Κώστας Φασουλάς: «Η σχέση με τις λέξεις είναι λυκοφιλική» – Ο καταξιωμένος στιχουργός μιλά στη «Σβούρα του πολιτισμού»
Είτε σιγοτραγουδάμε την «Εθνική μας Μοναξιά», είτε «τα δίδυμα φεγγάρια», είτε «του έρωτα η μάχη», είτε…, είτε…, είτε…, ατέλειωτη η λίστα με τα αγαπημένα τραγούδια, που πίσω τους κρύβεται ένα μεγάλο ταλέντο. Ένας μάστορας των λέξεων, που κουβαλάει πάνω του ιστορία 30 χρόνων δισκογραφίας.
Γεννήθηκε στα Ανώγεια και τους στίχους του μελοποίησαν οι δημιουργοί: Μάριος Τόκας, Χρήστος Νικολόπουλος, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Νότης Μαυρουδής, Νίκος Ξυδάκης, Γιώργος Νταλάρας, Διονύσης Τσακνής, Γιώργος Ανδρέου, Παντελής Θαλασσινός, Κώστας Λειβαδάς, Γιώργος Θεοφάνους, Γιάννης Μήτσης, Δημήτρης Αποστολάκης (Χαϊνης), Βασίλης Σκουλάς, Μπάμπης Στόκας, Ψαραντώνης, Χρυσόστομος Καραντωνίου, Κώστας Παρίσης κ.ά.
Τα τραγούδια του ερμήνευσαν οι καλλιτέχνες: ο Δημήτρης Μητροπάνος, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Μανώλης Λιδάκης, ο Πασχάλης Τερζής, η Ελένη Τσαλιγοπούλου, η Ελευθερία Αρβανιτάκη, η Γλυκερία, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο Σταμάτης Κραουνάκης, ο Γιάννης Πάριος, ο Γιάννης Κότσιρας, η Αλέκα Κανελλίδου, ο Δημήτρης Μπάσης, η Καλλιόπη Βέττα, η Φωτεινή Βελεσιώτου, ο Γιάννης Διονυσίου κ.α.
Οι στίχοι του βρίσκονται πίσω από τα τραγούδια της τηλεοπτικής σειράς «Οι μάγισσες της Σμύρνης». Σίγουρα στα χείλη μας έρχονται οι στίχοι του, από αγαπημένα τραγούδια, στο μυαλό μας τα ακούσματα από αγαπημένες φωνές ερμηνευτών των στίχων του.
Αναφερόμαστε σε έναν από τους πιο καταξιωμένους σύγχρονους Έλληνες στιχουργούς, ραδιοφωνικό παραγωγό και εισηγητή στα σεμινάρια «στιχοποίησης» του Μικρού Πολυτεχνείου. Φιλοξενούμε σήμερα τον Κώστα Φασουλά.
.
♦ Σας καλωσορίζω στο διαδικτυακό πολιτιστικό μαγκαζίνο «Σβούρα» της Κρήτης. Μιλήστε μας πρώτα για τα «Άδεια ρούχα», τη συνεργασία σας με την Φωτεινή Βελεσιώτου και τη Σοφία Νάτσιου, που νομίζω έκανε ιδιαίτερη εντύπωση.
ΚΦ. Να ξεκινήσω με μια ομολογία. Πάνε χρονιά που γυρόφερνε στο μυαλό μου η ιδέα της δημιουργίας ενός κύκλου τραγουδιών, για τη θέση της γυναίκας σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Για την ακρίβεια η συνάντηση του βηματισμού της γυναίκας του παρελθόντος με τη γυναίκα του σήμερα. Αφετηρία της ιδέας μου ήταν η Μαρίνα, πρόσωπο τραγικό του Μ. Καραγάτση στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Χίμαιρα». Οκτώ τραγούδια, οκτώ μονόλογοι, που καθρεφτίζουν θα έλεγα, την βαθιά αγωνία της ηρωίδας αυτών των τραγουδιών. Αγωνία εστιασμένη σε έναν κόσμο που δεν έχει αποβάλλει ακόμη τις στερεοτύπες αγκυλώσεις του παρελθόντος.
