Μεζεδάκια πριν φάμε τη λαγάνα | του Νίκου Σαραντάκου
Μεζεδάκια σαρακοστιανά, θα πείτε. Όχι απαραίτητα, αφού σήμερα έχουμε ακόμα Σάββατο -κι έτσι κι αλλιώς η λαγάνα, λένε, κοντεύει να καταντήσει απλησίαστη.
Τέλος πάντων, το σημερινό πολυσυλλεκτικό άρθρο είναι το τελευταίο της Απόκριας οπότε παίρνει αυτόν τον τίτλο, έστω κι αν τα μεζεδάκια της πιατέλας δεν έχουν σχέση ούτε με την Απόκρια ούτε με τα Κούλουμα.
Και ξεκινάμε με ένα μεζεδάκι που μάλλον θα το ξέρετε ήδη, διότι κυκλοφόρησε ευρύτατα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πρέπει να μου το έστειλαν ίσαμε πέντε φίλοι, μπορεί και περισσότεροι, άλλος με μέιλ, άλλος στο Μέσεντζερ και ούτω καθεξής.
Eννοώ τον τίτλο είδησης αριστερά:
Αν έχετε βρέφος, πετάξτε το άμεσα – Ο ΕΟΦ αποσύρει ψηφιακό θερμόμετρο υπερύθρων
Ευτυχώς ή δυστυχώς έχουν περάσει πολλά πολλά χρόνια από τότε που είχαμε βρέφος στην οικογένεια, κι έτσι δεν κινδύνεψα να εκπαραθυρώσω ό,τι πολυτιμότερο έχω.
Ούτε νομίζω πως κανείς θα μπερδεύτηκε τι από τα δύο να πετάξει, το βρέφος ή το ψηφιακό θερμόμετρο, αφού μάλιστα είναι γνωστό ότι το βρέφος το πετάμε, αν το πετάμε, μαζί με τα βρόμικα νερά του μπάνιου του, σύμφωνα με τη γνωστή (ξενόφερτη πάντως) παροιμιώδη φράση, όχι μαζί με θερμόμετρο.
Αλλά βέβαια έχει πολλή πλάκα η φράση, είτε έγινε από απροσεξία είτε από κλικοθηρία, από τήρηση του άγραφου κανόνα των ειδήσεων στην εποχή μας που θέλει να προτάσσουμε το πιο εντυπωσιακό.
Για να πω και μια κακία, σκέφτηκα κι έναν διάλογο:
— «Αν έχετε βρέφος πετάξτε το άμεσα», λέει. Μα καλά, δεν προσέχουν τι γράφουν, οι άσχετοι;
— Καλά λες. Όλοι ξέρουν ότι το σωστό είναι «Αν έχετε βρέφος, πετάξτε το αμέσως».
* Φίλη μού στέλνει είδηση από κρητικόν ιστότοπο. Η αστυνομία ανακοίνωσε ότι η θάλασσα ξέβρασε σάκους με χασίς, και:
Ανωτέρω συσκευασίες οι οποίες ήταν εμποτισμένες με θαλασσινό νερό, περισυλλέγησαν από αστυνομικούς του Γραφείου Εγκληματολογικών Ερευνών της Διεύθυνσης Αστυνομίας Ρεθύμνου και κατασχέθηκαν για περαιτέρω εργαστηριακή εξέταση.
Η φίλη διερωτάται για τον τύπο «περισυλλέγησαν». Τον βρίσκω λιγάκι παράταιρο, σαν να φοράς σμόκιν με σαγιονάρες. Ο λόγιος τύπος τη θέλει την εσωτερική αύξηση, περισυνελέγησαν. Αλλιώς, περισυλλέχτηκαν, μια χαρά είναι.
(Παράταιρο θα ήταν και το «περισυνελέχτηκαν», μαγιό με λουστρίνια).
* Φαιδρά πορτοκάλεια στη σκακιστική σελίδα του Ελεύθερου Τύπου.
Σύμφωνα με τον συντάκτη, η λέξη «ζατρίκιο» είναι ελληνική και σημαίνει «τελική νίκη», διότι ετυμολογείται από το επιτακτικό «ζα» (όπως λέμε ζάπλουτος, λέω εγώ) και το ρήμα «τριάσσω» που θα πει «νικώ».
