Θάνατος και ανάσταση των θεών, επίκαιρα θρησκειολογικά | του Διογένη Σινωπέα
Είναι γνωστό ότι η φυσική θρησκεία του ανθρώπου είναι ο παγανισμός. Γιατί, ο άνθρωπος τρομάζει με τη φύση και θεοποιεί τον ουρανό, τα νερά, τη γη, την φωτιά, τον κεραυνό… Γιαυτό, για εκατομμύρια χρόνια, που οι άνθρωποι ήταν καρποσυλλέκτες και κυνηγοί, ήταν παγανιστές. Οι θρησκειολόγοι λένε, πως ποτέ δεν πάψαμε να είμαστε! Αν και ο άνθρωπος δημιούργησε νέες θρησκείες, στην ουσία υπόταξε τον παγανισμό στις νέες θρησκείες. Ο παγανισμός υπέστη την πρώτη του μεταλλαγή, κατά τη διάρκεια της γεωργικής επανάστασης, γιατί ο γεωργός πλέον άνθρωπος, θα δώσει μεγάλη έμφαση στα στοιχεία της φύσης, που παίζουν ρόλο στη γεωργία, όπως είναι ο ήλιος, η γη, η σελήνη και το νερό. Κατά την εποχή εκείνη, οι παγανιστικοί θεοί μεταλλάχτηκαν αλλά απέκτησαν και ιεραρχία. Κι αυτό, γιατί ο γεωργός ζει πλέον σε κοινωνίες, που είναι ιεραρχημένες. Κοινωνίες με βασιλιά, υπουργούς, στρατιωτικούς κλπ…
Έτσι εμφανίζεται π.χ. στον ελλαδικό χώρο ο Δίας, η κεφαλή των θεών, που ελέγχει τον ουρανό και τους κεραυνούς. Ο αδελφός του ο Ποσειδώνας ελέγχει το νερό κ.ο.κ. Υπάρχουν στο δωδεκάθεο, θεοί για όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Και βέβαια η καινοτομία του, σε σχέση με προηγούμενες θρησκείες, ήταν η Αθηνά. Θεά της σοφίας, άφυλλη, που γεννήθηκε με παρθενική διαδικασία, από το κεφάλι του Δία. Σε σχέση με τον παλιό παγανισμό, που είχε θεότητες για φυσικά φαινόμενα και πράγματα, ήταν άλμα!
Παρόμοια στην πολυθεϊστική Αίγυπτο, εκτός τους φυσικούς θεούς, όπως ο Νείλος, ο Ρα κλπ, δημιούργησαν και τη θεά Μάατ. Ήταν η θεά της φιλίας, της αξιοπρέπειας και του σεβασμού. Δημιουργείται, πλέον, η ηθική διάσταση στις θεότητες. Οι γεωργοί ζουν πλέον ο ένας δίπλα στον άλλο, οπότε για να συμβιώσουν χρειάζονται κανόνες, οργανωμένη ηθική και αυτό αντανακλάται και στις θεότητες που δημιουργούν. Έτσι, οι γεωργικές κοινωνίες την κατάσταση που ζούσαν στην ιεραρχική κοινωνία τους, τη φαντάστηκαν και για την κοινωνία των θεών. Οι θρησκείες άρχισαν πλέον να αποτελούν μια συστηματοποίηση της ηθικής των κοινωνιών!
Οι αρχέγονες γεωργικές κοινωνίες, θεώρησαν ιερές κάποιες χρονικές περιόδους, που σχετίζονται με τον κύκλο των φυτών και τον κύκλο του φωτός. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πάρα πολλές θρησκείες, ο ήλιος ήταν ο βασιλιάς των θεών, που έλεγχε το φως. Μια τέτοια περίοδος είναι οι μέρες μεταξύ 21 και 25 Δεκέμβρη. Γιατί, η νύχτα 21 προς 22 Δεκέμβρη (χειμερινό ηλιοστάσιο), είναι η μεγαλύτερη στη διάρκεια όλου του έτους. Αρχίζει δηλαδή το φως να νικάει το σκοτάδι. Τις μέρες αυτές, γεννιέται το φως. Γι’ αυτό και σε όλες τις θρησκείες της Γόνιμης Ημισελήνου (Ασσυριακές, Βαβυλωνιακές, Σουμεριακές, Ακκαδικές κλπ), στη διάρκεια της γεωργικής επανάστασης, κάποιος θεός του φωτός γεννιέται τις μέρες αυτές….