Η Φωτεινή, με τα βαθιά ερμηνευτικά ραγίσματα της και τη λαϊκή φωνητική της αντίληψη, «είδε» αυτή την όλη ιδέα ως κάτι δικό της, ως κάτι που την αφορά. Το ίδιο και η εξαιρετική Σοφία Νάτσιου, με τις μουσικές της.
♦ Τελευταία είχαμε τη χαρά να απολαύσουμε τους στίχους σας σε ένα βιντεοκλίπ της ogdoo music σε σκηνοθεσία Αντώνη Καραγιάννη. Το τραγούδι «τα ξένα», σε μουσική Γιώργου Καζαντζή, με τον Παντελή Θαλασσινό και τον Δημήτρη Ζερβουδάκη από τον δίσκο «Αινίγματα». Στίχος, ερμηνεία, σύνθεση, ενορχήστρωση αλλά και σκηνοθετική ματιά, όλα μαζί μια ένδειξη, ότι ακόμη και σήμερα παράγονται υπέροχα έργα. Πιστεύετε ότι το διαδίκτυο αποτελεί πλέον μονόδρομο για τον καλλιτέχνη, που θέλει να έρθει σε επαφή με το κοινό;
ΚΦ. «Τα Ξένα» είναι προάγγελος ενός δίσκου που ετοιμάζουμε με τον σημαντικό Γιώργο Καζαντζή με ερμηνευτή τον Παντελή Θαλασσινό. Πρόκειται για τραγούδι που αφουγκράζεται τον ανήσυχο καιρό μας και αποτυπώνει την άρνηση της συμφιλίωσης του ανθρώπου με ο,τι αντιτίθεται της πορείας του. Τα «Αινίγματα» όπως είναι ο τίτλος του δίσκου που θα κυκλοφορήσει σε σύντομο χρόνο, περιλαμβάνει τραγούδια που συνομιλούν με το μυστήριο και το αβέβαιο του έρωτα, με την ανεξήγητη δύναμη της στιγμής μέσα στο χρόνο, και τη γοητεία του παράδοξου όπου αυτό συνεχίζει να μας συναρπάζει.
Δυστυχώς ή ευτυχώς, το διαδίκτυο χρόνια τώρα, έχει πάρει θέση ταχυδρόμου για το τραγούδι και όχι μόνο. Βέβαια είναι τόσο «φιλόξενο» ως μέσο, που σχεδόν υπονομεύει το κύρος του. Βέβαια την τελευταία λέξη την έχει η αισθητική και το γούστο του ακροατή. Είναι αυτός που θα πρέπει να διασχίσει αυτή τη μεγάλη θάλασσα του YouToube για να καταλήξει στη όχθη που τον αφορά.
♦ Ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μάριος Τόκας, ήταν νομίζω μεγάλα κεφάλαια στην στιχουργική σας διαδρομή. Πώς συνδέεστε με το λαϊκό τραγούδι;
ΚΦ. Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν ο πρώτος που διάβασε δικά μου κείμενα. Δεν ξέρω τι ακριβώς ήταν αυτά που έγραφα τότε. Με το θράσος του εφήβου του ζήτησα να δει τα πονήματα μου, κάτι που ασφαλώς έκανε ως βαθιά ευγενής που ήταν. Μου είπε τότε την αξέχαστη για μένα φράση «Τα κείμενα σου κρύβουν τραγούδια, βρες τα».
Ο Μάριος Τόκας ήταν ο πρώτος που μελοποίησε δικούς μου στίχους. Τυχερός (αν και δεν ξέρω τι ακριβώς σημαίνει η λέξη αυτή), καθότι συναντήθηκα με ένα ξεχωριστό συνθέτη, όμως πρωτίστως με έναν εκλεκτό άνθρωπο. Ξέρετε, οι πρώτοι συνομιλητές μας σε ό,τι κάνουμε, είναι οι οδηγοί της πορείας μας.
♦ Είστε ένας από τους πιο καταξιωμένους σύγχρονους Έλληνες στιχουργούς. Σε ποια ηλικία γράψατε το πρώτο σας ποίημα και τί σας ώθησε να στραφείτε στην ποίηση;
ΚΦ. Απαραίτητη η διευκρίνηση. Ποιητής δεν είμαι. Είμαι στιχουργός, που αγαπά την ποίηση και που συχνά πυκνά την προσκαλώ στα στιχουργήματα μου. Τώρα, τι ακριβώς με ώθησε να γράψω; Ίσως η βαθύτερη ανάγκη μου να ανανεώνω την αγωνία μου για τη ζωή.. Ίσως.
