Αιγαιοπελαγίτικες τουριστικές ιστορίες… για αγρίους! | του Αλκέτα Λεοννάτου
Το Αιγαίο έζησε λαμπρές τουριστικές εποχές κατά τις προηγούμενες δεκαετίες. Σήμερα η κατάσταση μπορεί να χαρακτηριστεί παρακμιακή. Πίσω από τη φανταχτερή βιτρίνα των κρουαζιερόπλοιων, των υπερπολυτελών ξενοδοχείων και του υποτιθέμενου τουρισμού των γηπέδων γκολφ, υπάρχει ένας πραγματικός εργασιακός μεσαίωνας κι ένας αδίστακτος ανταγωνισμός, ο οποίος όχι μόνο δε βοηθά, αλλά καταστρέφει πραγματικά ό,τι καλύτερο έχει ο τόπος: τους ίδιους του τους ανθρώπους και τις φυσικές του ομορφιές!
Οι μεμονωμένοι περιηγητές των προηγούμενων αιώνων, μετατράπηκαν μετά το ’60 σε ομαδοποιημένους τουρίστες. Η ομαδοποίηση έριξε το κόστος και δημιουργήθηκε σταδιακά η βιομηχανία του τουρισμού. Όπως όλα τα βιομηχανικά προϊόντα, δημιούργησε βιομηχανικού τύπου υποδομές και σχέσεις εργασίας. Το προϊόν λανσάρεται μέσα στα πλαίσια της αγοράς και του μάρκετινγκ, παρόλο που από τη φύση του θα όφειλε να δημιουργεί μια βαθύτερη εμπειρία γνωριμίας μ’ έναν άγνωστο τόπο. Σαν γνήσιο καπιταλιστικό προϊόν μεταλλάχθηκε και πήρε πολλές μορφές και συσκευασίες. Έτσι σήμερα πλέον έχουμε τουρισμό κρουαζιέρας, θρησκευτικό, ιατρικό, αγροτικό, συνεδριακό, αρχαιολογικό, αγροτουρισμό, εναλλακτικό και η λίστα μακραίνει και πάει…
Περιοχές των νησιών του αρχιπελάγους γίνονται «must», ξεζουμίζονται κι έπειτα αφού έχουν αχρηστευτεί και αλλοιωθεί πετιούνται στα αζήτητα. Στην αρχή οι υποδομές ήταν ελλιπείς. Με το πέρασμα του χρόνου φτιάχτηκαν οι υποδομές, αλλά καταστράφηκαν τα νησιά! Τα παραθαλάσσια χωράφια πουλήθηκαν για ένα κομμάτι ψωμί και στη θέση τους χτίστηκαν ξενοδοχεία, εστιατόρια, μαγαζιά και κέντρα διασκέδασης με αποκλειστικούς πελάτες τους τουρίστες. Σταδιακά, δημιουργήθηκαν περιοχές ολόκληρες, όπου κανείς δε θα μπορούσε να διακρίνει εάν βρίσκεται στην Κρήτη, στην Ίμπιζα, στη Λας Πάλμας ή αλλού. Ο τόπος μας έχασε αυτό που τον διαφοροποιεί από άλλα μέρη και μετατράπηκε σε μια πραγματική αποικία τουριστών!
