Περιδιαβαίνοντας την Κρήτη. Επαρχία Σητείας, μέρος δεύτερο
ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟ – αρχαία ΔΙΚΤΑ Είναι ένα από πιο σημαντικά μινωικά κέντρα της Κρήτης. Το χωριό Παλαίκαστρο είναι έδρα του Δήμου Ιτάνου. Η μινωική πόλη έχει ανασκαφτεί 2 χλμ. ανατολικά από το ομώνυμο χωριό στην πεδινή θέση «Ρουσόλακκο», στην παραλία Χιόνα και στον λόφο Καστρί. Από την πόλη της Σητείας απέχει 22 χλμ. Σε άλλες θέσεις είναι τα νεκροταφεία (αναφέρονται παρακάτω) και το ορεινό ιερό στον λόφο Πετσοφά, νότια από τον Ρουσόλακκο. Οι ανασκαφές άρχισαν το 1902 από τη βρετανική αρχαιολογική αποστολή και συνεχίζονται ως σήμερα με διακοπές.
Το αρχαίο όνομα της πόλης ήταν Δίκτα και σχετίζεται με τον μύθο των Αργοναυτών, που κατά την επιστροφή τους προσάραξαν εδώ και με τη βοήθεια της Μήδειας νίκησαν τον μυθικό γίγαντα, το ρομπότ Τάλω. Το όνομα της πόλης αναφέρεται σε ενεπίγραφες, με γραμμική Α γραφή, τράπεζες προσφορών από το ιερό Πετσοφά και τον Ρουσόλακκο, και σε πινακίδες της Γραμμικής Β. Στα ιστορικά χρόνια άκμαζε το ιερό του Δικταίου Δία ή Δικταίο Ιερό, που ιδρύθηκε στα ερείπια του μινωικού ιερού. Εδώ τοποθετείται η αρχαία πόλη Δραγμός και η περιοχή αναφερόταν ως Ελεία Χώρα.
Στην Τελική Νεολιθική και Προανακτορική περίοδο υπήρχε ένας οικισμός, που σπίτια του έχουν εντοπιστεί ανασκαφικά στο Καστρί και στον Ρουσόλακκο. Η εποχή είναι πιο γνωστή από τα νεκροταφεία στις θέσεις Άγιος Νικόλαος (ταφές σε βραχοσκεπές), Σαραντάρι, Ελληνικά, Γαλέτη Κεφάλα και Πάτηµα (ταφές σε ορθογώνια ταφικά κτίρια, τα οστεοφυλάκια ή οστεοθήκες).
Στα 2000 π.χ. αναπτύχθηκε η πόλη με πολεοδομικό σχέδιο, που όμοιό του δεν συναντά κανείς σε άλλη μινωική πόλη. Ανοικοδομήθηκε μετά την καταστροφή από σεισμό το 1750. Καταστράφηκε ξανά από σεισμό το 1630/20 (ίσως εξαιτίας και της έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας) και ξανά το 1490, όταν καταστράφηκαν από πυρκαγιές όλα τα μεγάλα κέντρα της Κρήτης. Η πόλη ανέκαμψε και συνέχισε να ακμάζει μέχρι περίπου το 1300. Οι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν για ένα διάστημα μετά το 1200 στο Καστρί, που εγκαταλείφθηκε στην ταραγμένη εποχή που ακολούθησε.
Η νεοανακτορική μινωική πόλη στο Παλαίκαστρο ήταν πλούσια και καλά κτισμένη, με έκταση 300.000 τ.μ. Αποτελέστηκε από πολλές συνοικίες/οικοδομικά τετράγωνα, που καλύπτουν αρκετή έκταση και χωρίζονται από φαρδιούς πλακόστρωτους δρόμους. Τα σπίτια είναι μεγάλα με εσωτερικά κιονωτά αίθρια και με ευρύχωρα δωμάτια, με άδυτα καθαρµών, πηγάδια, οικιακά ιερά με γύψινα διπλά κέρατα καθοσιώσεως, πολλές αποθήκες, και ήταν όλα διώροφα.