♦ Υπάρχουν ποιητές που πιστεύετε ότι έχουν επηρεάσει τη δημιουργικότητά σας, τη γένεση του στίχου σας;
ΚΦ. Όσοι κηπουροί αυτοσχεδίασαν χωρίς να πληροφορηθούν την γνώση των παλαιοτέρων συνάδελφων τους – λέει η ιστορία της κηπουρικής- απέτυχαν ολοσχερώς. Και το τραγούδι ένας κήπος είναι… Κι εδώ έχουμε ρίζες φυλλώματα, ποικιλία φυτών, αρώματα και κυρίως νερό. Κι αυτό ακριβώς, το τελευταίο στοιχείο της σκέψης μου το νερό, είναι αποτέλεσμα άρδευσης από άλλους, προγενέστερους ραβδοσκόπους.
Για τον κόσμο τον δικό μου, για τον δικό μου, κήπο, αν θέλετε, ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Γιώργο Σεφέρη, στον Ελύτη, στον Νίκο Γκάτσο, στον Μάνο Ελευθερίου, στον Βασίλη Τσιτσάνη, στην Παπαγιαννοπούλου, στον Άκη Πάνου, στον Άλκη Αλκαίο, στο δημοτικό μας τραγούδι.
♦ Κατά πόσο η δημιουργία, η γέννηση ενός στίχου είναι βασανιστική διαδικασία;
ΚΦ. Στην ερώτηση σας, η μεγάλη αλήθεια. Ναι, είναι άκρως βασανιστική η διαδικασία της γραφής. Ένας παιδεμός είναι, κόντρα στο άστοχο αφορισμό, ότι αυτός που γράφει λυτρώνεται. Όχι , αυτός που γράφει, δεν λυτρώνεται, υψώνεται μόνο μέσα στην ίδια του την πάλη, μέσα σε αυτό ακριβώς που τον παιδεύει.
♦ Όταν γράφετε, έχετε στο μυαλό σας κάποιο ρυθμό ή αφήνετε τον συνθέτη να αντλήσει από το στίχο τη μουσικότητα του;
ΚΦ. Ο ρυθμός στη γραφή είναι η ανάγκη. Αυτή οδηγεί και καθοδηγεί και τη μουσικότητα και το ύφος του κάθε κειμένου. Όπως περίπου ένας χορευτής. Κανείς δεν ξέρει πριν χορέψει που ακριβώς θα τον πάνε τα ποδιά του, δηλαδή η ψυχή του.
♦ Ο ποιητικός λόγος, η διαμάχη των λέξεων και των νοημάτων είναι γενικά μια δύσκολη υπόθεση. Σας συμβαίνει να καρφώνονται λέξεις στο μυαλό σας και να μην σας βγαίνει ο στίχος;
ΚΦ. Η σχέση με τις λέξεις είναι λυκοφιλική. Κάνουν πως με αγαπούν, όμως την κρίσιμη στιγμή, με αιφνιδιάζουν με τη συμπεριφορά τους. Κάποτε σε ένα τραγούδι, αναζητούσα μια λέξη περίπου δυο χρόνια. Στο τέλος, ήρθε, ήταν μπροστά μου, σιγά τη λέξη, η λέξη «χάθηκα» ήταν, όμως ξαφνικά εμφανίστηκε μπροστά μου σαν μυστικό.
♦ Τα σεμινάρια στιχοποίησης, που πραγματοποιείτε στο Μικρό Πολυτεχνείο, απευθύνονται σε εκκολαπτόμενους στιχουργούς. Πιστεύετε ότι μέσα από μια τέτοια διαδικασία, μπορεί να αναδειχθεί ένας νέος Μάνος Ελευθερίου, ένας Νίκος Γκάτσος, ένας Λευτέρης Παπαδόπουλος, μια Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου ή μια Λίνα Νικολακοπούλου;
ΚΦ. Δεν είμαι δάσκαλος, είμαι εισηγητής. Σκοπός δεν είναι να δημιουργήσω τον νέο Γκάτσο και τον νέο Ελευθερίου. Θα ήταν άστοχη η πράξη αυτή. Αυτό που με ενδιαφέρει, είναι να πως στους νεότερους στιχουργούς, ότι το περίφημο τάλαντο δεν είναι αρκετό για να πας παραπέρα. Αυτό που σε οδηγεί στη πορεία σου είναι η γνώση, η πρόσθεση αν θέλετε πολλών ερωτηματικών και η απουσία θαυμαστικών σε ό,τι κάνεις.
