Κρήτες – Σαρακατσάνοι | του Νίκου Λουκαδάκη
Ζόρικα τα ζάλα που έχω κάμει μέχρι σήμερα στις Ελληνικές διαλέκτους. Μετά τα Ποντιακά, τα Κυπριακά, τα Καππαδοκικά, πήρα την πιο δύσκολη στράτα, αυτή των Σαρακατσάνων. Μακρινή μου φάνηκε στην αρχή η απόσταση μεταξύ Κρητών και Σαρακατσάνων, με μεγάλη όμως έκπληξη διαπίστωσα στην πορεία ότι οι κοινές μας λέξεις είναι πάρα πολλές και μάλιστα στην πλειοψηφία τους έχουν ρίζα Ελληνική:
Αγροικώ (Σαρ. καταλαβαίνω),
αμαγάρστους (αμαγάριστος),
αμάλαγο, αμπιδιά (απιδιά-αχλαδιά),
ανάκαρα (νέκαρα-σωματική δύναμη),
αναπιάνω (ανεπιάνω),
ανάρια, ανόρεχτος, άντζα (ατζί-γάμπα),
απόι, απόσκια, άργητα, αρζάφτι (ριζάφτι-η βάση του αυτιού).
Οι Σαρακατσάνοι, σύμφωνα με αρκετούς εθνολόγους μελετητές, κατάγονται από αρχαία μήτρα Ελλήνων νομάδων κτηνοτρόφων. Ο νομαδισμός στην Ελλάδα (η μετακίνηση δηλαδή συγκεκριμένου πληθυσμού, από τόπο σε τόπο, ανάλογα με την εποχή, μαζί με τα κοπάδια τους), ευνοήθηκε λόγω της μορφολογίας του εδάφους, με τα πολλά βουνά και τις ξεκομμένες πεδινές εκτάσεις, ειδικότερα στη δυτική Στερεά, που θεωρείται περιοχή με μεγάλη κτηνοτροφική παράδοση:
Βασταηρός (βασταγερός),
βολά (φορά),
διακονάρς (διακονιάρης),
διαλεώνας (διαλεγώνας),
διάτανους (διάτανος),
ήβρα (ήβρα-βρήκα),
κατέχου (κατέχω),
κείτουμι (κείτομαι),
κόφα (κόφα-κοφίνι),
κριάσι (κριάς-κρέας),
καυκί, κωλοκουρίζω, λαλώ (οδηγώ ζώα).
Αν και νομάδες, διασκορπισμένοι σε πολλά μέρη της Ελλάδας, οι Σαρακατσάνοι έχουν τα ίδια ήθη, τα ίδια έθιμα και κυρίως μιλούν την ίδια γλώσσα, αναλλοίωτη στο χρόνο, με πολλά χαρακτηριστικά της αρχαίας Δωρικής διαλέκτου και με έντονη αντίσταση στις ξενόφερτες λέξεις. Η διατήρηση της Ελληνικότητας της Σαρακατσάνικης διαλέκτου οφείλεται προφανώς στον απομονωμένο τρόπο ζωής και στην κλειστή κοινωνία των Σαρακατσάνων. Εδώ ακριβώς σμίγουν οι δυο διάλεκτοι (Σαρακατσάνικη-Κρητική) μιας που κι εδώ στην Κρήτη, το λεξιλόγιο των βοσκών διατηρεί πολλές αρχαίες λέξεις (και Δωρικές) ακριβώς λόγω της απομόνωσής τους και της αντίστασης στις ξενόφερτες λέξεις:
Μαγνάδι (πέπλο), μαργώνω, μισεύω, ξαμώνω, ξεροτσίβουρο, ξόμπλια, ξύλιασα, ορμηνιά, όφιους (όφις-φίδι), παίνια, παράωρα (Σαρ. ό, τι δεν έρχεται στην ώρα του), πεζούλι, πυρώνουμι (πυρώνομαι) πρέπει (ταιριάζει).
Οι Ελληνικές διάλεκτοι είναι τρεχούμενες πηγές πολιτισμού. Πηγές με δροσερό, καθάριο νερό Ελληνικότητας. Όποιος διψά ας σκύψει να πιει κι ας κουβαλήσει τούτο το αθάνατο νερό να ξεδιψάσουν κι άλλοι. Περήφανος όποιος μιλά τη διάλεκτο του τόπου του. Άξιος σεβασμού όποιος σηκώνει ψηλά τη λαλιά του ως λάβαρο. Κάθε λέξη των διαλέκτων μας είναι θεόρατη σιδερόπετρα που κείτεται στα θεμέλια του κάθε Ελληνικού σπιτιού. Κάθε κοινή λέξη μεταξύ των διαλέκτων μας είναι σφραγίδα του πλούτου και τρανή απόδειξη, της συνέχειας της γλώσσας μας:
Ρέγουμι (ρέγομαι), σιμώνω, σταλός (σταλίκι-σταλίστρα- μέρος σκιερό για τα ζώα που φτιάχνεται με πασσάλους), σπολλάτη (εις-πολλά-τα-έτη= σπολλάτη), σύγκρυο, σύθαμπο, συνερίζομαι (συνορίζομαι), ταχιά, φουκαλίζω (φινοκαλίζω-σκουπίζω με φινοκαλιά), χοχλάκα (χοχλάκοι-Σαρ. πέτρινη πλάκα λεπτή και πλατειά).
06/07/23
Λουκαδάκης Νίκος
«Ο Δαφνιανός»
Νίκος Λουκαδάκης
Ο Νίκος Λουκαδάκης εννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1973. Μεγάλωσε σε μια εποχή και σε ένα περιβάλλον που του επέτρεψε να αγαπήσει τα βιβλία, τη γνώση και το απαύγασμα της ανθρώπινης τέχνης, την ποίηση. Εργάζεται σε μεγάλη βιομηχανία της Κρήτης και είναι παντρεμένος με δύο παιδιά. Αρθρογραφεί σε εβδομαδιαία βάση στην τοπική εφημερίδα της Κρήτης «Αντίλαλος», για την λαογραφία, τη γλώσσα και την ιστορία μας.