Ένα τεράστιο κόστος για τα νησιά σε πολλαπλά επίπεδα δημιούργησε βιομηχανοποίηση του τουρισμού. Τυχάρπαστοι τύποι βρέθηκαν απ’ τη μια μέρα στην άλλη μεγιστάνες, άλλοι με ταβέρνες και μαγαζάκια προσπαθούσαν να τα πάρουν απ’ τους «κουτόφραγκους» και να πιάσουν κι αυτοί την καλή. Παραδοσιακές ασχολίες εγκαταλείφθηκαν για χάρη του εύκολου κέρδους. Ο πειρασμός ήταν μεγάλος και όλοι πουλούσαν κάτι στους «ξένους». Οι ενεργειακές ανάγκες, όπως και αυτές σε νερό αυξήθηκαν κατακόρυφα. Δεν έμεινε καμία παραθαλάσσια περιοχή στα περισσότερα νησιά μας, που να μην έχει αλλοιωθεί λίγο ή πολύ. Γίναμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης και ήμασταν ευχαριστημένοι με αυτό…
Εταιρίες, φέρνουν με το αζημίωτο εργαζόμενους-σκλάβους στα ξενοδοχεία, με μισθούς φτώχειας. Ο στόχος, που ήταν η βαλκανιοποίηση των μισθών, έχει επιτευχθεί. Κατάργηση συλλογικών συμβάσεων, περικοπές μισθών, συρρίκνωση της περιόδου λειτουργίας των ξενοδοχείων, τρομοκρατία, προσωπικές ή καθόλου συμβάσεις, καθυστέρηση πληρωμών κι εκβιασμοί είναι το πλαίσιο εργασίας. Ο συνδικαλισμός ανεπαρκής ή ξεπουλημένος, ξενοφοβικός και ουσιαστικά ανύπαρκτος – πλην λίγων εξαιρέσεων – διασπά τη δυναμική των εργαζόμενων!
Οι ίδιες οι μικρές τουριστικές επιχειρήσεις μαραζώνουν, κυρίως λόγω των χρεών προς τις τράπεζες και της μείωσης της πελατείας. Ο ανταγωνισμός τις έχει κάνει να βγάζουν μόνες τους τα μάτια τους, «χτυπώντας» δουλειές με τιμές κάτω του κόστους και την πληρώνουν οι υπάλληλοί τους και οι συνεργάτες τους. Πώς να σταθούν απέναντι στους μεγάλους – πολυεθνικούς συχνά – τουριστικούς κολοσσούς; Πέρα από τις τράπεζες, μοναδικός κερδισμένος είναι τα μεγάλα γραφεία του εξωτερικού που διαμορφώνουν την αγορά κατευθύνοντας τους τουρίστες στους προορισμούς που αυτά προωθούν, επιβάλλοντας τους όρους του παιχνιδιού. Ας μην εκστασιαζόμαστε λοιπόν από τα μεγάλα και αστραφτερά κρουαζιερόπλοια που φτάνουν στα νησιά, γιατί αυτοί που τα κονομάνε χοντρά σίγουρα δεν είναι ούτε τα ντόπια πρακτορεία που για να πάρουν τη δουλειά έχουν κατεβάσει κυριολεκτικά τα σώβρακα, ούτε οι μαγαζάτορες που νομίζουν πως θα κάνουν την καλή…
Κυβερνητικά και άλλα αστικά οικονομικά επιτελεία μιλούν για αναπτυξιακή δυναμική του ελληνικού τουρισμού και εκτιμούν ότι κάθε χρόνο, θα ξεπεράσουμε τα έσοδα του προηγούμενου. Και είναι σίγουροι με μετρήσιμα αποτελέσματα ότι ο τουρισμός αποτελεί την «ατμομηχανή» της ελληνικής οικονομίας και ότι συμβάλλει σταθερά στην «ανάπτυξη για όλους». Δηλαδή, και για το κεφάλαιο και για τους εργαζόμενους! Στην Ελλάδα, με δεδομένες μια σειρά άλλες παραμέτρους που συνθέτουν το τουριστικό προϊόν, κυρίως φυσικές, μπορεί ένα fund, ένας τουριστικός όμιλος με διεθνική δραστηριότητα να επενδύσει πολύ λιγότερα κεφάλαια απ’ ό,τι σε άλλη χώρα της ΕΕ, προσδοκώντας μεγαλύτερα κέρδη. Το δεδομένο των μικρότερων τιμών, πέρα από το μικρότερο κόστος αγοράς μιας ξενοδοχειακής μονάδας, ισχύει πρωταρχικά για τη διασφάλιση φθηνότερης εργατικής δύναμης στον κλάδο Τουρισμού – Επισιτισμού.
