Σύντομη αναδρομή στους γιορτασμούς της Εργατικής Πρωτομαγιάς! | του Θεματοφύλακα ιστορικής μνήμης
Το τραγούδι του Εργάτη
Εμείς είμαστε οι εργάτες, που με τον ιδρώτα μας
ποτίζουμε τη γη για να γεννά καρπούς,
λουλούδια, τ’ αγαθό του κόσμου ολόγυρά μας
φτωχή, αλουλούδιαστη, άκαρπη
μοναχά η εργατιά.
Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ιδρώτα μας
ζυμώνουμε του κόσμου το ψωμί
πιο δυνατά από τα σπαθιά τα χέρια τα δικά μας
που μ’ όλο τ’ αλυσόδεμα σκάφτουν
κι η γη πλουτεί.
Στου κόσμου τους θησαυριστές
το βιος σου, εργάτη, νόμοι
στο τρώνε αδικητές, χωρίς ντροπή
Αγκαλιαστήτε αδέλφια, ορθοί με μια
-Δικαιοσύνη βρόντηξε και λάμψε προκοπή.
Κωστής Παλαμάς
«Εκατομμύρια εργάτες για πρώτη φορά σε όλο τον κόσμο ενώθηκαν κάτω από το σύνθημα του οχτάωρου», έγραφε ο Φρίντριχ Ένγκελς την Πρωτομαγιά του 1890.
«Θα οργανωθεί μια μεγάλη διεθνής εκδήλωση για μια καθορισμένη ημερομηνία, με τέτοιο τρόπο, ώστε οι εργάτες σε όλες τις χώρες και σε όλες τις πόλεις ν’ απευθύνουν ταυτόχρονα μια συγκεκριμένη μέρα, προς τις δημόσιες αρχές, ένα αίτημα για να καθοριστεί η εργάσιμη μέρα σε οκτώ ώρες και να τεθούν σε ισχύ οι άλλες αποφάσεις του Διεθνούς Συνεδρίου του Παρισιού», αναφέρει σε απόφασή του το Ιδρυτικό Συνέδριο της Β’ Διεθνούς που πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιούλη 1889. Και προσθέτει:
«Ενόψει του ότι μια τέτοια εκδήλωση έχει ήδη αποφασιστεί από την Αμερικανική Ομοσπονδία Εργασίας στο συνέδριό της, το Δεκέμβρη του 1888, στο Σεντ Λούις, για την 1η του Μάη 1890, η μέρα αυτή γίνεται δεκτή σαν η μέρα για τη διεθνή εκδήλωση. Οι εργάτες των διαφόρων χωρών θα πρέπει να οργανώσουν την εκδήλωση με τρόπο ανάλογο προς τις συνθήκες της χώρας τους» (Ουίλιαμ Φόστερ: «Η Ιστορία των τριών Διεθνών», Αθήνα 1975, σελ. 175).
Απ’ άκρη σ’ άκρη σε όλο τον κόσμο οι εργαζόμενοι γιορτάζουν αγωνιστικά την Εργατική Πρωτομαγιά, τιμώντας την απεργία στο Σικάγο το 1886 για το 8ωρο, που βάφτηκε με το αίμα των εργατών. Τιμούν την Πρωτομαγιά ως μέρα της εργατικής τάξης, μέρα όλων της Γης των κολασμένων που τσακίζονται από την καπιταλιστική βαρβαρότητα.
Οι επαναστατικές ιδέες των λαών της Ευρώπης, έφτασαν γρήγορα και στην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Το νόημα της Εργατικής Πρωτομαγιάς και ο γιορτασμός της, έκαναν την εμφάνισή τους στη χώρα μας λίγα μόλις χρόνια μετά τη διεθνή αποδοχή τους. Ο γιορτασμός της Eργατικής Πρωτομαγιάς ακολούθησε την πορεία των πολιτικών εξελίξεων και γιορτάστηκε άλλοτε ελεύθερα και πανηγυρικά, άλλοτε με προφύλαξη από λίγους τολμηρούς και άλλοτε με απαγόρευση. Υπάρχουν κάποιες στιγμές που σημάδεψαν την ιστορία του γιορτασμού της Πρωτομαγιάς στη χώρα μας. Η πρώτη, στα χρόνια 1891-94. Η δεύτερη, το 1911-1912. Η τρίτη, το 1936!