Επίσης, ο άνθρωπος γεωργός, δημιούργησε πολλές γιορτές την εποχή της άνοιξης. Γιατί, το χειμώνα τα φυτά «νεκρώνονται», είναι πεθαμένα. Ο κύκλος της καρποφορίας τους έχει κλείσει και τα φύλλα πέφτουν. Ο γεωργός το φθινόπωρο έχει θάψει τον σπόρο στη γη. Την άνοιξη, ο σπόρος «ανασταίνεται» από τη γη, και φυτρώνουν τα νέα φυτά. Γιαυτό και όλες αυτές οι θρησκείες, έχουν τον Απρίλη μια γιορτή χαράς, για την ανάσταση της φύσης. Όλες σχεδόν οι θρησκείες των παραδοσιακών πολιτισμών εμπεριέχουν το αρχέτυπο του θεού που πεθαίνει και στη συνέχεια ανασταίνεται. Στη Φρυγία ο Άττης, αποκαλούμενος «ο αμνός του Θεού» περνάει το μαρτύριο της σταύρωσης και ανασταίνεται.
Στην Αίγυπτο ο Όσιρις. Το πένθος της Ίσιδος για τον φόνο του αγαπημένου της αδελφού και συντρόφου, Οσίρις, που τον είχε κατακρεουργήσει ο θεός της σκιάς Σεθ, τελειώνει όταν βρίσκει και συναρμολογεί όλα τα διαμελισμένα κομμάτια του, δίνοντάς του ξανά τη ζωή.
Ο σημιτικός θεός της ευφορίας και της βλάστησης ήταν ένας θεός των Σουμερίων Ταμούζ που τον αγάπησε η Ιστάρ (Αστάρτη ή Ινάνα). Σύμφωνα με το Έπος του Γκιλγκαμές, ό,τι κι αν αγαπούσε η θεά Ιστάρ, κατέληγε χωρίς πνοή μέσα του και ο Ταμούζ βρέθηκε στον κόσμο των νεκρών. Η Ιστάρ μετάνοιωσε και πήγε να τον σώσει από το βασίλειο του σκότους. Κι έτσι τον επανέφερε στη ζωή, όχι μόνο μια φορά, αλλά σε έναν αδιάκοπο κύκλο θανάτου και ανάστασης. Κάθε χρόνο, ο Ταμούζ πέθαινε και η Μέση Ανατολή βυθιζόταν στον καύσωνα και την ξηρασία, ενώ με την ανάστασή του ερχόταν η ευφορία και η βλάστηση στη φύση.
Ο Πλάτωνας αναφέρει ότι και ο προφήτης των Περσών Ζωροάστρης ή Ζαρατούστρα, δώδεκα μέρες μετά τον θάνατο του, όταν είχε ήδη τοποθετηθεί πάνω στην πυρά, ξαναγύρισε στην ζωή («Στρωματείς», Βιβλίο Πέμπτο, σελ 711).
Ο Πλούταρχος, αναφέρει: «Οι Φρύγες, επίσης, που πίστευαν ότι ο Θεός κοιμάται τον χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι είναι ξυπνητός, έκαναν βακχικές τελετές προς τιμήν του, τον χειμώνα τους κατευνασμούς και το καλοκαίρι τις ανεγέρσεις. Οι Παφλαγόνες, τέλος, πιστεύουν ότι τον χειμώνα είναι ο Θεός δεμένος και φυλακισμένος, ενώ την άνοιξη κινείται κι ελευθερώνεται» (Πλούταρχος, Ηθικά, «Περί Ίσιδος και Οσίριδος», 378E). Επίσης ο Πλούταρχος γράφει, ότι η ανάσταση του θεού συμβολίζει την αναγέννηση της φύσης ύστερα από τον χειμερινό της λήθαργο.
Στην αρχαία Ελλάδα, η Περσεφόνη (κόρη της θεάς Δήμητρας) πήγαινε το φθινόπωρο στον κάτω κόσμο και ανέβαινε πάλι στη γη την άνοιξη. Έχουμε πάλι, ένα θάνατο και μια ανάσταση, που σχετίζονται με τον κύκλο της καρποφορίας της γης! Παρόμοια, έχουμε τον θάνατο και την ανάσταση του Διόνυσου του Ζαγρέα. Στα Ορφικά μυστήρια ο Διόνυσος ο Ζαγρέας πεθαίνει με οδυνηρό θάνατο αφού κατασπαράζεται από τους Τιτάνες. Η θεά Αθηνά όμως σώζει την καρδιά του, την πηγαίνει στον Δία και εκείνος αναγεννά τον Διόνυσο, ο οποίος επιστρέφει στην γη για να διδάξει στους ανθρώπους πώς να απελευθερώσουν την ψυχή τους από τα δεσμά της ύλης, οι οποίοι τον ταύτησαν με τη λατρεία του θεού Διόνυσου.
Ο Διόνυσος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα Θεού που πέθαινε και ανασταινόταν κάθε χρόνο. Κατέβαινε στον κάτω κόσμο μέσα από την λίμνη Αλκυονία στη Λέρνα της Αργολίδας, για την οποία υπήρχε παράδοση ότι ήταν απύθμενη, κι επέστρεφε θριαμβευτικά με ένα πλοίο. Με τη θριαμβευτική επανεμφάνιση του Θεού οι πιστοί του ξεσπούσαν σε φωνές και χαρούμενα τραγούδια και ξεφάντωναν με χορούς, γλένια, φαγοπότια και πανηγύρια.