Ρήμα «τριάσσω/τριάζω» υπάρχει πράγματι αν και είναι σπάνιο, και σημαίνει καταβάλλω τον αντίπαλο στην πάλη, διότι στους αγώνες για να ανακηρυχθεί κάποιος νικητής έπρεπε να ρίξει τρεις φορές κάτω τον αντίπαλό του.
Ωστόσο, αυτή η πορτοκαλική ετυμολογία είναι εντελώς αστήρικτη. Όχι μόνο το ρήμα «τριάσσω» είναι σπάνιο, αλλά δεν έχει δώσει ουσιαστικό με τη σημασία «νίκη». Το ζατρίκιο είναι δάνειο από το περσικό satrang, σατράντζ, που με τη σειρά του προέρχεται από το ινδικό chaturanga, σανσκριτική λέξη που μαρτυρείται από τον 6ο αιώνα και σημαίνει ‘στράτευμα’. Βλέπουμε δηλαδή ότι είναι εντελώς απίθανο να προέρχεται η λέξη από τα ελληνικά. (‘Εχουμε βέβαια άρθρο για το σκάκι, που κάποτε πρέπει να το αναδημοσιεύσουμε).
Αντιθέτως, είναι σωστή η πληροφορία για την παραλλαγή που παιζόταν σε κυκλική σκακιέρα, αν και δεν ξέρουμε και πολλά για αυτό το παιχνίδι ούτε υπάρχουν, απ’ όσο ξέρω, αναφορές σε βυζαντινές πηγές.
* Μια και αναφέραμε το σκάκι, μου λέει ένας φίλος σκακιστής:
Στην ελληνική νομοθεσία, οπότε αναφέρεται το σκάκι, αναφέρεται σαν Ζατρίκιο. Είτε μεμονωμένα, είτε σε παρένθεση. Στο καταστατικό της ΕΣΟ όμως δεν υπάρχει αυτή η λέξη (πλέον, είμαι 90% βέβαιος). Πραγματικά έχω την απορία αν κάποιος αθλητής σκακιστής θα μπορούσε να επικαλεστεί σε δικαστήριο πως ένας συγκεκριμένος νόμος δεν τον αφορά γιατί αναφέρεται σε άλλο παιχνίδι.
Δεν ξέρω αν ισχύει και δεν πρόλαβα να το τσεκάρω, απλώς το παραθέτω.
* Συνταγή για ένα κέικ στο Γιουτούμπ, με υποτίτλους.
Προσθέστε το μείγμα πάνω από τα πλατάνια, λέει.
Ποια πλατάνια; Μπανάνες είναι.
Ναι, αλλά η συνταγή έχει νοτιαμερικάνικη προέλευση, και οι μπανάνες στα ισπανικά, ιδίως τα νοτιαμερικάνικα, λέγονται platanos -όλα από μας τα πήρανε πχια!
(Με φρίκη διαπιστώνω ότι τόσα χρόνια δεν έχουμε άρθρο για τις μπανάνες, ή εγώ δεν το βρίσκω στα περιεχόμενα. Επιφυλάσσομαι από βδομάδα!)
* Πριν από λίγο καιρό, που είχαμε την κηδεία του Τέως, ακούστηκε το άκλιτο «η βασιλομήτωρ της βασιλομήτωρ» από τηλεοπτικούς σταθμούς.
Τώρα και γραπτό, σε άρθρο της Lifo για ένα γράμμα που είχε γράψει όταν ήταν μικρός ο βασιλιάς Κάρολος. Πρώτα «σε επιστολή στη βασιλομήτωρ» και μετά «σημείωμα υπογεγραμμένο από τη βασιλομήτωρ» (ο αναδιπλασιασμός σάς μάρανε!)
Προσέχω επίσης ότι η «γιαγιά» είναι σε εισαγωγικά σε καναδυό σημεία και εικάζω ότι το αγγλικό θα είχε to his «Granny», διότι έτσι την προσφώνησε ο Κάρολος. Αλλά τότε, «γιαγιάκα» ή κάτι τέτοιο.