Οι πρώτοι σοσιαλιστικοί κύκλοι εμφανίστηκαν στην Ελλάδα στις αρχές του 1880 και γρήγορα έδωσαν δείγματα οργαvωτικής υπόστασης, με την ίδρυση του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Ομίλου το 1890 από τον Σταύρο Καλλέργη, καθώς και παρουσία στον τύπο, με το περιοδικό «Άρδην» το 1885, από τον Πλάτωνα Δρακούλη, και την εφημερίδα «Σοσιαλιστής» το 1891, από τον Σταύρο Καλλέργη. Οι πρώτες προσπάθες γιορτασμού έγιναν ανάμεσα στο 1891 και το 1894 από τον Καλλέργη, τον Δρακούλη και τις μικρές πολιτικές ομάδες τους, σε συvθήκες ιδιαίτερα αρνητικές για τους εργαζόμενους – χωρίς δικαιώματα, ασφάλιση ή αργίες…
Την Πρωτομαγιά του 1891, ο Καλλέργης και δώδεκα ομοϊδεάτες του φωτογραφήθηκαν μαζί, σαν «συμβολική συμμετοχή» στον διεθνή γιορτασμό. Τον επόμενο χρόνο, «στον χώρο του Σταδίου» συγκεντρώθηκαν τριάντα! Την Κυριακή 2 Μάη του 1893, στην εκδήλωση που οργάνωσε η κίνηση του Καλλέργη στον χώρο όπου αργότερα χτίστηκε το Καλλιμάρμαρο, συμμετείχαν περίπου πεντακόσιοι! Μίλησε ο Καλλέργης και βγήκε ψήφισμα, διεκδικώντας μεταξύ άλλων την αργία της Κυριακής, το οκτάωρο, την ασφάλιση… Το 1894, πάνω από 1.000 άτομα, με επικεφαλής τους Δρακούλη και Καλλέργη, συγκεντρώθηκαν στον ίδιο χώρο. Αυτήν την φορά, με την άγρυπνη επιτήρηση ισχυρών αστυνομικών δυνάμεων!
Η Πρωτομαγιά του 1911 γιορτάστηκε μεγαλοπρεπώς στη Θεσσαλονίκη. Στην απεργία συμμετείχαν περίπου 12.000 εργάτες. Στην πορεία που έγινε έλαβαν μέρος Ισραηλίτες, Βούλγαροι, Έλληνες και Τούρκοι κάτοικοι της πόλης, συνολικά περίπου 7.000 εργάτες.. Ανάμεσα στους ομιλητές ήταν ο Βλάχωφ, ο Παπαθωμάς, ο Αρδίττι, ο Τούρκος καπνεργάτης Ιχσάν και εκ μέρους της Φεντερασιόν ο Αβραάμ Μπεναρόγια. Με πρόφαση ότι υπήρχε κίνδυνος για τη ζωή του Σουλτάνου, οι αρχές επενέβησαν και συνέλαβαν τον γραμματέα του Σωματείου Καπνεργατών Σαμουήλ Γιονά, τον γραμματέα του Σωματείου Τούρκων Καπνεργατών Ιχσάν, τον συνδικαλιστή Σαμπετάι Λεβή και τον Αβραάμ Μπεναρόγια της Φεντερασιόν. Οι τρείς πρώτοι κρατήθηκαν στα κρατητήρια του Διοικητηρίου, ενώ ο Μπεναρόγια εξορίστηκε στην Σερβία. Σύσσωμοι οι εργαζόμενοι της Θεσσαλονίκης αντέδρασαν και πέτυχαν την απελευθέρωση των τριών πρώτων μετά την αναχώρηση του Σουλτάνου. Μετά από συνεχείς κινητοποιήσεις, παρεμβάσεις στη Βουλή και με υποκίνηση της Φεντερασιόν διαμαρτυρήθηκε όλος ο σοσιαλιστικός τύπος σε ολόκληρη την Ευρώπη, μετά από οχτώ μήνες ο Μπεναρόγια έλαβε άδεια επιστροφής στην πόλη.
