Велизар Крстић, ένας από τους πιο σημαντικούς βαλκάνιους καλλιτέχνες της εποχής μας | in memoriam | του Δανιήλ Τσιορμπατζή
Πέρασαν κιόλας τρία χρόνια που ο Βέλισαρ Κρίστιτς (Велизар Крстић) (Βελισάριος για τους φίλους του), ένας από τους πιο σημαντικούς βαλκάνιους καλλιτέχνες της εποχής μας, μας άφησε, στο τέλος του Δεκέμβρη του 2020. Το έργο του πάλλεται στην ενέργεια του ιστορικού – γεωπολιτικού – πολιτιστικού περιβάλλοντος στο οποίο δημιουργήθηκε. Ο Βέλισαρ ήταν ένας καλλιτέχνης, από εκείνους που ζούσαν για την κοινωνική τέχνη και αφοσιώθηκε στην δημιουργία της. Ζωγράφος, γραφίστας και γλύπτης, είναι δημιουργός ενός ιδιαίτερου κόσμου με διττή σχέση με την εποχή μας: ο κόσμος ως ιδέα και ως καλλιτεχνική γλώσσα – μια αυθεντική δημιουργική ουσία που, με τους δυνατούς ρυθμούς και τις συμβολικές εικόνες της, ανοίγει νέα πεδία στην ευαισθησία και το πεπρωμένο μας.
Γεννήθηκε το 1947 στο Ορέοβατς (Ореовац) κοντά στην Νις (Nis) της Γιουγκοσλαβίας. Αποφοίτησε από την Ακαδημία Καλών Τεχνών Βελιγραδίου (Факултет ликовних уметности Универзитета уметности у Београду) το 1972 από την τάξη του καθηγητή Τζόρτζιε Μπόσαν (Ђорђа Бошан, 17/10/1918 – 23/9/1984), από όπου πήρε και το μεταπτυχιακό του το 1976. Στη συνέχεια σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης (1973-1974), στην τάξη του καθηγητή Βάλτερ Έκερτ (Walter Eckert, 1913 – 2001), ως υπότροφος του Alfred Toepfer Stiftung (F.V.S.) του Αμβούργου, μετά από σύσταση του Γιουγκοσλάβου ζωγράφου Πέταρ Λούμπαρντα (Петар Лубарда, 27/7/1907 – 13/2/1984) νικητή του βραβείου Gottfried-von-Herder-Preis.
Ως υπότροφος της Ελληνικής Κυβέρνησης το 1979, σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, στην τάξη του καθηγητή Κωνσταντίνου Γραμματόπουλου (9/1916-1/10/2003). Εργάστηκε ως τακτικός καθηγητής γραφιστικής και ζωγραφικής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Τεχνών στο Βελιγράδι και ως επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 1996-1997.
Παρουσίασε τη δουλειά του σε περισσότερες από εβδομήντα ατομικές και διακόσιες περίπου ομαδικές εκθέσεις στη Γιουγκοσλαβία και στο εξωτερικό. Είναι νικητής πολυάριθμων βραβείων τόσο στην πατρίδα του όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Τον Βέλισαρ τον θυμόμαστε ως άνθρωπο με ανοιχτή καρδιά, ο οποίος σου έδινε πάντα μια ζεστή λέξη, υποστήριξη, θετική σκέψη… Αποτύπωσε έντονα στο έργο του την τραγωδία του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία καταγγέλλοντας έτσι τον πόλεμο και τον άδικο χαμό των ανθρώπων.
Μιλώντας στο περιοδικό «Άρδην» το 1997 με τους Θανάση Τζιούμπα και Γιάννη Πρώιο είπε ο ίδιος σχετικά με το έργο του για τον πόλεμο: «Όταν είσαι μέσα σ’ ένα ποτάμι δυσκολεύεσαι να δεις την όχθη μέσα από το νερό, έτσι και στην χώρα μου οι άνθρωποι δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν αυτό που τους συμβαίνει. Οι καλλιτέχνες ζούνε στον δικό τους κόσμο, αυτόν που έφτιαξαν πριν. Τα έργα των πολλών παρέμειναν γλυκά όμορφα, δίχως σχέση με την ζωή ή το θάνατο γύρω τους. Όσο για μένα, ούτε εγώ μπορώ να εξηγήσω την διαδικασία που με έφτασε σ’ αυτό που εκφράζω. Απλώς είδα, άκουσα ειδήσεις, μίλησα με ανθρώπους που γύρισαν από το μέτωπο, αντίκρισα στις εφημερίδες φωτογραφίες κι ονόματα ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους. Χιλιάδες άνθρωποι.»