♦ «Πάμε εκεί που λεν τραγούδια». Κάθε Σαββατοκύριακο, στις 11:00, σας ακούμε στο Δεύτερο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Αλλά και παλιότερα «Έλληνες δημιουργοί στο Δεύτερο Πρόγραμμα». Ποιός είναι ο ρόλος της ραδιοφωνικής παραγωγής στη ζωή σας;
ΚΦ. Αγαπώ το ραδιόφωνο. Ξεκίνησα πριν από 15 περίπου χρόνια ως παράγωγος του Τρίτου Προγράμματος με αφιερωματικές εκπομπές σε κορυφαίους Έλληνες ποιητές.
Ο χρόνος τώρα, με βρίσκει στο Δεύτερο Πρόγραμμα, στα δικά μου νερά, το Ελληνικό τραγούδι. Εκεί, κάθε Σαββατοκύριακο στις 11 και για δυο ώρες παίρνω το μικρό μου καραβάκι κι ανοίγομαι σε τόπους που αγαπώ, αγνοώντας ετικέτες και κατηγοριοποιήσεις του τραγουδιού. Φτιάχνω αν θέλετε μια κασέτα, όπου συνυπάρχουν όλα τα είδη του τραγουδιού, χωρίς να αισθάνομαι ότι μου γκρινιάζουν.
♦ Ποιό αντιπολεμικό σας τραγούδι θα φέρνατε στην επιφάνεια για να σχολιάσετε τα όσα συμβαίνουν γύρω μας;
ΚΦ. Δεν ξέρω αν είναι αντιπολεμικό. Πάντως είναι με τον άνθρωπο:
Κοίτα φίλε πως κουμπώνει,
το καλό με τ’ άδικο,
σαν πουκάμισο που λιώνει
πάνω σε κατάδικο.
♦ Τι έχετε στα σκαριά; Μπορούμε να μιλήσουμε για τα μελλοντικά σας σχέδια;
ΚΦ. Εκτός από τα όσα είπα παραπάνω, να πως ότι αυτές τις ημέρες αναμένεται να κυκλοφορήσει ένα νέο άλμπουμ με έναν ξεχωριστό νέο ερμηνευτή τον Γιάννη Διονυσίου, Στον δίσκο αυτόν με τίτλο «Πρώτη βόλτα» υπογράφω τους στίχους με τις μουσικές ξεχωριστών τραγουδοποιών και συνθετών της νεότερης γενιάς.
♦ Εύχομαι κάθε επιτυχία και σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας και την τιμή.
ΚΦ. Και γω σας ευχαριστώ για την φιλοξενία.
.
Ο κατάδικος
Εδώ φυσά ένας άνεμος που ξεριζώνει πέτρες,
εδώ σκορπίζει ότι κι αν πεις.
Εδώ τρυπάνε οι βροχές σαν τις βαριές κουβέντες
και φτάνει μια σταγόνα να κοπείς.
Εδώ ο ήλιος χάνεται λίγο πριν ανατείλει
κι εγώ τις νύχτες μου μετρώ.
Εδώ η ψυχή τινάζεται και φτάνει ως τα χείλη
μαζί μ’ έναν αρχαίο πυρετό.
Κοίτα φίλε πως κουμπώνει
το καλό με τ’ άδικο
σαν πουκάμισο που λιώνει
πάνω σε κατάδικο.
Εδώ οι σιωπές δε γίνονται ούτε νερό ούτε αλάτι
γι αυτό δεν έχω μυστικά.
Εδώ σε βρίσκει ο έρωτας σαν μαχαιριά στην πλάτη
κι αυτός που πρώτος έχασε, νικά.
.
