Κρητικά δημοτικά τραγούδια | του Νίκου Λουκαδάκη
Μεγάλες συμφορές μέσα από το δημοτικό τραγούδι
Τα δημοτικά μας τραγούδια, μπορεί σήμερα να τα ’χομε ’ποξεχασμένα και παραπεταμένα στις αραχνιασμένες γωνιές του νου μας, κάποτε όμως ήταν εκτός των άλλων και σπουδαία εργαλεία ιστορικής καταγραφής γεγονότων. Μέσα στα ιστορικά γεγονότα, καταγράφονται και οι μεγάλες συμφορές που ταλαιπώρησαν τον πληθυσμό του νησιού. Μια από τις μεγαλύτερες συμφορές που κατά καιρούς χτυπούσε την Κρήτη ήταν οι επιδημίες της πανώλης ή πανούκλας. Το παρακάτω δημοτικό τραγούδι αναφέρεται στην πανούκλα που θέρισε το νησί μετά το 1810. Μάλιστα ο Ξανθουδίδης αναφέρει: «Ήταν δε τέτοια η θνησιμότητα του πληθυσμού ώστε… εχορτάριασαν και οι κεντρικότεροι δρόμοι της πόλεως…» (Ξανθουδίδης, 1927, σ.92):
Η πανούκλα (1817)
Ορίσετε Χανιά κι αποδεχτείτε,
ρόδον απού την Πόλιν μυριστείτε.
Δεν είν’ ευτόνο ρόδο να μυρίζει
μόνο πανούκλα είναι και θερίζει.
Δεύτερη μέρα βγήκεν εις στη Χώρα
και τέρμενο δεν έδωκε μιαν ώρα.
Παίρνει Ρωμιούς, Οβραίους και Αγάδες
και παίρνει και δασκάλους και Χοτζάδες.
Και παίρνει και κοράσιαν αξιωμένα
απού δεν τα ’χεν ήλιος θωρεμένα
και κάνει τα σοκάκια να χορθιούσι
τα δόλια παραθύρια κι αραχνιούσι.
Τα παραθύρια απου ’σαν τα τσιτέκια,
απού ’σανε πρεπιά στα σπίθια μέσα,
αράχνες εγεμίσανε κι εκείνα
και σπίθια έρημα πολλά πομείνα.
Και στο καβέ που πχαίναν οι γι-Αγάδες
αράχνες εγεμίσαν οι σοφάδες.
Και πάει ένα καράβι από τη Μάλτα
και λέει του βασιλέα τα μαντάτα.
Λέει τ’: «αφέντη η χώρα σου ρημάσει
και Τούρκο για την ώρα δεν ποτάσσει».
Λέει τ’ : «αφέντη η χώρα, τα Χανιά σου
ας τάξεις πως δεν ήσανε δικά σου».
Στα δημοτικά τραγούδια όμως καταγράφονται και οι φυσικές καταστροφές, όπως οι σεισμοί. Το παρακάτω τραγούδι αναφέρεται στον μεγάλο σεισμό στην Κρήτη το 1856. Ήταν μεγέθους 8,2 της κλίμακας Ρίχτερ και έγινε ιδιαίτερα αισθητός και στη Ρόδο. Ως αποτέλεσμα του συγκεκριμένου σεισμού είχαμε την πυρκαγιά στα καταστήματα στη πλατεία Αχτάρικα, την πτώση της πύλης Voltone, των στρατώνων, του Αγίου Τίτου, της παλιάς μονής του Αγίου Φραγκίσκου (Χιουγκιάρ Τζαμί) και γενικά, πολύ λίγα κτήρια έμειναν όρθια στον Χάνδακα. Εκατοντάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και τα χωριά, Καλέσα, Πετροκέφαλο, Πενταμόδι, Άγιος Μύρων, Κιθαρίδα, Ασίτες, Βούτες, καταστράφηκαν ολοσχερώς:
Ο σεισμός του 1856
Στα χίλια οχτακόσια έτος πενήντα έξι
ηθέλησεν ο Κύριος το θάμαν του να πέψει.
Στσ’ εικοσιεννιά του Σεντεμπριού, ένα Σαββάτο βράδυ
μέγας σεισμός εγίνηκε κι ούλος ο κόσμος βράζει.
Απού το μέρος τω Χανιώ έρχεται σα μελτέμι
μέγας και τρομερός σεισμός, ούλος ο κόσμος τρέμει.
Κι η θάλασσα η ακίνητη και οι γι-οχτώ ανέμοι
τρία λεπτά βοά η γης, καπνός ’ποκάτω βγαίνει.
Χάνουνται χώρες και χωριά σαν όντε χάνετ’ άστρο
μα δεν υπόφερε κιαμιά σαν το Μεγάλο Κάστρο.
Χαλούν τα μοναστήριαν του, χαλούν κι οι μιναρέδες
… … …
Κι απ’ ούλους του τση Χριστιανούς μια φωνή μόνο βγαίνει,
την Παναγιά περικαλούν μεσίτρια να γένει
-Ω Παναγία Δέσποινα κι ούλ’ είμαστε παιδιά σου
κάμε τη παρακάλεση που πιάνετ’ ο ριτζάς σου.
Θεοτική φωθιά ’πεσε στου Κάστρου το μεϊντάνι
κι οι γεμιτζήδες το είδανε ’πο μές’ απ’ το λιμάνι.
Λουκαδάκης Νίκος
Ο ναός του Αγίου Φραγκίσκου (Μονή Αγίου Φραγκίσκου) που χτυπήθηκε αλύπητα στο σεισμό του 1856. Βρισκόταν στη θέση του σημερινού αρχαιολογικού μουσείου.
Νίκος Λουκαδάκης
Ο Νίκος Λουκαδάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1973. Μεγάλωσε σε μια εποχή και σε ένα περιβάλλον που του επέτρεψε να αγαπήσει τα βιβλία, τη γνώση και το απαύγασμα της ανθρώπινης τέχνης, την ποίηση. Εργάζεται σε μεγάλη βιομηχανία της Κρήτης και είναι παντρεμένος με δύο παιδιά. Αρθρογραφεί σε εβδομαδιαία βάση στην τοπική εφημερίδα της Κρήτης «Αντίλαλος», για την λαογραφία, τη γλώσσα και την ιστορία μας.