Το «με πολύ αγάπη» το προσπερνάω, ήταν μικρός ο Κάρολος και δεν ήξερε να ξεχωρίζει το «πολύ» από το «πολλή» 🙂
* Eπιστολή αναγνώστη στην ΕφΣυν. που χρησιμοποιεί, σαν μεταφορά, την εικόνα του σουέλ, του βουβού κύματος, που κάνει το καράβι να κουνιέται παρόλο που δεν φυσάει καθόλου.
Και ενώ σωστά στο κειμενο της επιστολής η λέξη γράφεται στα ελληνικά, σουέλ, στον τίτλο κάποιος (ή ο υλατζής της εφημερίδας ή ο αναγνώστης) θεώρησε καλό να λατινογράψει τη λέξη -και βεβαίως να της βγάλει τα μάτια, διότι στα αγγλικά είναι swell, και από εκεί πήραμε αυτόν τον ναυτικό όρο.
Αλλά, ρε παιδιά, Σουέλ μια χαρά είναι, τη λέξη την έχει χρησιμοποιήσει και σε τίτλο μυθιστορήματός της η Ιωάννα Καρυστιάνη, τι σας πείραξε;
* Μια μόδα στο (ελληνικό τουλάχιστον) Φέισμπουκ είναι να ρωτάει κάποιος το ChatGPT, το πρόγραμμα ΤΝ που συζητάει σαν άνθρωπος, για διάφορα πρόσωπα και ιδίως για τον εαυτό του. Το μποτάκι για κάποιο λόγο εφευρίσκει μάλλον ενδιαφέρουσες φανταστικές βιογραφίες.
Ιδού ποιος είναι ο Νίκος Σαραντάκος:
Όπως βλέπετε, το ChatGPT όχι μόνο με μεταμόρφωσε σε εντερπρενέρη, και μάλιστα από τους πιο επιδραστικούς επενδυτές στον κόσμο, παρά με έκανε και είκοσι χρόνια νεότερο. Είναι να μην το συμπαθείς; (Αν ήταν κανονικό ρομπότ, με λαμαρίνα και βίδες, θα το κερνούσα λίγη βαλβολίνη, όπως στα παλιά κόμιξ).
* Μια παρωνυχίδα σε ένα άρθρο για μια περιπετειώδη αεροπορική πτήση:
Το αεροπλάνο, λοιπόν, άργησε να απογειωθεί και…
Όταν έφτασε στο αεροδρόμιο της Φουκουόκα, εκτός προγράμματος πια, δεν πήρε άδεια να προσγειωθεί λόγω φόρτου προσγειώσεων και απογειώσεων στον αεροδιάδρομο και ισχυρούς ανέμους.
Συμβαίνει καμιά φορά να ξεκινάμε μια φράση με μια πτώση κι ύστερα, όταν βάζουμε πολλά προσδιοριστικά, να ξεχνάμε πώς ξεκινήσαμε και να συνεχίζουμε με άλλη πτώση.
Κάποιοι θα θεωρούσαν λάθος και τον αεροδιάδρομο, αφού ο κανονικός όρος είναι διάδρομος προσγειώσεως-απογειώσεως, αλλά τουλάχιστον το Χρηστικό λεξικό δέχεται και τη σημασία αυτή, έστω και καταχρηστικά.
* Ο παρακάτω τίτλος εμφανίστηκε σε εκκλησιαστικό ιστότοπο, που μάλιστα έχει διακριθεί σε επιθέσεις εναντίον διαφόρων «ασεβών», τελευταία εναντίον του Τατσόπουλου.
Δεν νομίζω πως είναι απλή κλικοθηρία ούτε βέβαια απροσεξία. Νομίζω πως είναι εσκεμμένο, εσκεμμένη υπονόμευση του Ιερώνυμου.
Για την ιστορία, ο Ιερώνυμος απαντάει σε ερώτηση (Κάτι σαν «Γιατί δεν επικοινωνήσατε με τον πάτερ Αντώνιο νωρίτερα;») και λέει: Το κάναμε. Τουλάχιστον 3-4 φορές τον κάλεσα να συζητήσουμε -ή κάτι τέτοιο.
Κάποιος όμως έλεγε ότι τα πιο βρόμικα μυαλά τα έχουν οι θρησκοκάπηλοι.
