Οι Βιβλιοθήκες αποτελούν τον βασικό θεματοφύλακα της γνώσης | του Δανιήλ Τσιορμπατζή
Το βιβλίο, αποτελεί την βασικότερη μορφή του έντυπου λόγου, είναι ο κύριος εκφραστής των γραμμάτων.
Η «Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου και Πνευματικών Δικαιωμάτων» είναι μια γιορτή για την προώθηση της απόλαυσης του βιβλίου και της ανάγνωσης. Κάθε χρόνο, στις 23 Απρίλη, πραγματοποιούνται εορτασμοί σε όλο τον κόσμο για να αναγνωριστεί η εμβέλεια του βιβλίου – ένας σύνδεσμος μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος, μια γέφυρα μεταξύ γενεών και πολιτισμών. Με την ευκαιρία αυτή, η UNESCO και οι διεθνείς οργανισμοί που εκπροσωπούν τους τρεις βασικούς τομείς της βιομηχανίας του βιβλίου – εκδότες, βιβλιοπώλες και βιβλιοθήκες – επιλέγουν για ένα έτος την Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, η οποία θα διατηρήσει, μέσω των δικών της πρωτοβουλιών, την ώθηση των εορτασμών της Ημέρας.
Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου της UNESCO για το 2023, μετά την αξιολόγηση της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, ορίστηκε η Άκρα της Γκάνα. Για το 2022 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου ήταν η πόλη Guadalajara του Μεξικό. Οι Παγκόσμιες Πρωτεύουσες Βιβλίου προέρχονται από πολύ διαφορετικές χώρες: Μαδρίτη (Ισπανία), Αλεξάνδρεια (Αίγυπτος), Νέο Δελχί (Ινδία), Μόντρεαλ (Καναδάς), Μπογκοτά (Κολομβία), Βηρυτός (Λίβανος), Λιουμπλιάνα (Σλοβενία), Μπουένος Άιρες (Αργεντινή), Ερεβάν (Αρμενία), Μπανγκόκ (Ταϊλάνδη), Πορτ Χαρκούρτ (Νιγηρία), Βρότσλαβ (Πολωνία), Αθήνα (Ελλάδα), Σάρτζα (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), Τιφλίδα (Γεωργία) και άλλες.
Η 23η Απρίλη είναι μια συμβολική ημερομηνία για την παγκόσμια λογοτεχνία. Είναι η ημερομηνία κατά την οποία πέθαναν αρκετοί επιφανείς συγγραφείς, όπως ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ ( William Shakespeare, 26/4/1564 – 23/4/1616), ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες (Miguel de Cervantes Saavedra, 29/9/1547-22/3/1616) και ο Ίνκας Γκαρσιλάσο ντε λα Βέγκα (Gómez Suárez de Figueroa και Inca Garcilaso de la Vega, 12/4/1539-23/3/1616). Η ημερομηνία αυτή ήταν μια φυσική επιλογή για τη Γενική Διάσκεψη της UNESCO, που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι το 1995, να αποτίσει έναν παγκόσμιο φόρο τιμής στα βιβλία και τους συγγραφείς την ημερομηνία αυτή, ενθαρρύνοντας όλους να έχουν πρόσβαση στα βιβλία.
Υπερασπιζόμενη τα βιβλία και τα πνευματικά δικαιώματα, η UNESCO υπερασπίζεται τη δημιουργικότητα, την ποικιλομορφία και την ισότιμη πρόσβαση στη γνώση, με το έργο σε όλους τους τομείς – από το δίκτυο Δημιουργικές πόλεις της λογοτεχνίας μέχρι την προώθηση του αλφαβητισμού και της κινητής μάθησης και την προώθηση της ανοικτής πρόσβασης στην επιστημονική γνώση και τους εκπαιδευτικούς πόρους. Με την ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων: συγγραφείς, εκδότες, εκπαιδευτικοί, βιβλιοθηκάριοι, δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, ανθρωπιστικές ΜΚΟ και μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς και όλοι όσοι αισθάνονται ότι έχουν κίνητρο να συνεργαστούν σε αυτή την παγκόσμια γιορτή του βιβλίου και των συγγραφέων, η Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου και Πνευματικών Δικαιωμάτων έχει γίνει μια πλατφόρμα για τη συσπείρωση εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.
Το βιβλίο ήταν πάντα ένα εργαλείο για τους ονειροπόλους. Κάποιοι άφησαν τη φαντασία τους να πετάξει, συνθέτοντας απίστευτες ιστορίες και φανταζόμενοι εξαιρετικούς κόσμους. Άλλοι, βυθισμένοι στην ανάγνωση, έχουν κάνει συναρπαστικά ταξίδια στην άνεση του σπιτιού τους. Τα βιβλία φέρνουν κοντά ανθρώπους σε διαφορετικές ηπείρους, τους βοηθούν να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους και τους ανθρώπους γύρω τους και δημιουργούν αόρατους δεσμούς μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Εμείς σας μιλάμε για τιμητική γιορτή που αποτίει φόρο τιμής στο ρόλο των βιβλίων στη ζωή των ανθρώπων.
Οι άνθρωποι μπορούν να συγχαρούν τους βιβλιοθηκονόμους, τους συγγραφείς, τους δημοσιογράφους, τους υπαλλήλους των βιβλιοπωλείων και των εκδοτικών οίκων, καθώς και όλους τους λάτρεις του βιβλίου και της ανάγνωσης.
