο σπίτι μου και η απόδοση είναι αρκετά πιστή, που σημαίνει ότι ως συνθέτης έχω πολλά περισσότερα εργαλεία που θα με βοηθήσουν να γράψω μουσική σε σχέση με κάποιον συνθέτη περασμένων δεκαετιών.
Αυτό βέβαια πρέπει να πούμε ότι κρύβει και μια πολύ μεγάλη παγίδα και το βλέπω και στα δικά μου κομμάτια, ότι δηλαδή είναι πολύ εύκολο κάποιος να παρασυρθεί και να γράψει για το ηλεκτρονικό μέσο ενώ στην ουσία μεταφέρεται στον άνθρωπο που θα καλεστεί να το εκτελέσει αργότερα. Εκεί θα δει ότι κάποια πράγματα μπορεί να μην λειτουργούν. Πάντα λοιπόν στο τέλος της ημέρας πρέπει να σκέφτομαι ότι ο υπολογιστής είναι ένα εργαλείο που θα με βοηθήσει να γράψω για τον άνθρωπο, εκτός αν βέβαια μιλάμε για ηλεκτρονική μουσική η οποία προορίζεται να εκτελεστεί από τον υπολογιστή. Όλα όσα προανέφερα εννοείται ότι αφορούν στον άνθρωπο που παίζει μουσική. Υπάρχουν στις μέρες μας τεχνολογικά μέσα και εργαλεία και μάλιστα αρκετά από αυτά είναι δωρεάν, έτσι ώστε να μπορεί όποιος θέλει να τα χρησιμοποιήσει.
Πιστεύετε ότι ο μουσικός πρέπει να έχει και ταλέντο ή μπορεί με σκληρή δουλειά να προοδεύσει ακόμη και όταν δεν το διαθέτει;
Πιστεύω ότι πρέπει να είναι ένα κράμα και των δύο. Δηλαδή, ένα σούπερ ταλέντο αν δεν καλλιεργηθεί και δεν εξελιχθεί μέσα από τη διδασκαλία, την αυτομόρφωση, την συνεχή ενημέρωση. Πλέον από τη στιγμή που θα κλείσει η πόρτα του σχολείου ή του πανεπιστημίου, πλέον δεν έχουμε πάνω από το κεφάλι μας κάποιον δάσκαλο. Ένα ταλέντο το οποίο δεν θα εξελιχθεί, δεν θα μορφωθεί επιπλέον, είναι πολύ δύσκολο να φτάσει κάπου. Από την άλλη μεριά, δεν πολυδέχομαι ότι ένας άνθρωπος δεν έχει κάποιο ταλέντο στις τέχνες ή την μουσική. Όλοι οι άνθρωποι έχουν μία κλήση, οπότε με σκληρή δουλειά ένας άνθρωπος μπορεί να φτάσει σε ένα σημείο που του αντιστοιχεί. Μπορεί όμως για τον εαυτό του να πάρει όλη την καλλιέργεια, όλα τα καλά πράγματα που θα του αφήσει η τέχνη. Σε επαγγελματικό επίπεδο; Ναι! Σε ερασιτεχνικό; Ναι! Σε επίπεδο παίζω μόνος μου σπίτι μου κι ευχαριστιέμαι; Ναι! Όλα αυτά τα επίπεδα είναι πάντοτε ένα κράμα ταλέντου και καλλιέργειας. Ένα μοναδικό ταλέντο μπορεί να αφήσει ιστορία, ένα άλλο μικρότερο ταλέντο μπορεί να είναι ευτυχισμένος να κάνει και άλλους ανθρώπους ευτυχισμένους.
