Γιατί ο «ιερός πόλεμος» ενοχλεί και σήμερα! | του Δανιήλ Τσιορμπατζή
[για το τραγούδι-σύμβολο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου και της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών]
Ιερός πόλεμος, του Βασίλι Κουμάτς
Σήκω, αχανή χώρα,
σηκωθείτε και πολεμήστε μέχρι θανάτου
ενάντια στη σκοτεινή δύναμη των Ναζί,
ενάντια στην καταραμένη ορδή!
Ας αφήσουμε την ευγενή οργή
να φουσκώσει σαν κύμα…
Ο πόλεμος του λαού έρχεται!
Ένας ιερός πόλεμος!
Σαν δύο διαφορετικοί πόλοι,
σε όλα τα πράγματα είμαστε εχθρικοί:
για το φως και την ειρήνη πολεμάμε,
αυτοί πολεμούν για το βασίλειο του σκότους.
Ας πολεμήσουμε ενάντια στους στραγγαλιστές
των φλογερών ιδεών,
τους βιαστές, τους ληστές,
τους βασανιστές των ανθρώπων!
Κανένα μαύρο φτερό δεν θα τολμήσει
πάνω από την πατρίδα να πετάξει.
Τα απέραντα χωράφια της…
Ο εχθρός δεν θα τολμήσει να ποδοπατήσει!
Στα σάπια ναζιστικά αποβράσματα
ας φυτέψουμε μια σφαίρα στο μέτωπο,
στην ανθρωπότητα του κόσμου
ας φτιάξουμε ένα γερό φέρετρο!
Η μεγάλη χώρα σηκώνεται όρθια,
ανεβαίνει στη μάχη μέχρι θανάτου
ενάντια στη σκοτεινή φασιστική δύναμη,
ενάντια στην καταραμένη ορδή.
Ας αφήσουμε την ευγενή οργή
να φουσκώσει σαν κύμα…
Ο πόλεμος του λαού συνεχίζεται,
ένας ιερός πόλεμος!
[1941]
Στην Γερμανία ανακοινώθηκαν προχθές μια σειρά απαγορεύσεις ενόψει του γιορτασμού της επετείου της αντιφασιστικής νίκης της 9η Μάη 1945. Μεταξύ των απαγορεύσεων (η σημαία της νίκης, σημαίες της ΕΣΣΔ και της Ρωσίας, η κορδέλα της αντιφασιστικής νίκης – του Αγ. Γεωργίου-, στολές του σοβιετικού στρατού, κλπ) απαγορεύτηκε και το σοβιετικό τραγούδι «ιερός πόλεμος», που έχει συνδεθεί όσο κανένα άλλο με την εποποιία του Κόκκινου Στρατού και το τσάκισμα του ναζισμού μέσα στο Βερολίνο τον Μάη του 1945, αλλά και μέχρι σήμερα συνεπαίρνει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Δεν υπολογίζουν οι απόγονοι της ναζιστικής Γερμανίας ότι καμία ανιστόρητη απαγόρευση δεν μπορεί να εμποδίσει τους λαούς να τιμήσουν την άσβεστη προσφορά του Κόκκινου Στρατού στη Μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη.
Την παραμονή της επετείου της αντιφασιστικής νίκης στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο, συνηθίζεται να θυμόμαστε τα κατορθώματα των βετεράνων, να βλέπουμε ντοκυμαντέρ της εποχής και να ακούμε τα τραγούδια εκείνων των χρόνων. Ίσως ένα από τα καλύτερα μουσικά κομμάτια είναι ο «ιερός πόλεμος». Πρόκειται για ένα τραγούδι που βάδιζε με τις φάλαγγες των σοβιετικών στρατιωτών στους δρόμους του μετώπου προς τα δυτικά, τραγουδιόταν ψιθυριστά στα αντάρτικα καταφύγια, δυνατά και περήφανα στις παρελάσεις και έδινε ελπίδα στα διαλείμματα μεταξύ των μαχών. Έχουν περάσει δεκάδες χρόνια από τότε, και ο «Ιερός Πόλεμος» εξακολουθεί να προκαλεί τα πιο απίστευτα συναισθήματα στους ακροατές.