Ας δούμε σύντομα τα επίσημα στοιχεία για την απασχόληση στον τουρισμό (από πρόσφατη μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ (Ινστιτούτο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων) με τίτλο «Οι ανάγκες επαγγελματικής κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού στον τουρισμό». Με αυτά τα δεδομένα απασχόλησης στον τουριστικό τομέα, το συνολικό ανθρώπινο δυναμικό να ξεπερνάει το ένα εκατομμύριο και αναμένεται περαιτέρω αύξηση (~6,0% ). Η Ελλάδα βρίσκεται χαμηλά στον τομέα των δεξιοτήτων του ανθρωπίνου δυναμικού επιτυγχάνοντας χαμηλές επιδόσεις στους «τρεις πυλώνες» του Ευρωπαϊκού Δείκτη Δεξιοτήτων (29η σε σύνολο 31 χωρών) και στους δείκτες επαγγελματικής εκπαίδευσης και σύνδεσης με την αγορά εργασίας, ενώ παράλληλα παρουσιάζει χαμηλά ποσοστά απορρόφησης αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στον τουρισμό. Σε αυτά να προσθέσουμε:
♦ Σχεδόν μισό εκατομμύριο εργαζόμενοι – κυρίως μορφωμένοι νέοι- έφυγαν στο εξωτερικό την προηγούμενη δεκαετία (brain-drain).
♦ Το ποσοστό των αποφοίτων προγραμμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης που εργάζονταν το 2018 έφτανε στο 50% – έναντι του 80% που είναι ο μέσος όρος της Ε.Ε.
♦ Μόνο το 4% του ΑΕΠ δαπανήθηκε για την εκπαίδευση το 2018, το δεύτερο χαμηλότερο της Ευρωζώνης και κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε.
♦ Η ανεργία των νέων στην Ελλάδα είναι υπερδιπλάσια του μέσου όρου της Ε.Ε. (35,2% το 2019).
♦ Το 2019 το ποσοστό των νέων που δεν εργάζονταν ούτε εκπαιδεύονταν (ΝΕΕΤs), έφτασε το 12,5%, από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ.
♦ Σύμφωνα με τον ΣΕΒ (2020), το 42,6% των επιχειρήσεων δηλώνουν ότι δυσκολεύονται να καλύψουν θέσεις εργασίας μεσαίου επιπέδου.
♦ Την επόμενη εικοσαετία οι νέοι 15-19 ετών, που θα εισέλθουν στη δευτεροβάθμια και ανώτατη εκπαίδευση, προβλέπεται ότι θα μειωθούν κατά 23-25%.
Ο τουριστικός τομέας αξιοποιεί μεγάλο μέρος ανθρώπινου δυναμικού με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, στους κλάδους της εστίασης και της διαμονής μόνο ένας στους επτά εργαζόμενους είναι απόφοιτος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό μεταξύ των τομέων οικονομικής δραστηριότητας στην Ε.Ε.