Η αφοσίωση των μαθητών στο όργανο που θα επιλέξουν είναι βασική προϋπόθεση για την εκπαίδευσή τους;
Είναι. Αφοσίωση είναι ένα μεγάλο χρέος του δασκάλου να κάνει τον μαθητή που αγαπά ένα όργανο και το έχει επιλέξει να το αγαπήσει με όλη του την ψυχή. Γιατί, πολλοί δάσκαλοι επιτυγχάνουν το αντίθετο: Το να αποτρέψουν το μαθητή προς το όργανο, άθελά τους βέβαια. Πρέπει δάσκαλος και μαθητής να συμπορεύονται, με κοινό σκοπό πάντα την τέχνη. Οπότε έναν μαθητή που του αρέσει το φλάουτο, η προσπάθεια μου είναι να τον κάνω να το αγαπήσει όσο τίποτα, εφόσον και ο ίδιος το θέλει. Το ίδιο ισχύει και για τα θεωρητικά.
Διδάσκετε θεωρητικά και μουσική σε μικρούς μαθητές. Ποιό νομίζετε ότι είναι το «κλειδί» για έναν καλό μαθητή;
Το να αγαπήσει την τέχνη του είτε αυτό αφορά ένα όργανο, είτε να γράφει μουσική, είτε ακόμα και να ακούει μουσική, γιατί αυτό είναι ένα σημαντικό μέρος της παιδείας. Πολύ σημαντικό για έναν μαθητή είναι να βρει διαύλους επικοινωνίας με το δάσκαλό του. Το να έχει ένας μαθητής τον καλύτερο δάσκαλο στον κόσμο δεν σημαίνει ότι είναι και ο καλύτερος στην διδασκαλία. Οπότε δάσκαλος και μαθητής πρέπει να συμπορεύονται, να εξελίσσονται παράλληλα. Πέρυσι για παράδειγμα είχα μια φουρνιά μαθητών που τα έχω μεγαλώσει εγώ, δηλαδή τα ανέλαβα από μικρούς μαθητές και έφτασαν να δώσουν εξετάσεις και σήμερα φοιτούν σε κάποιο μουσικό πανεπιστήμιο. Στην ουσία για μένα αυτή ήταν η ανταμοιβή. Να βλέπω την αφοσίωσή τους στο όργανο και στην τέχνη την οποία επέλεξαν… Φύγαν από τα χέρια μου και είμαι πολύ χαρούμενος ότι συνεχίζουν αυτήν την πορεία με ότι δυσκολίες συνεπάγεται αυτό αλλά και παράλληλα μου είναι ευχάριστο να τους συναντήσω το καλοκαίρι και να βρουν ένα δάσκαλο ο οποίος εξελίχθηκε παράλληλα με αυτούς, να έχουν να συζητήσουν νέα πράγματα, να έχουν καινούργιες εμπειρίες να μοιραστούν.
Μαγικό είναι όπως το περιγράφεις…
Ναι. Είναι και είναι και η μεγαλύτερη ανταμοιβή. Πάνω από χρήματα, πάνω από φήμη, πάνω από διακρίσεις, αυτό είναι η πραγματική συνέχεια.
Έχετε βραβευτεί και διακριθεί με έργα σας στις κατηγορίες σόλο όργανο, μουσική δωματίου και μεγάλη συμφωνική ορχήστρα. Πιστεύετε ότι αυτές οι διακρίσεις «άλλαξαν» τον τρόπο που βλέπατε τη μουσική;
Όχι να πω την αλήθεια. Ας μην είμαι αχάριστος. Μπορεί να αποτέλεσαν μια επιβεβαίωση ότι ξέρεις κάτι; αυτό που κάνω το κάνω καλά, υπάρχουν κάποια αυτιά που επικοινωνούν μαζί μου μέσω της μουσικής αλλά νομίζω ότι θα είχα διαγράψει την ίδια πορεία και χωρίς αυτά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μου έδωσαν και ένα σημαντικό σπρώξιμο. Μια ώθηση για την μετέπειτα πορεία. Στην ουσία μετά από μερικά χρόνια, όταν δεν θα είμαστε εδώ, η ιστορία είναι αυτή που αποφασίζει πιο κομμάτι είναι διαχρονικό και μιλάει στον κόσμο και όχι το χαρτί στην κορνίζα. Και πάλι για να μην παρεξηγηθώ, δεν σημαίνει για έναν άνθρωπο, ότι το να επιβραβευτεί για ένα έργο του, για ένα πόνημά του αυτό θα είναι και ένα μαξιλαράκι πάνω στο οποίο θα πατήσει για να πάει στο επόμενο.