Το τραγούδι «Ιερός Πόλεμος» (Священная война) γράφτηκε το 1941 λίγο μετά την έναρξη της επίθεσης των Ναζί κατά της Ε.Σ.Σ.Δ. Οι στίχοι γράφτηκαν από τον Βασίλι Λεμπέντεφ Κουμάτς (Василий Лебедев-Кумач, 24/7(5/8)/1898 – 20/2/1949). Τη μουσική σύνθεσε ο Αλεξάντερ Αλεξαντρόφ (Александр Васильевич Александров, (1(13)/4/1883 – 8/7/1946), Σοβιετικός συνθέτης, μαέστρος χορωδίας, διευθυντής χορωδίας, δάσκαλος, Λαϊκός καλλιτέχνης της ΕΣΣΔ (1937), Διδάκτωρ Τεχνών (1940), υποστράτηγος και ιδρυτής της χορωδίας του Κόκκινου Στρατού, που φέρει επίσης το επώνυμό του, και συνθέτης του εθνικού ύμνου της Σοβιετικής Ένωσης (1944), του οποίου η μελωδία διατηρείται και στον αντίστοιχο της Ρώσικης Ομοσπονδίας. Ο εθνικός ύμνος δημιουργήθηκε όταν κατά τη διάρκεια του πολέμου επήλθε μια αποφασιστική καμπή και ο σοβιετικός λαός βρισκόταν σε κατάσταση πατριωτικού ενθουσιασμού.
Τις πρώτες ημέρες του πολέμου, ο Αλεξαντρόφ δημιούργησε το τραγούδι «Ο Ιερός Πόλεμος» σε στίχους του Βασίλι Κουμάτς, καθώς και τα πολύ γνωστά τραγούδια «Στην εκστρατεία! Στην εκστρατεία!» (В поход! В поход!) και «Ανίκητος και θρυλικός» (Несокрушимая и легендарная). Το καλοκαίρι του 1946 το σύνολο της χορωδίας του σοβιετικού στρατού βρισκόταν σε περιοδεία στο Βερολίνο, όπου ο Αλεξαντρόφ πέθανε απροσδόκητα από καρδιακή προσβολή στις 8 Ιούλη.
Το τραγούδι «Ιερός Πόλεμος» αναφέρεται από τους γνώστες ως το έμβλημα του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Ο ίδιος ο στρατάρχης της νίκης Ζούκοφ (Георгий Константинович Жуков, 9/11(1/12)/1896 – 18/6/1974) είπε ότι αντικατοπτρίζει τη ρωσική ψυχή και το αποκάλεσε «αθάνατο», ενώ ο Σοβιετικός ποιητής, ηθοποιός θεάτρου, κινηματογράφου και τραγουδοποιός Βλαντιμίρ Βισότσκι (Владимир Семёнович Высоцкий, 25/1/1938 – 25/7/1980) το αποκάλεσε το αγαπημένο του τραγούδι. Γιατί;
Η φασιστική επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας ξεκίνησε στις 22 Ιούνη του 1941. Και ήδη τη νύχτα 22-23 Ιούνη, ο ποιητής και συγγραφέας των λέξεων πολλών δημοφιλών σοβιετικών τραγουδιών Βασίλι Κουμάτς έγραψε το ποίημα «Ιερός Πόλεμος». Οι συνθήκες συγγραφής του είναι άγνωστες, αλλά ένα προσχέδιο του έργου με πολλές αναθεωρήσεις έχει διατηρηθεί στο Ρωσικό Κρατικό Αρχείο Λογοτεχνίας και Τέχνης. Στις 24 Ιούνη 1941, το ποιήμα απαγγέλθηκε στο ραδιόφωνο από τον Αλεξάντερ Οστούζεφ (Александр Алексеевич Остужев, 16(28)/4/1874 – 1/3/1953), διάσημο σοβιετικό ηθοποιό του θεάτρου Μάλι (Малый театр) εκείνη την εποχή. Την ίδια μέρα, δημοσιεύτηκε σε δύο εφημερίδες – την «Είδηση» (Известия) και τον «Ερυθρό Αστέρα» (Красная звезда).
Οι δυνατοί στίχοι του Βασίλι Κουμάτς είχαν απίστευτη απήχηση στους ακροατές. Το έργο προσέλκυσε την προσοχή πολλών συνθετών ταυτόχρονα. Και ήδη στις 27 Ιούνη 1941 εκδόθηκε σε 10 χιλιάδες αντίτυπα ένα μικρό βιβλίο με ένα τραγούδι του συνθέτη Ματβέι Μπλάντερ (Матвей Исаакович Блантер, 28/1(10/2)/1903 – 17/9/1990). Παρεμπιπτόντως, ήταν αυτός που έγραψε τη μουσική για ένα άλλο διάσημο τραγούδι των χρόνων του πολέμου, το «Κατιούσα» (Катюша). Υπήρξε όμως και μια άλλη εκδοχή του τραγουδιού, αυτή που συνέθεσε ο Αλεξάντερ Αλεξαντρόφ, αμέσως μετά τη δημοσίευση των στίχων στις εφημερίδες. Αυτή η έκδοση ήταν που απέκτησε παγκόσμια φήμη. Ο γιος του Αλεξάντερ, ο Σοβιετικός συνθέτης, μαέστρος χορωδίας, υποστράτηγος Μπόρις Αλεξαντρόφ (Борис Александрович Александров, 4/8/1905 – 17/6/1994), θυμόταν: «Το ποίημα του Βασίλι Λεμπέντεφ Κουμάτς τυπώθηκε στις εφημερίδες την τρίτη ημέρα του πολέμου. Δεν ξέρω ποια στιγμή ακριβώς ο πατέρας μου συνέθεσε τη μουσική σε αυτό: συνήθως δεν μιλούσε για τη δουλειά του στην οικογένεια, λόγω σεμνότητας. Το μόνο που ξέρω είναι ότι σύνθεσε το τραγούδι πολύ γρήγορα, με μια ανάσα…».