Οι προσόψεις τους ήταν οδοντωτές με εσοχές και εξοχές, όπως των ανακτορικών κτιρίων. Υπήρχε σύστημα αποχέτευσης κάτω από τα δάπεδα των δρόμων. Πρόσφατη γεωφυσική έρευνα με ηλεκτρομαγνητικές μεθόδους εντόπισε στην περιοχή νοτιοανατολικά από το σημείο όπου ήταν το μεταγενέστερο Δικταίο Ιερό, την πιθανή θέση ανακτορικού κτιρίου με έκταση περίπου 7000 τ.µ. Η ανακάλυψη αυτή μένει να επιβεβαιωθεί με ανασκαφική έρευνα. Στο ιερό Πετσοφά βρέθηκαν ενεπίγραφες τράπεζες προσφορών. Από τα ευρήματα της πόλης διάσημα είναι τα ειδώλια παιδιών από ελεφαντόδοντο.
Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΜΕ ΤΟΝ ΥΜΝΟ ΤΩΝ ΚΟΥΡΗΤΩΝ ΣΤΟΝ ΔΙΚΤΑΙΟ ΔΙΑ: Σε ενεπίγραφη στήλη, που βρέθηκε το 1903 σε τέσσερα κομμάτια, είναι γραμμένος ο Ύμνος των Κουρητών προς τον Δικταίο Δια. Το μέτρο του ύμνου είναι κλασικό, αλλά η γραφή του έγινε αργότερα, τον 3ο αι. μ.Χ. Η επιγραφή εκτίθεται στο Μουσείο Ηρακλείου (Αίθουσα 19). Στον ύμνο καλείται ο Κούρος, ο νεαρός θεός της γονιμότητας στην ετήσια γιορτή της αναγέννησης της φύσης, να επιστρέψει στη γενέτειρα του Δίκτη και να καλωσορίσει στην κοινότητα τους νέους πολίτες μετά τη μύηση τους.
ΤΟ ΙΕΡΟ ΚΑΙ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΑΙΟΥ ΔΙΑ: Μετά από εγκατάλειψη δυο αιώνων, οι κάτοικοι επανήλθαν στα ερείπια και ίδρυσαν το υπαίθριο ιερό του Δικταίου Δία στα 900 π.Χ. Την ύπαρξη του δηλώνουν πλούσια αναθήματα: ανάγλυφες χάλκινες ασπίδες, χάλκινοι λέβητες, χάλκινα όπλα και πολλά αγγεία. Αργότερα στη θέση του ιερού ιδρύθηκε ένας ναός (550-150 π.Χ.), που αποτέλεσε κέντρο λατρείας της περιοχής και για την κυριότητα του μάχονταν οι τρεις ισχυρές πόλεις Ίτανος, Πραισός και Ιεράπυτνα. Τον 2ο αι. η κυριαρχία του περιήλθε στην Ιεράπυτνα. Από τον ναό σώθηκε η ανωδοµή: πήλινη σίµη ή υδρορροή, με ανάγλυφο διάκοσμο. Βρέθηκαν κύπελλα, λυχνάρια και πυρσοί, που δηλώνουν ότι η λατρεία περιλάμβανε κατανάλωση κρασιού στη διάρκεια των τελετών, που γίνονταν τη νύχτα. Η λατρεία στον ναό κράτησε περίπου 1000 χρόνια, όπως δείχνει μια επιγραφή του 300 μ.Χ.
Ο ΚΟΥΡΟΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΚΑΣΤΡΟΥ: Τα σημαντικότερο εύρημα από το Παλαίκαστρο (Μουσείο Σητείας) αποτελεί άριστο δείγμα μινωικής μικρογλυπτικής. Βρέθηκε σπασµένος και καμένος με τα κομμάτια του διάσπαρτα μέσα στο κτίριο, που ταυτίζεται με ιερό -και στο γειτονικό δρόμο. Έχει κατασκευαστεί με ιδιαίτερη ευαισθησία και προσοχή στη λεπτομέρεια, από ελεφαντόδοντο το σώμα, από φύλλα χρυσού τα σανδάλια και το ζώμα, από οφίτη τα μαλλιά, από ορεία κρύσταλλο τα μάτια, από ξύλο και μπλε υαλόµαζα η βάση. Ήταν το λατρευτικό άγαλµα του ιερού και οι ανασκαφείς μελετητές υποθέτουν ότι εικονίζεται ένας νεαρός θεός (Δίας Κούρος;).