Από το 2015 είστε συνδημιουργός της σειράς εκπαιδευτικών βιβλίων θεωρίας «Μαθαίνω Μουσική». Τι κερδίσατε από αυτήν σας την εργασία;
Τώρα θα σας πω όλη την ιστορία. Από πολύ μικρή ηλικία είχα αποφασίσει πως ότι και να κάνω, θα διδάσκω. Είναι και ο λόγος που φέτος που εργαζόμουν στο δημοτικό σχολείο δεν ήθελα να έχω κάποια θέση γραφείου, αντίθετα ήθελα και θέλω να διδάσκω μουσική σε μικρά παιδιά, όσο το σώμα μου και το μυαλό μου το επιτρέπει. Θα είμαι δυστυχισμένος αν δεν το κάνω. Η ιστορία με τα βιβλία «μαθαίνω μουσική» ξεκίνησε από το Καστέλι όπου ήμουν δάσκαλος και ένα κοριτσάκι, η Βάσω, ήρθε στο διάλειμμα χωρίς να του κάνω εγώ μάθημα και μου είπε «δάσκαλε θα μπορούσα να φέρω μια μέρα τη φλογέρα μου να μου δείξεις κάποια πράγματα γιατί έχω προσπαθήσει αλλά υπάρχουν πράγματα που δεν καταλαβαίνω». Συμφωνούμε λοιπόν ότι στο εξής στο δεύτερο διάλειμμα ότι θα του έκανα μαθήματα φλογέρας και για το σκοπό αυτό έφτιαχνα σημειώσεις που απευθύνονταν σε πολύ μικρές ηλικίες και αφορούσαν τα πρώτα βήματα στη θεωρία της μουσικής. Αυτό το υλικό έμεινε στο συρτάρι και τα χρησιμοποιούσα ως σκόρπιες σημειώσεις. Πολύ σημαντικό ρόλο στο να δημιουργηθούν τα βιβλία έπαιξε η γνωριμία με τη γυναίκα μου, την Έλενα Περισυνάκη η οποία είναι μουσικοπαιδαγωγός και είναι μάλιστα από τις καλύτερες καθώς αυτή τη στιγμή κάνει το διδακτορικό της στην Αγγλία και έχει και μια θέση Λέκτορα στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ. Γράψαμε λοιπόν μια σειρά βιβλίων όπου συνδυάσαμε το παιδαγωγικό πλαίσιο από την Έλενα, το μουσικό και το ερευνητικό από και από τους δυο μας και τα γραφιστικά που πάντοτε ήταν μια μεγάλη μου αγάπη κι έτσι δημιουργήθηκε αυτή η σειρά των βιβλίων.
Σκέφτεστε τον εαυτό σας μετά από είκοσι χρόνια;
Όλοι το κάνουμε νομίζω αυτό. Αυτό που θα ήθελα είναι να μπορώ να διδάσκω και στα έργα μου θα ήθελα να συνεχίσω να γράφω γιατί όσο μεγαλώνουμε έχουμε νέες εμπειρίες που αντανακλούν στην τέχνη. Κάθε επόμενη χρονιά της ζωής μου θα ήθελα να είναι ένα βηματάκι παραπέρα σε ότι αφορά την τέχνη μου. Θέλω κάθε χρόνο να προσθέτω ένα κομματάκι στην τέχνη και ύστερα από είκοσι χρόνια να μπορώ να αποκρυσταλλώσω όλες αυτές τις εμπειρίες στην μουσική μου.
Σας ευχαριστώ πολύ για την τιμή και τον χρόνο που διαθέσατε.
