Κρητικά δημοτικά τραγούδια. Παραλογές | του Νίκου Λουκαδάκη
Τα δημοτικά τραγούδια μπορεί να έχουν χάσει σήμερα την παλιά τους αίγλη, αλλά η αξία τους είναι διαχρονική και πολυσήμαντη. Κάποτε οι άνθρωποι τα θεωρούσαν κομμάτι της ζωής τους, αφού όταν ήθελαν να εκφράσουν κάποιο βαθύ συναίσθημα, να ανασύρουν ιστορικές μνήμες ή να διδάξουν τους νεότερους, το δημοτικό τραγούδι ήταν το πρώτο που έβγαινε από τα χείλη τους. Η ποικιλία των κατηγοριών τούτων των τραγουδιών είναι η κύρια αιτία για την διάδοσή τους σε όλο τον ελλαδικό χώρο.
Η κατηγορία των δημοτικών τραγουδιών που θεωρείται ως η σημαντικότερη καλλιτεχνική λαϊκή δημιουργία είναι οι παραλογές. Οι παραλογές είναι τραγουδισμένα παραμύθια. Πλέκουν αριστουργηματικά την πραγματικότητα με το υπερφυσικό, τους αρχαίους μύθους με νεότερες παραδόσεις και έχουν συμπυκνωμένα νοήματα που αγγίζουν τα όρια της υψηλής ποίησης. Παραθέτω παρακάτω δύο χαρακτηριστικές παραλογές. Η πρώτη είναι από το βιβλίο του Σταύρου Εμμ. Φωτάκη: «Μεταγραφή ριζίτικων τραγουδιών της συλλογής Παύλου Βλαστού, καταγεγραμμένων στα Αμαριώτικα χωριά» (Ρέθυμνο 2018) και η δεύτερη από το βιβλίο του Αριστείδη Κριάρη: «Πλήρης συλλογή Κρητικών δημωδών ασμάτων» (Αθήνα 1928).
Η σύναξις των δένδρων (αλληγορικόν)
(Παύλος Βλαστός, τομ. 14ος, σελ. 517, αρ. 10)
Στου Ψηλορείτη το βουνό, στη Γέργερη παράνω
στου Ρούβα το περίφημο και ξακουσμένο δάσο,
σύναξη κάμαν τα δεντρά, ούλα, μικρά, μεγάλα.
Κι ο μέγα Γεροντόπρινος, βάνει αρχή και λέει:
-Χίλα καλώς εσμίξαμε, σαν μονιασμέν’ αδέρφια
κι εμέ του Γεροντόπρινου, ακούτε μιαν αρμήνεια,
που το κορμί μου έχει πολλά καλά, κακά ιδωμένα!
Τα σίδερα εβαλθήκανε για να μασε ξεκάμουν,
να ξεριζώσουν τα δεντρά και ούλη τη γενιά μας.
Μα μοναχά τα σίδερα σαν είναι, μη φοβάστε
μ’ απήτης πάνε κι από μας στελιάρια να των γίνουν
εδέ! καυμός! και ξεβγαλμός οπού θε να μας εύρη!
(Γεώργιος Βλαστός, εμός πατήρ)
Στην παραπάνω παραλογή, εκτός από την ονειρική εικόνα της σύναξης των δέντρων, που θυμίζει βυζαντινό παραμύθι και την άριστη περιγραφή του σκηνικού, αυτό που κάνει εντύπωση είναι το αλληγορικό νόημα του τραγουδιού. Εδώ λοιπόν τα στοιχεία της φύσης αποκτούν ανθρώπινη υπόσταση για να δώσουν έμφαση σε μια μεγάλη αλήθεια. Δεν πρέπει ο άνθρωπος να φοβάται τόσο τον εχθρό (τα σίδερα που θα ξεριζώσουν τα δέντρα), παρά τον αδερφό που θα συνταχθεί με τον εχθρό (στελιάρια απ’ τα δέντρα που θα βαστούν τα σίδερα).
Ο ελεύθερος βίος
(Αριστείδης Κριάρης σελ. 301)
Πουλάκιν είχα στο κλουβί ογια να το μερώσω
κι ετάιζα το ζάχαρη κι ετάιζα το μόσκο
κι απού το μόσκο τον πολύ, τη ζάχαρη την τόση
εσκανταλίστη το πουλί κι έσπασε το κλουβίν του
κι επήγε κι εκηλάϊδησε σε ξένο περιβόλι.
Βασιλοπούλα το γροικά απού ψηλό παλάτι.
-Να ‘χα πουλί τα κάλλη σου και τσ’ αργυρές σου πλάτες
και τ’ αργυρά σου τα φτερά και τον κηλαϊδισμό σου.
-Ίντα τα θέλεις τα φτερά και τον κηλαϊδισμό μου
που συ κοιμάσαι στα ψηλά και στ’ άσπρα τα σεντόνια
κι εγώ κοιμούμαι στα βουνά τσιπ άχνες κι εις τα χιόνια.
Απου συ τρως άσπρο ψωμί κι εγώ το χορταράκι
και πίνεις και γλυκό κρασί κι εγώ το νερουλάκι
κι εσύ το πίνεις το νερό σε φαρφουρί φλυτζάνι
κι εγώ το πίνω το νερό στση γης τ’ αρολιθάκι
κι εσύ ανημένεις άγγουρο να ‘ρθει να σ’ αγκαλιάσει
κι εγώ ανημένω κυνηγό να ‘ρθει να με σκοτώσει.
Σε τούτο το τραγούδι υπάρχει το σύνηθες μοτίβο της λαχτάρας του ανθρώπου για ελευθερία. Η λαχτάρα αυτή εκφράζεται ως ζήλια για τη ζωή του πουλιού που δεν κάνει σε κλουβιά μόνο πετά ελεύθερο και χαρούμενο. Όμως συμπληρωματικά εδώ, ως αντίλογος, γίνεται μια σύγκριση μεταξύ της ελευθερίας του πουλιού και των ανέσεων του ανθρώπινου βίου. Ο διάλογος αυτός γίνεται με περίτεχνο λόγο που, κατά την γνώμη μου, κατατάσσει το τραγούδι αυτό στα λογοτεχνήματα της λαϊκής ποίησης.
Τα Κρητικά δημοτικά τραγούδια είναι ένας θησαυρός ασύγκριτος και προσιτός σε όλους. Άραγε γνωρίζουμε την πραγματική τους αξία;
(Ευχαριστώ τον κύριο Σταύρο Φωτάκη για την ευγενή παραχώρηση των περιεχομένων του εξαίρετου βιβλίου του)
Λουκαδάκης Νίκος
«Ο Δαφνιανός»
Νίκος Λουκαδάκης
Ο Νίκος Λουκαδάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1973. Μεγάλωσε σε μια εποχή και σε ένα περιβάλλον που του επέτρεψε να αγαπήσει τα βιβλία, τη γνώση και το απαύγασμα της ανθρώπινης τέχνης, την ποίηση. Εργάζεται σε μεγάλη βιομηχανία της Κρήτης και είναι παντρεμένος με δύο παιδιά. Αρθρογραφεί σε εβδομαδιαία βάση στην τοπική εφημερίδα της Κρήτης «Αντίλαλος», για την λαογραφία, τη γλώσσα και την ιστορία μας.