Παρόμοιο χαρακτήρα είχαν οι γιορτές με το όνομα Αδώνια, ετήσια γιορτή σε ανάμνηση του θανάτου και της ανάστασης του Άδωνη σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας. Θρηνούσαν το θάνατο του Άδωνη για δύο μέρες (αφανισμός). Οι γυναίκες, είχαν την επιμέλεια της κηδείας του θεού και θρηνούσαν το χαμό του. Μετά με λυμένα μαλλιά και γυμνόστηθες γυρνούσαν στους δρόμους περιφέροντας κέρινα και πήλινα ομοιώματα του θεού και έψελναν πένθιμους ύμνους με τη συνοδεία αυλού γίγγρα. Το πρωί της επόμενης μέρας, πετούσαν ομοιώματα του θεού σε πηγές ή σε ποτάμια.
Μετά τις δυό μέρες γιόρταζαν την αναγέννηση, την ανάστασή του (εύρεσις) του Άδωνη με οργιαστική χαρά, με χορούς και γέλια και συνέτρωγαν με πλούσια γεύματα που προέρχονταν από τις καθιερωμένες θυσίες του.
Στον παγωμένο βορρά των Βίκινγκς ο τρομερός πατέρας των θεών Όντιν, κρεμάστηκε πάνω στο Δέντρο της Ζωής (όπου και παρέμεινε για εννιά μέρες) και τρυπήθηκε στα πλευρά με λόγχη ώστε να αποκτήσει για λογαριασμό θεών και ανθρώπων τη γνώση των ρούνων και του κόσμου των νεκρών, αλλά και την ικανότητα να προφητεύει το μέλλον. Μετά την αυτοθυσία του, ο Όντιν αναστήθηκε κι επέστρεψε στον κόσμο των ανθρώπων πιο δυνατός από ποτέ…
Στον Ινδουισμό ο πολύ γνωστός θεός Γκανέσα αποκεφαλίστηκε από τον πατέρα του Σίβα, αλλά η μητέρα του Παρβάτι υποχρέωσε τον Σίβα να τον επαναφέρει από τον κόσμο των νεκρών, δίνοντάς του κεφάλι ελέφαντα κι έγινε έτσι ο θεός της σοφίας, των τεχνών, των γραμμάτων και της ευημερίας.
Ο Κρίσνα, το δεύτερο πρόσωπο της Ινδικής θεϊκής τριάδας, ο οποίος ονομάζεται και «Υιός Θεού», σταυρώθηκε και πέθανε. Πρόκειται γιατην όγδοη μετενσάρκωση (αβατάρα) του θεού Βισνού. Οι ουρανοί σκοτείνιασαν την ώρα του θανάτου. Ο Κρίσνα κατέβηκε στον άλλο κόσμο, και αναστήθηκε την τρίτη μέρα, και ανελήφθη στους ουρανούς. Ο Κρίσνα, θεωρείται επίσης «άνθρωπος και Θεός».
Οι μονοθεϊστικές θρησκείες περιέβαλαν τον δικό τους θεό με τις ίδιες σχεδόν θεολογικές και τελετουργικές πρακτικές, καθώς με αυτό τον τρόπο θα ήταν πιο ευχερής η επικράτησή τους. Η πρώτη γνωστή μονοθεϊστική προσπάθεια (γραπτό κείμενο) έγινε από τον Φαραώ Ακενατόν (1351–1334 πΚΧ) στην Αίγυπτο, που προσπάθησε να επιβάλλει τον ήλιο Ατόν – Ρα σαν τον μόνο θεό, που έπλασε τα πάντα πάνω στη γη. Σύμφωνα με τους εβραϊκούς μύθους, την εποχή αυτήν υπήρχαν στην Αίγυπτο οι Εβραίοι αιχμάλωτοι. Στη συνέχεια έφυγαν και ιστορικά εντοπίζονται στη γη τους γύρω στο 1200 πΚΧ. Είναι φυσικό να μετέφεραν πολλές ιδέες και θρησκευτικές συνήθειες από την Αίγυπτο και να τις έπλασαν σαν δικές τους. Μια από αυτές, είναι και ο μονοθεϊσμός. Εκτός τον Ιουδαϊσμό και οι υπόλοιπες μονοθεϊστικές θρησκείες που ακολούθησαν (Χριστιανισμός, Ισλαμισμός, Σιχισμός, Μανδαϊσμός κλπ), βασίστηκαν στις ιδέες αυτές.
Και στην προσπάθειά τους να επιβληθούν, έκαναν το προφανές. Προσέλαβαν πληθώρα ιδεών και γιορτασμών, από την φυσική θρησκεία του ανθρώπου, τον παγανισμό, τις μετάλλαξαν μερικώς και τις πλάσαραν σαν καινούργιες, δικές τους… Και το κάνουν μέχρι σήμερα!
Διογένης ο Σινωπεύς