Ο Αλεξάντερ Αλεξαντρόφ ιδρυτής και πρώτος μουσικός διευθυντής του «Ακαδημαϊκού Συνόλου Τραγουδιού και Χορού του Κόκκινου Στρατού», αφού συνέθετε τη μουσική, πήγαινε στην τάξη, έγραφε τις νότες με κιμωλία στον πίνακα και οι τραγουδιστές και οι μουσικοί τις αντέγραφαν στα τετράδιά τους. Απλώς δεν υπήρχε χρόνος για να δακτυλογραφηθούν οι στίχοι και οι παρτιτούρες. Τους άρεσε όλους αμέσως η σύνθεση και την έμαθαν γρήγορα – μια μέρα είχε οριστεί για την πρόβα.
Στις 24 Ιούνη 1941 το μουσικό σύνολο του Κόκκινου Στρατού χωρίστηκε σε τέσσερις ισάριθμες ομάδες. Η πρώτη ομάδα βρισκόταν στο δυτικό μέτωπο, η δεύτερη στο νοτιοδυτικό μέτωπο, η τρίτη στο νότιο μέτωπο, και η τέταρτη, υπό την άμεση καθοδήγηση του Αλεξάντροφ, παρέμεινε στη Μόσχα για να παίξει. Ήταν η τελευταία ομάδα μουσικών που στις 26 Ιούνη 1941 ερμήνευσε για πρώτη φορά τον «Ιερό πόλεμο» στον σιδηροδρομικό σταθμό «Λευκορωσία» (Белорусский вокзал).
Ο Μπόρις Αλεξαντρόφ αφηγήθηκε: «Ο σταθμός ήταν γεμάτος στρατιώτες. Με τον εξοπλισμό τους κάθονταν σε παγκάκια, μπαούλα, βαλίτσες, κάπνιζαν καπνό – ο καθένας είχε τις δικές του σκέψεις… Στην αρχή κανείς δεν μας πρόσεξε. Αλλά να, με τις πρώτες στροφές του τραγουδιού… Ξέρετε, η επιτυχία δεν μπορεί να κριθεί μόνο από το χειροκρότημα. Όλος ο σταθμός έμοιαζε να έχει σταματήσει. Στεκόμουν δίπλα και είδα πως στο ρεφρέν οι ακροατές απορροφούσαν κυριολεκτικά τους ήχους. Και ξαφνικά ένας από αυτούς σηκώθηκε όρθιος, άλλος ένας, άλλος ένας… Αυτό ήταν! Και μετά σιωπή. Μια παύση αφάνταστης σιωπής και μετά ένας καταιγισμός. Απαιτούσαν: «Κι άλλο!» Το έπαιξαν ξανά, μετά τρίτη φορά, τέταρτη…».
Ας αφήσουμε την ευγενή οργή
ας βράσει σαν κύμα…
Ο λαϊκός πόλεμος έρχεται!
Ένας ιερός πόλεμος!
Τα μεγάγωνα μετέφεραν το τραγούδι στην πλατεία του σιδηροδρομικού σταθμού, στην οδό Γκόρκι και στην εθνική οδό του Λένινγκραντ. Σύμφωνα με μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, ο «Ιερός πόλεμος» τραγουδήθηκε πέντε φορές εκείνη την ημέρα στη σειρά.