* Με έναν φίλο γλωσσολόγο συζητούσαμε τις προάλλες μια φράση από την επιστολή με την οποία ο Κων. Καραμανλής ανακοίνωσε την αποχώρησή του από την ενεργό πολιτική:
Προφανώς, στηρίζω πάντα την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, την παράταξη που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής….
Η σύνταξη του αποσπάσματος αυτής είναι προβληματική. Ποιος είναι ο ρόλος της περιόδου «την παράταξη που ίδρυσε ο Κ.Κ.»; Είναι επεξήγηση; Δηλαδή η κυβέρνηση της ΝΔ είναι η παράταξη που ίδρυσε ο ΚΚ; Όχι βέβαια, ο ΚΚ ίδρυσε τη ΝΔ.
Αν ήταν σε γενική, «…της παράταξης που ίδρυσε ο ΚΚ», τότε θα έστεκε ως επεξήγηση.
Αν ήταν σε ονομαστική, «η παράταξη που ίδρυσε ο ΚΚ» θα έλεγα ότι εννοείται το «η οποία είναι…» (κάτι που εγώ το λέω «παρενθετική ακλισιά». Αλλά σε αιτιατική;
Είδατε πώς στραμπουλάει τη σύνταξη όποιος σπάει το κεφάλι του για να μην αναφέρει το όνομα Μητσοτάκης αλλά να αναφέρει τον Κων. Καραμανλή;
* Συζητήθηκε αρκετά, και εδώ σε σχόλια, το «επιμορφωτικό υλικό» του ΙΕΠ με τα τακτοποιημένα φρικιά και τους πρωκτικούς συγκρατητές. Ήδη αποσύρθηκε, οπότε δεν πρόλαβα να γράψω κάτι ειδικά.
Πάντως, αν σκεφτούμε ότι η πρώτη σελίδα του επίμαχου υλικού είχε ανορθογραφία στον τίτλο, ΕΠΙΜΟΡΦΟΤΙΚΟ, επιβεβαιώνεται η βασιμότητα του ρητού «εξ όνυχος τον λέοντα».
* Μια μεταφραστική παρωνυχίδα σε αξιοπρόσεκτο άρθρο για τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Ο αρθρογράφος παραθέτει την άποψη ενός ανώτατου Αμερικανού στρατιωτικού για τον Πρώτο Πόλεμο, που την παραθέτω ολόκληρη επειδή τη βρίσκω πολύ καλοδιατυπωμένη (και τολμηρή, αν σκεφτούμε ότι προέρχεται από στρατηγό):
Ο πόλεμος είναι ίσως το πιο παλιό, το πιο κερδοφόρο, σίγουρα το πιο μοχθηρό μέσο διεθνούς εμβέλειας, τα κέρδη του οποίου υπολογίζονται σε δολάρια και οι ζημίες σε ζωές. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, μια μικρή χούφτα συγκέντρωσε αμύθητα κέρδη. Τουλάχιστον 21.000 νέοι εκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι έγιναν στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Πολέμου. Πόσοι από αυτούς τους εκατομμυριούχους του πολέμου σήκωσαν ένα τουφέκι; Πόσοι από αυτούς έσκαψαν μια τάφρο; Πόσοι από αυτούς ήξεραν τι σήμαινε να πεινάς σε ένα χαράκωμα μολυσμένο από αρουραίους; Πόσα από αυτούς πέρασαν άγρυπνες, φοβισμένες νύχτες, με τις οβίδες να σκάνε δίπλα τους; Πόσοι αντιμετώπισαν μια ξιφολόγχη ενός εχθρού; Ποιος βγάζει τα κέρδη από τον πόλεμο;
Ωστόσο, το χαράκωμα δεν είναι υποχρεωτικά μολυσμένο. Στοιχηματίζω πως το πρωτότυπο είχε infested with rats, το οποίο όμως σημαίνει απλώς «γεμάτο αρουραίους» -σίγουρα λέγεται μόνο για κάτι δυσάρεστο, αλλά δεν σημαίνει και μόλυνση.