Τα πνευματικά δικαιώματα
©
Τα πνευματικά δικαιώματα αποτελούν στον δυτικό κόσμο αναπόσπαστο μέρος κάθε δημιουργικού επαγγέλματος. Στο κυρίαρχο παγκόσμια αγγλοσαξωνικό σύστημα του copyright δεν αναγνωρίζεται τίποτα πέρα από το δικαίωμα οικονομικής εκμετάλλευσης. Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα πνευματικά δικαιώματα προστατεύουν τη διανοητική ιδιοκτησία επί 70 χρόνια μετά τον θάνατό του δημιουργού ή 70 χρόνια μετά τον θάνατο του τελευταίου επιζώντος δημιουργού σε περίπτωση έργου κοινής δημιουργίας.
Εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις χώρες που έχουν υπογράψει τη σύμβαση της Βέρνης , η διάρκεια της προστασίας μπορεί να διαφέρει αλλά διαρκεί τουλάχιστον 50 χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού.
Τα πνευματικά δικαιώματα παρέχουν τα εξής:
- οικονομικά δικαιώματα, εγγυώνται ότι ο δημιουργός έχει τον έλεγχο του έργου του και δικαιούται αμοιβή για τη χρήση του μέσω πώλησης ή αδειοδότησης
- ηθικά δικαιώματα – συνήθως αφορούν την προστασία του δικαιώματός του δημιουργού να διεκδικήσει την πατρότητα του έργου (δικαίωμα επί της απονομής της ιδιότητας του δημιουργού) και να απορρίψει την τροποποίηση του έργου του (δικαίωμα στην ακεραιότητα)
Με τη λογική ότι τα copyrights, εμποδίζουν τον χρήστη του έργου απ’ το να το αναπαραγάγει, το υιοθετήσει ή το διανέμει, το 1985 δημιουργήθηκε από τον Richard Stallman η άδεια χρήσης ενός έργου με το όνομα Copyleft. Με την άδεια copyleft ο δημιουργός μπορεί να μοιράσει το έργο του για χρήση και να απαιτήσει, οποιαδήποτε αντιγραφή η επανάχρηση να υπόκειται στον ίδιο τύπο άδειας χρήσης. Ενδεικτικές copyleft άδειες είναι η GNU General Public License, η GNU Free Documentation License και οι άδειες Creative Commons.
Σε αντίθεση με το αυστηρό σύστημα των πνευματικών δικαιωμάτων (copyright), το 2001 δημιουργήθηκαν οι άδειες Creative Commons που αποτελούν ένα σύνολο τυποποιημένων αδειών πνευματικών δικαιωμάτων, οι οποίες επιτρέπουν στους δημιουργούς να διανέμουν το έργο τους ελεύθερα στο κοινό. Οι εν λόγω άδειες ποικίλλουν και ο εκάστοτε δημιουργός έχει τη δυνατότητα να επιλέξει εκείνη που ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες του. Ενώ υπάρχει και η δυνατότητα ελεύθερης διάθεσης του έργου με σκοπό την ελεύθερη διάδοσή του, όπως για παράδειγμα το δικαίωμα αναπαραγωγής του έργου από το κοινό ή ακόμη και η περίπτωση κατά την οποία το έργο διατίθεται από το δημιουργό με σκοπό να αποτελέσει κοινό κτήμα (public domain) της ανθρωπότητας. Επί της ουσίας, το μόνο δικαίωμα που διατηρεί ο δημιουργός είναι εκείνο της πατρότητας του έργου, που παραμένει απαράγραπτο.
Ακολουθούν ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα:
■ Πρόδρομος των πνευματικών δικαιωμάτων ήταν η απονομή προνομίων σε τυπογράφους, στη Βενετία το 1469.
■ Ο πρώτος νόμος περί πνευματικών δικαιωμάτων στον κόσμο εμφανίστηκε στην Αγγλία με τον τίτλο “Act for the Encouragement of Learning, by vesting the Copies of Printed Books in the Authors or purchasers of such Copies, during the Times therein mentioned” το 1710 επί βασιλείας της Anne από τον Οίκο των Στιούαρτ.
■ Η Γαλλική Επανάσταση, με δύο νόμους το 1791 και το 1793 συνέδεσε την πνευματική ιδιοκτησία με το φυσικό δίκαιο: αναγνώρισε ότι ο δημιουργός έχει θεμελιώδες δικαίωμα στο έργο του, το οποίο ο νόμος οφείλει να προστατεύσει.
■ Στη Ρωσία ο πρώτος νόμος για τα πνευματικά δικαιώματα έγινε το 1828.
■ Στην ΕΣΣΔ η έννοια των πνευματικών δικαιωμάτων δεν υπήρχε καθόλου. Όλα τα επιτεύγματα και δημιουργήματα των ανθρώπων αποτελούσαν λαϊκό κτήμα και ανήκαν σε ολόκληρη την κοινωνία.
■ Υπάρχει μια λέξη στην αγγλική γλώσσα η uncopyrightable, η οποία μπορεί να μεταφραστεί ως «δεν υπόκειται σε πνευματικά δικαιώματα». Είναι η μεγαλύτερη ευρέως χρησιμοποιούμενη λέξη στην αγγλική γλώσσα, όπου κανένα γράμμα δεν επαναλαμβάνεται δύο φορές.