Το έργο του την περίοδο του πολέμου λειτούργησε σαν ένα μανιφέστο των λαών, σαν μια διαμαρτυρία για το αίμα, τον θάνατο και τον ανθρώπινο πόνο. «Στον κόσμο γενικά μπορώ να πω ότι το έργο μου άρεσε, αλλά σ’ αυτούς που βρίσκονται στα media και τα μουσεία, τους ειδικούς και τους κριτικούς είχε άλλη αντιμετώπιση. Είναι άνθρωποι που θέλουν έργα όχι τόσο ενοχλητικά, να μην τρομάζουν, να μην ξενίζουν. Θέλουν εκθέσεις δίχως κραυγή, να λένε πως όλα πάνε καλά. Όλα να δείχνονται όμορφα κι ωραία, αλλά σιωπηλά, νεκρά» συμπλήρωνε ο Βέλισαρ.
Για τα κοινά χαρακτηριστικά στην τέχνη των βαλκανικών λαών έλεγε: «Νομίζω ότι υπάρχει κοινή παράδοση, ότι αυτοί οι λαοί καθόρισαν πράγματα στην ιστορία των Βαλκανίων. Η συνειδητοποίηση αυτή οδηγεί μακριά. Ξέρω πολλούς που μιλάνε για ένα Βυζάντιο κι αυτό ίσως ν’ ακούγεται μακρινό. Όμως οι άνθρωποι επικοινωνούν, ανταλλάσσουν εμπειρίες, εμείς οι καλλιτέχνες κάνουμε κοινές εκθέσεις, κι αυτά δεν είναι μόνο πολιτική. Η πολιτική μπορεί να υποστηρίζει ή να εμποδίσει αυτές τις ιδέες. Δεν μπορεί όμως ούτε να τις γεννήσει, ούτε να τις εξαφανίσει. Βλέπεις ακόμα να υπάρχει ανάμεσά μας ένα κοινό εικαστικό λεξιλόγιο. Δεν ζωγραφίζουμε βέβαια τα ίδια πράγματα αλλά αυτό είναι καλό, αυτή η διαφορά που πηγάζει από την κοινότητα είναι η γονιμότητα της τέχνης.».
Το καλλιτεχνικό του προφίλ ήταν πολύπλοκο, επιρρεπής σε αναλύσεις και εσωτερικούς διαλόγους και σύμπλεγμα τέχνης Opus. Στο κεντρικό περιεχόμενο το κέντρο του ενδιαφέροντός του ήταν η ανθρώπινη ύπαρξη. Ένας καλλιτέχνης με σαφώς καθορισμένη και δεσμευμένη παραστατικότητα ή αισθητικό προσανατολισμό. Θα ήταν δύσκολο να ορίσουμε ότι η τέχνη του ανήκει σε μια συγκεκριμένη τάση.
Πρόκειται για μια σειρά από κύκλους και παρατηρήσεις τέχνης στις οποίες ο Βέλισαρ με προσοχή εμβάθυνε στο θεματικό του ζήτημα τον άνθρωπο και τη δυστυχία του. Η γλώσσα των έργων ζωγραφικής, γραφικών, σχεδίων και γλυπτών που δημιούργησε εδώ και δεκαετίες δεν αναζητούν ερμηνεία. Παρουσιάζουν τον εαυτό τους με τη δύναμη του μηνύματος που μεταδίδουν. Αντιμετώπισε τον κόσμο που μας περιβάλλει, ξεχασμένες ηθικές κατηγορίες και πολυάριθμες αλήθειες ζωής. Βασιζόμενος στις προσωπικές εμπειρίες του και σε αντίθεση με τη συλλογική συνείδηση, ο Βέλισαρ δημιούργησε την τέχνη που διαπερνάται βαθιά με καλλιτεχνικές και ηθικές αξίες, ανθρωπισμό, τέχνη που μαρτυρεί και προειδοποιεί.
Ο Βέλισαρ ήταν ένας δημιουργικός καλλιτέχνης με δυνατά συναισθήματα, ενός εμβληματικού και εκφραστικού κόσμου. Δεν υπάκουσε ούτε στην εποχή του ούτε στους κανόνες των καθιερωμένων σχολών. Στα έργα του, προκαλεί την περιέργεια ενός παιδιού και του εαυτού του, αλλά δεν μιμείται τον εαυτό του ή τους άλλους· ζωγραφίζει με συμβολικές απεικονίσεις και αποχρώσεις, ενώ χρησιμοποιεί τα χρώματα για να προκαλέσει το φυσικό και διανοητικό συναίσθημα του θεατή. Ο κόσμος του περνάει και διαρκεί μέσα από διαφορετικούς κύκλους ζωής και τέχνης.