* Τιτλος άρθρου σε ιστολόγιο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος:
Θα επιστραφεί; Ο γρύπας της αρχαίας Ολυμπίας διεκδικείται από το Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης
Ποιος έχει τον γρύπα; Ποιος τον διεκδικεί;
Αν διαβάσετε το άρθρο, τον γρύπα τον έχει το Μητροπολ. Μουσείο της ΝΥόρκης και τον διεκδικεί η Ελλάδα. Σε ένα σημείο το άρθρο λέει:
…αυτό το θαυμάσιο τεχνούργημα του 7ου π.Χ. αιώνα διεκδικείται πλέον από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού, προκειμένου να επιστρέψει στην αρχαία Ολυμπία, όπου και ανήκει.
Όπως βλέπετε, στον τίτλο ο γρύπας «διεκδικείται από το Μουσείο της ΝΥ» αλλά στο κείμενο «διεκδικείται από την Ελλάδα».
Νομίζω ότι η δεύτερη σύνταξη είναι η πιο στρωτή. Την πρώτη δεν θα τη χρησιμοποιούσα.
* Η φωτογραφία από τον ανταποκριτή μας στον Γέρακα.
Όπως βλέπετε, θα εκτελεστούν αποχετευτικά έργα, που ξεκίνησαν πριν από μια βδομάδα, στις 18/2, και θα διαρκέσουν έως τις 30/2/2023.
Ως τις 30 του Φλεβάρη, δηλαδή του Αγίου Ποτέ ίνα μη τι χείρον είπω (και διαβάζει και η μαμά μου)!
* Καλό τριήμερο να έχετε! Και με μέτρο τους χαλβάδες!
25/02/2023
Νίκος Σαραντάκος
https://sarantakos.wordpress.com/
Ο Νίκος Σαραντάκος γεννήθηκε στο Παλαιό Φάληρο το 1959. Σπούδασε χημικός μηχανικός και αγγλική φιλολογία. Έχει εκδώσει δύο συλλογές διηγημάτων και άλλα βιβλία. Δουλεύει μεταφραστής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα σε Λουξεμβούργο και Ελλάδα. Ενδιαφέρεται για τη φρασεολογία, την ετυμολογία και τη λεξικογραφία καθώς και για την ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Συνεργάζεται με εφημερίδες και περιοδικά. Δημοσιεύει τα κείμενά του, γλωσσικά και άλλα, στο ιστολόγιό του sarantakos.wordpress.com/ και στο sarantakos.com. Σε μια άλλη ενσάρκωση, γράφει στα αγγλικά και στα γαλλικά για το μπριτζ (το παιχνίδι).
Τα βιβλία του:
«Για μια πορεία», διηγήματα (1984, β’ έκδ. 1988) εκδ. Σύγχρονη Εποχή
«Μετά την αποψίλωση», διηγήματα (1987, β’ έκδ. 1989) εκδ. Σύγχρονη Εποχή
«Μότσαρτ-Αλληλογραφία» (1991, β’ έκδ. 2001) εκδ. Ερατώ
«Το αλφαβητάρι των ιδιωματικών εκφράσεων» (1997) εκδ. Δίαυλος
«Γλώσσα μετ’ εμποδίων» (2007) εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» (2009) εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Λέξεις που χάνονται» (2011) εκδ. Το Βήμα
«Λόγια του αέρα» (2013) εκδ. εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Οπωροφόρες λέξεις» (2013) εκδ. Κλειδάριθμος
«Η γλώσσα έχει κέφια» (2018) εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα» (2019) εκδ. ΕΑΠ
«Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων» (2020) εκδ. Του Εικοστού Πρώτου
Έχει κάνει την επιμέλεια στην έκδοση των βιβλίων:
«Συμποσιακά», του Κώστα Βάρναλη,
«Αττικά: 400 χρονογραφήματα (1939-1958) για την Αθήνα και την Αττική», του Κώστα Βάρναλη,
«Τα δεκατρία ντόμινα και άλλες ιστορίες», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ», του Κώστα Βάρναλη,
«Ο μυστηριώδης φίλος και άλλες ιστορίες», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Γράμματα από το Παρίσι», του Κώστα Βάρναλη,
«Τα μαραμένα μάτια και άλλες ιστορίες», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Κάπου περνούσε μια φωνή», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Η νοσταλγία του Γιάννη», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη,
«Famous Bridge Records», του David Bird,
«Bridge Hands to Make You Laugh…and Cry», του David Bird.