Η συλλογή τραγουδιών «Αυτή είναι η νιότη μου» (Это юность моя) που εκδόθηκε το 1966 περιέχει ένα απόσπασμα από ένα αδημοσίευτο άρθρο του Αλεξάντερ Αλεξάντροφ «Πως ο Πατριωτικός Πόλεμος μπήκε στη ζωή μου ως συνθέτης». Να, τι έγραφε: «Η ξαφνική επίθεση του προδότη εχθρού στη σοβιετική πατρίδα προκάλεσε σε μένα, όπως και σε όλους τους σοβιετικούς ανθρώπους, αισθήματα αγανάκτησης, οργής και εκδίκησης. Ποτέ δεν υπήρξα στρατιωτικός ειδικός, αλλά εξακολουθούσα να έχω ένα ισχυρό όπλο στα χέρια μου: το τραγούδι. Ένα τραγούδι που μπορούσε να χτυπήσει τον εχθρό τόσο καλά όσο οποιοδήποτε όπλο… Ο «Ιερός Πόλεμος» μπήκε στη ζωή του στρατού και ολόκληρου του έθνους ως ύμνος εκδίκησης και κατάρα του χιτλερισμού…».
Από τις 15 Οκτώβρη 1941, όταν η Βέρμαχτ είχε ήδη καταλάβει την Καλούγκα (Калуга), το Ρζεβ ( Ржев) και το Καλίνιν (Калинин), ο «Ιερός Πόλεμος» άρχισε να ακούγεται καθημερινά στο ραδιόφωνο της Σοβιετικής Ένωσης, κάθε πρωί μετά το γνωστό κουδούνισμα της καμπάνας του Κρεμλίνου. Ο ίδιος ο στρατάρχης Ζούκοφ αποκάλεσε τη σύνθεση «αθάνατη» και πρόσθεσε: «Η ψυχή του λαού καθρεφτίστηκε σε αυτούς τους στίχους». Αυτό παρά το γεγονός ότι ήταν εξαιρετικά τσιγκούνης με τους επαίνους…
Ο «Ιερός Πόλεμος» έπαιξε ανεκτίμητο ρόλο στην μεγάλη νίκη του σοβιετικού λαού επί των ναζιστών εισβολέων. Έγινε τραγούδι σύμβολο, έμβλημα, ύμνος και προσευχή για τον Κόκκινο Στρατό. Η μελωδία της σύνθεσης και το απειλητικό εμβατήριο ενέπνευσαν και ανύψωσαν το ηθικό των Σοβιετικών στρατιωτών, ιδιαίτερα στις σκληρές αμυντικές μάχες. Και μετά τον πόλεμο, ο «Ιερός Πόλεμος» είναι ζωντανός. Ούτε μία περιοδεία στο εξωτερικό της Χορωδίας του Κόκκινου Στρατού, η οποία πήρε το όνομά της από τον Αλεξάντερ Αλεξάντροφ, δεν έγινε μέχρι σήμερα χωρίς να το εκτελέσει. Το τραγούδι είχε πάντα μεγάλη επιτυχία στη Σοβιετική Ένωση αλλά και στο εξωτερικό.
Η ζωή ολόκληρης της Σοβιετικής χώρας κατά τα χρόνια του πολέμου πέρασε στους ήχους αυτού του εκπληκτικού τραγουδιού και μετά από αυτό ο «Ιερός Πόλεμος» έγινε – και παραμένει – το κύριο μουσικό σύμβολο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Η νίκη δεν ήταν μόνο για την ΕΣΣΔ, αλλά και όλη την προοδευτική ανθρωπότητα, για όλους τους λαούς που αγωνίζονταν και αγωνίζονται ενάντια στο φασισμό, την αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό, ενάντια στην εξουσία του κεφαλαίου. Έγινε το τραγούδι της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το τραγούδι «Ιερός Πόλεμος» είναι συνήθως το εναρκτήριο και συγχρόνως το πιο αντιπροσωπευτικό εμβατήριο της παρέλασης της 9ης Μάη, της Ημέρας της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών, που γιορταζόταν στη Σοβιετική Ένωση, αλλά και που γιορτάζεται με κάθε επισημότητα στη Ρωσία και σε άλλες πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες ακόμη και σήμερα. Και είναι επόμενο, οι απόγονοι των υπάνθρωπων Ναζί και η Ευρωατλαντική Δύση να μισεί την Αντιφασιστική Νίκη των Λαών, τη νίκη της Σοβιετικής Ένωσης και του Κόκκινου Στρατού. Γι’ αυτό και καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να παραμορφώσουν το περιεχόμενο και τη σημασία της, επιχειρώντας εκ βάθρων την αναθεώρηση της ιστορικής μνήμης σε κατεύθυνση αντισοβιετική, αλλά και επιβάλλοντας απαγορεύσεις όπως αυτές που ανακοινώθηκαν στην σημερινή Γερμανία.
Σήμερα, 78 χρόνια μετά την μεγάλη αντιφασιστική νίκη του Κόκκινου Στρατού και της Σοβιετικής Ένωσης, ο αγώνας ενάντια στο φασισμό και το σύστημα που τον γεννά συνεχίζεται.