Τα πολιτικά γεγονότα των επόμενων ετών, ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, η επανάσταση στο Γουδί το 1909, το Μακεδονικό, αλλά και οι ενδοσοσιαλιστικές έριδες, δεν επέτρεψαν καμία αξιόλογη πρωτομαγιάτικη εκδήλωση μέχρι το 1912 στην Αθήνα. Άλλωστε οι ηγέτες των σοσιαλιστών, ο Καλλέργη και ο Δρακούλης, αποχωρούσαν από το προσκήνιο…
Μετά το Γουδί οι σοσιαλιστές άρχισαν και πάλι να οργανώνονται. Διαμορφώθηκαν διάφορες τάσεις από την μεταρρυθμιστική του Αλέξανδρου Παπαναστασίου μέχρι την ανθρωπιστική του Δρακούλη και την μαρξιστική του Νικόλα Γιαννιού. Ο τελευταίος, που έμπαινε δυναμικά στον σοσιαλιστικό κόσμο, ανέλαβε τη διοργάνωση του γιορτασμού το 1912.
Καμιά τριανταριά άτομα συγκεντρώθηκαν στο … εξοχικό καφενείο Μετς, όπου και μίλησαν μεταξύ άλλων ο Γιαννιός και ο ποιητής Πέτρος Ανταίoς. Επενέβη η αστυνομία και τους συνέλαβε. Η εκδήλωση κατέληξε σε διαδήλωση στο κέντρο της Αθήvας, ύστερα από την απελευθέρωσή τους την ίδια ημέρα!
H βαλκανική ανάφλεξη και ο παγκόσμιος πόλεμος προκάλεσαν ύφεση στη λειτουργία των σοσιαλιστικών οργανώσεων. Το 1918, υπό την επιρροή της Οκτωβριανής Επανάστασης, ιδρύθηκε το ελληνικό Σοσιαλεργατικό Κόμμα (ΣΕΚΕ), μετέπειτα ΚΚΕ. Ταυτόχρονα, με τη ριζοσπαστικοποίηση των εργαζομένων με αφορμή την Μικρασιατική Εκστρατεία, η Πρώτη του Μάη γιορτάστηκε και πάλι. Από τότε και μέχρι τη δικτατορία του Μεταξά, και με δύο μόνον διαλείμματα (δικτατορία Θεόδωρου Πάγκαλου το 1925 και Βενιζελικό κίνημα το 1935), ο γιορτασμός έγινε με την Αριστερά και το συνδικαλιστικό κίνημα διεσπασμένα σε κομμουνιστές, σοσιαλιστές, μεταρρυθμιστές και αρχειομαρξιστές! Οι συγκρούσεις δεν έλειψαν και δεν ήταν πάντοτε μόνον με την αστυνομία…
H Πρωτομαγιά του 1936 ξεχωρίζει, λόγω των αιματηρών γεγονότων στη Θεσσαλονίκη. Παραμοvές της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, το εργατικό κίνημα εμφανίζεται βαθιά διεσπασμένο και ανέτοιμο να προασπίσει τη δημοκρατία. Στην Αθήνα, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις διαφώνησαν για την συνδιοργάνωση του γιορτασμού. Έγιναν τρεις ξεχωριστές συγκεντρώσεις, μία στον Άη Γιάννη το Ρέντη, μία άλλη στον Πειραιά και μία τρίτη, των κομμουνιστών, στην Καλλιθέα. Όμως τα γεγονότα, σημειώθηκαν στη Θεσσαλονίκη, όπου πριν από την 1η Μάη είχε αρχίσει απεργία καπνεργατών, η οποία συνεχίστηκε μέχρι και τις επόμεvες ημέρες, βρίσκοντας μιμητές σε όλη τη Βόρειο Ελλάδα. Η δολοφονική επίθεση ισχυρών «δυνάμεων της τάξεως» κατά των εργατών, στις 9 Μάη του 1936 προκάλεσε τον «Μάη του ’36», όπως έμεινε στην Ιστορία. Ένα από τα αιματηρότερα γεγονότα στην ιστορία του ελληνικού συνδικαλιστικού κινήματος!
Τα επόμενα χρόνια, η Εργατική Πρωτομαγιά κατέλαβε την πρώτη θέση, ανάμεσα στις επετείους του ελληνικού εργατικού και αριστερού κιvήματος. Ας θυμόμαστε όμως κι εκείνους που πρώτοι αγωνίστηκαν να την καθιερώσουν: τον Καλλέργη, τον Δρακούλη, τον Γιαννιό, τον Μπεναρόγια…
Θεματοφύλακας ιστορικής μνήμης