Η νεοανακτορική µινωική πόλη στο Παλαίκαστρο ήταν πλούσια και καλά κτισμένη, µε έκταση 300.000 τ.μ. Αποτελέστηκε από πολλές συνοικίες/οικοδοµικά τετράγωνα, που καλύπτουν αρκετή έκταση και χωρίζονται από φαρδιούς πλακόστρωτους δρόμους. Τα σπίτια είναι μεγάλα µε εσωτερικά κιονωτά αίθρια και µε ευρύχωρα δωμάτια, µε άδυτα καθαρµών, πηγάδια, οικιακά ιερά µε γύψινα διπλά κέρατα καθοσιώσεως, πολλές αποθήκες, και ήταν όλα διώροφα.
ΕΠΑΝΩ ΖΑΚΡΟΣ Η Επάνω Ζάκρος είναι από τα μεγαλύτερα και πλουσιότερα χωριά της επαρχίας µε άφθονα νερά. Στην έξοδο του χωριού πάνω στον δρόμο προς την Κάτω Ζάκρο, στη θέση Κούκου Κεφάλι, ανασκάφτηκε το 1964 μια μινωική αγροικία κτισμένη σε διαφορετικά επίπεδα. Περιλάμβανε πολλά δωμάτια και αποθήκες µε πίθους. Ενδιαφέροντα ευρήματα είναι το κτιστό πατητήρι σταφυλιών µε δυο δοχεία και το συλλεκτήρα για το γλεύκος (τον μούστο), τοιχογραφίες µε φυτικά θέματα και ένα πιθάρι µε μακριά επιγραφή από 26 σημεία της Γραμμικής Α.
ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ: Στο όμορφο φαράγγι που ξεκινά μετά την Επάνω Ζάκρο και φέρνει στην κοιλάδα της Κάτω Ζάκρου, σε μικρά σπήλαια και κοιλότητες ήταν οι τάφοι της Προανακτορικής και Παλαιοανακτορικής περιόδου. Η πορεία του γίνεται µε μονοπάτι δύσβατο σε μερικά σημεία.
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τον τουριστικό οδηγό «Κρήτη» του Αντώνη Βασιλάκη, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Μύστις. ISBN 978-960-6655-27-2
Ο οδηγός περιλαμβάνει 450 νέες φωτογραφίες και έξτρα αναλυτικό χάρτη που συνοδεύεται δωρεάν.
Συνοπτική περιγραφή του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού, επισκόπηση της κρητικής ιστορίας από την πρώτη κατοίκηση μέχρι σήμερα, βασικές γνώσεις για τον κρητικό λαϊκό πολιτισμό και ξενάγηση σε όλους τους αξιοθέατους τόπους του νησιού.
Ο επισκέπτης καλείται να περιηγηθεί στις επαρχίες και τους τόπους του νησιού που έχουν αξιοθέατα. 
Προτείνονται 29 διαδρομές ξεκινώντας από τον νομό Λασιθίου και τελειώνοντας στο νομό Χανίων, με αφετηρία και τέρμα της διαδρομής την πρωτεύουσα του κάθε νομού. Υπάρχουν καλοί χάρτες ενημερωμένοι με τις νέες χαράξεις δρόμων ενώ προτείνονται οι παλιότεροι δρόμοι που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται γιατί τα περισσότερα ενδιαφέροντα και αξιοθέατα τοπία και οι χώροι βρίσκονται έξω από το βόρειο οδικό άξονα.
Επίσης υπάρχουν πληροφορίες για τον τόπο και τους κατοίκους του νησιού, αναφέρονται κρητικοί μύθοι και δίνεται η ερμηνεία τους ενώ γίνεται μια σύντομη επισκόπηση της ιστορίας του νησιού και παρουσιάζονται στοιχεία του κρητικού λαϊκού πολιτισμού.
*** Οι φωτογραφίες του άρθρου προέρχονται από την Wikipedia και το google maps.