Για τον Βέλισαρ, η φιγούρα (εικόνα, μορφή) είναι το πρωταρχικό γεγονός πάνω στο οποίο χτίζει τη δομή ενός πίνακα. Εικόνα, και όχι εμφάνιση! Ένα δύσκολο έργο, πράγματι, αυτοεπιβαλλόμενο. Με μια μόνο φιγούρα ή εικόνα, και πολύ συχνά χωρίς λογική σχέση με το φόντο, παρουσιάζει και εκφράζει όλη τη σκέψη, την πρόθεση και την εμπειρία του, όλη την πολυπλοκότητα των αμέτρητων σε νοήματα φαινομένων, που προκαλούν την ευαισθησία μας. Στον καμβά δεν υπάρχει κανένας διάλογος φιγούρας προς φιγούρα, σχήματος προς αντικείμενο ή, αν υπάρχει, περιορίζεται στο ελάχιστο. Στηρίζεται σε δύο, μόνο εκ πρώτης όψεως, αντιφατικές αρχές: την αρχή της παραμόρφωσης και την αρχή της συμφιλίωσης.
Οι καμβάδες του Βέλισαρ δεν μπορούν ούτε να γίνουν κατανοητοί ούτε να γίνουν αισθητοί χωρίς την προσπάθεια αναγνώρισης της ποιητικής του ως αρνητικής αισθητικής εμπειρίας, ως αδιαφορίας για την «ομορφιά», την «αρμονία» και το συναίσθημα. Η τέχνη του αποτελεί μια διαδικασία ασκητικής απόρριψης κάθε ευχάριστης μορφής και συσχέτισής της με έναν ψεύτικο «εξωραϊσμένο κόσμο». Η όλη αντίληψη της τέχνης του προτείνει μια άλλη λειτουργία από την αισθητικά καθιερωμένη μορφή: τη συμβολική άρνηση της πραγματικότητας, το άνοιγμά της στις δυνατότητες κρίσης και αποδόμησης.
Στο έργο του Βέλισαρ η φιγούρα είναι ενεργή, σαφώς προσανατολισμένη στα βάθη της εμπειρίας, στον κόσμο των ισχυρών συναισθημάτων. Δεν μιλάει τη γλώσσα των μοντέρνων τάσεων, της φιλοσοφίας και κάποιας «εφαρμοσμένης» αισθητικής. Η διαδικασία της δραματοποίησης είναι εμφανής στη χρήση του χρώματος: μερικές φορές αντικαθιστά το χρώμα με τη μορφή ή το ανάγει σε μια περιθωριακή γραμμή του ζωγραφικού επιπέδου.
Η τέχνη του ανήκει ολοκληρωτικά στον κόσμο των ανθρωπιστικών ιδεών, καλύπτοντας το φάσμα από τον έρωτα έως τον θάνατο σαν ένα μεγάλο πανοπτικό εικόνων και αντικειμένων που θέτουν το τραγικό ερώτημα για το νόημα και την αξία της ανθρώπινης ύπαρξης.
Πάντα στις εκθέσεις του ο Βέλισαρ έπαιζε μαζί μας. Προσέχει και δίνει σημασία στα πράγματα που μας περιβάλλουν καθημερινά και που δεν μας ενδιαφέρουν πολύ: κονσέρβες κρέατος και σαρδέλες, φρούτα, κέικ, λαχανικά, παλιά παπούτσια… Βασιζόμενος στις προσωπικές του εμπειρίες και στην αντίθετη συλλογική συνείδηση, ο Βέλισαρ δημιούργησε τέχνη, την οποία διαπερνούν βαθειά ηθικές πανανθρώπινες αξίες βάζοντας πάνω από όλα τον άνθρωπο, καυτηριάζοντας τον πόλεμο που καταστρέφει τον άνθρωπο.
Ο Βέλισαρ πέθανε σε ηλικία 73 ετών στις 22 Δεκέμβρη 2020 στο Βελιγράδι.
Ο Σύνδεσμος Καλλιτεχνών Καλών Καλλιτεχνών Σερβίας (Удружење ликовних уметника Србије – УЛУС) χαρακτήρισε τον ζωγράφο και γλύπτη Велизар Крстић, έναν από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής του. Κατάκτησε πολλά βραβεία και αναγνωρίσεις και το τελευταίο σε μια σειρά είναι το βραβείο της έκθεσης του Σύνδεσμου Καλλιτεχνών Καλών Καλλιτεχνών της Σερβίας το 2017.
Στο Τμήμα Καλών Τεχνών του πανεπιστημίου του Βελιγραδίου καθιερώθηκε προς τιμήν του «Βραβείο Γραφιστικής Велизар Крстић».
Τον Βέλισαρ τον θυμόμαστε όλοι οι φίλοι του, για την πολύ καλή παρέα του, για την αγάπη του στο ελληνικό φαγητό, για τους ήπιους τόνους του, πάντα με ένα χαμόγελο, γνώστη των λαϊκών πολιτιστικών παραδόσεων, σαν θερμό αγωνιστή για την ειρήνη και τη ζωή, για την εξαιρετική του συνέπεια, την πρωτότυπη εικονογραφία του, τη συνεπή λειτουργία της τέχνης του και τη χρήση μιας μοναδικής εικαστικής γλώσσας. Πίσω του μας άφησε παρακαταθήκη την τέχνη του να μας συντροφεύει.