Έτσι η φθηνότερη εργατική δύναμη επιτυγχάνεται με έναν συνδυασμό μικρών μισθών, «ευέλικτων» εργασιακών σχέσεων, καταστρατήγησης του ημερήσιου εργάσιμου χρόνου, εντατικοποίησης της δουλειάς, εργασίας εφτά ημερών τη βδομάδα χωρίς ρεπό για μήνες, χωρίς καμιά σχεδόν -πέρα από το φαγητό- προϋπόθεση αναπλήρωσης της εργατικής δύναμης, χωρίς συνθήκες υγείας και ασφάλειας. Να συμπληρώσουμε σε αυτά τη διαμονή των εργαζομένων σε δωμάτια-τρύπες με κατσαρίδες ή σε κοντέινερ και σκηνές, το μπάνιο σε ντουζιέρες των πλαζ, τα ενοίκια-φωτιά, την μαύρη εργασία. Μια μεγάλη μερίδα εργαζομένων γνωρίζει καλά πως η καλοκαιρινή σεζόν γίνεται συχνά η όαση της εργασιακής εκμετάλλευσης, ενώ μοναδική ελπίδα για συμπλήρωμα των πενιχρών απολαβών είναι τα φιλοδωρήματα…
Δηλαδή όλα αυτά αποτελούν ένα θανατηφόρο κράμα συνθηκών απερίγραπτης έντασης της εκμετάλλευσης των εργαζομένων, που τους μειώνει τα χρόνια ζωής. Αυτές οι συνθήκες εγκυμονούν ταυτόχρονα κινδύνους για την υγεία τους, όπως εμφράγματα, εγκεφαλικά, σύνδρομο burn out, που είναι το «σύνδρομο της απόλυτης επαγγελματικής σωματικής και ψυχικής εξουθένωσης». Προκαλεί όχι μόνο σωματική καταπόνηση, αλλά και σταδιακή εξασθένηση της εγκεφαλικής λειτουργίας…
Όλοι, όσοι ασχολούνται με τον τουρισμό στον τόπο μας γκρινιάζουν, χωρίς να μπαίνουν στον κόπο ν’ αντιπροτείνουν κάτι ουσιαστικό. Δε μπορούν να δουν ότι, όπως το μοντέλο του μαζικού-βιομηχανοποιημένου τουρισμού, έτσι και το επιδοτούμενο μοντέλο του αγροτουρισμού ή εναλλακτικού τουρισμού, στημένο σε ξένα πρότυπα, ακολουθεί μια αμφίβολη φθίνουσα πορεία, γιατί δεν μπορεί να συναγωνιστεί τα οικονομικά πακέτα άλλων χωρών, που προσφέρουν και περισσότερες παροχές.
Ακόμη και τώρα πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουν, ότι μπορούμε να αγωνιστούμε για να δημιουργήσουμε μια διαφορετική, πιο γνήσια και παραδοσιακή χώρα, από αυτήν του βιομηχανικού τουρισμού με τα βραχιολάκια του all inclusive, που ονειρεύονται και προωθούν εδώ και χρόνια τα ίδια συγκεκριμένα άτομα, που πλασάρονται σαν «ειδικοί» και επιβιώνουν με οποιαδήποτε αρχή στην κεντρική ή τοπική εξουσία…
Παινεύονται, ότι θα προσελκύσουμε high spenders τουρίστες, που ξοδεύουν πολλά χρήματα. Αυτό που σίγουρα δεν τους απασχολεί είναι ότι ο τουρισμός είναι μια από τις βασικές ανάγκες της εργατικής, της λαϊκής οικογένειας, ανάγκες που δεν ικανοποιούνται, ενώ υπάρχουν αντικειμενικά όλες οι προϋποθέσεις για αυτό και μάλιστα χωρίς εξάρτηση από τα σκαμπανεβάσματα στην ανάπτυξή του. Αλλά γι’ αυτήν την προοπτική απαιτείται μια άλλη πολιτική και μια άλλη οικονομία, που να αναπτύσσεται με κριτήριο τις ανάγκες της εργατικής, της λαϊκής οικογένειας του τόπου μας και όχι το κέρδος από τους αλλοδαπούς πλούσιους τουρίστες – πελάτες, που σήμερα υπάρχουν, αύριο δεν υπάρχουν. Αλλά για μια τέτοια προοπτική απαιτείται η προϋπόθεση να αντικατασταθεί η καπιταλιστική ιδιοκτησία από την κοινωνική… Μόνον οι ταξικοί αγώνες για ουσιαστικές αυξήσεις, κατάργηση των ελαστικών εργασιακών σχέσεων, ασφαλείς συνθήκες εργασίας, με γραμμή αντιπαράθεσης στην πολιτική του κεφαλαίου και της ΕΕ, μπορούν να ανοίξουν τον δρόμο της ανατροπής του σάπιου εκμεταλλευτικού συστήματος, για τη μοναδική ελπιδοφόρα διέξοδο, για μια νέα σοσιαλιστική κοινωνία!
Αλκέτας Λεοννάτος
Αλκέτας Λεοννάτος
