Πως η κυριαρχία του ανθρώπου οδηγεί στον αφανισμό τον πλανήτη μας | του Δημήτρη Σκαλτσά Αργυρού
Πριν 2 χρόνια ένας ιός έφερε τα πάνω- κάτω στο πλανήτη μας. Ένας ιός που ζούσε ήρεμα μες στο δάσος και στα ζώα και η άναρχη βιομηχανική -οικιστική ανάπτυξη τον οδήγησε στις πόλεις και στον άνθρωπο, προκαλώντας αυτό που ζήσαμε. Την ίδια στιγμή η καταστροφή του πνεύμονα της γης, του ποταμού Αμαζονίου προκαλεί την αλλαγή του κλίματος. Στο πλαίσιο των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών η απειλή της χρήσης των πυρηνικών όπλων επιστρέφει ως φάρσα για να προκαλέσει τραγωδίες. Ενώ στην περιοχή μας η ασυδοσία των ημετέρων οδηγεί τον Λούρο σε οικολογική καταστροφή και η πράσινη ανάπτυξη των ανεμογεννητριών καταστρέφει τα βουνά, άρα και το περιβάλλον.
Σε αυτές τις συνθήκες πέρα από τα ερωτήματα για τις πολιτικές ευθύνες ή τις ευθύνες των ελίτ, είναι λογικό να γεννιούνται τα παρακάτω ερωτήματα : Είναι ο άνθρωπος κυρίαρχος της φύσης ή είναι τμήμα της φύσης ως ολότητας των πραγμάτων; Μπορεί να υπάρξει μια ισορροπία ανάμεσα στην φύση και τον άνθρωπο ή στο τέλος ο άνθρωπος θα καταστρέψει την φύση και θα φάει το κεφάλι του;
Η φύση δεν έχει ανάγκη τον άνθρωπο υπήρξε και πριν τον άνθρωπο και θα υπάρξει και ύστερα από αυτόν. Άλλωστε φύση και άνθρωπος είναι μια ενότητα μες στην διαφορά και ταυτόχρονα είναι αντίθεση διαφορετικών υλικών επιπέδων.
Flashback στο παρελθόν
Δεν έχει περάσει καιρός που ο Τιτάνας Προμηθέας ( ο προ του μύθου) για να διορθώσει το λάθος του αδερφού του Επιμηθέα (ο επί του μύθου), ο οποίος ξέχασε να θωρακίσει τους ανθρώπους αλλά και για να αντισταθεί στην εξουσία του διέδωσε την φωτιά στους πρώτους όρθιους ανθρώπους.
Η φωτιά ήταν μια μεγάλη κατάκτηση για να μπορεί ο πρωτόγονος άνθρωπος να αντιμετωπίσει την αναγκαιότητα της φύσης να προσαρμόσει το περιβάλλον στις ανάγκες του. Κακά τα ψέματα αυτή η στιγμή ήταν και η αρχή μιας αντίστροφης πορείας όπου οι άνθρωποι σιγά-σιγά κυριάρχησαν και κατέστρεψαν την φύση.
Ο πρωτόγονος άνθρωπος μέχρι και τις πρώτες αγροτικές κοινότητες οι οποίες οδήγησαν στις ταξικές κοινωνίες ένιωθε ένα απέραντο δέος για την φύση το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την θεοποίηση της. Ακόμη και οι πρώτες ταξικές αγροτικές κοινωνίες ένιωθαν ως κομμάτι μιας φυσικής ολότητας, η κοινωνία τους δεν ήταν κάτι εξωτερικό και πάνω από την φύση αλλά τμήμα αυτής.
Όσο περνούσε όμως ο καιρός και η μητριαρχική ισότητα υποχωρούσε μπροστά στην βία της πατριαρχικής ανισότητας, τόσο πιο πολύ ο άνθρωπος, η κοινωνία του, όχι μόνο διαχωρίζονταν από την φύση αλλά επιχειρούσε να κυριαρχήσει επάνω της.
Μπροστά σε αυτήν την άγρια βάρβαρη διαδικασία του πατριαρχικού ιμπεριαλισμού η αντίσταση προήλθε μέσα από τους μύθους, την αρχαία τραγωδία και την φιλοσοφία, την Ελληνική φιλοσοφία της κόσμου, του μέτρου και της αρμονίας.
Χριστιανισμός και φύση
Με το χριστιανισμό ο άνθρωπος ως η τελειότερη θεϊκή δημιουργία βρίσκεται στο κέντρο των πάντων, φυτά και ζώα υπάρχουν για να ικανοποιούν τον άνθρωπο. Φυσικά σε ένα ευλογημένο σύμπαν δεν μπορεί παρά και η φύση να είναι ευλογημένη, μόνο που δεν είναι με ένα ισότιμο τρόπο. Είναι ευλογημένη η φύση για να προσφέρει τα πάντα στο άνθρωπο, και όχι για να συνυπάρχουν σε αρμονία φύση και άνθρωπος.
Κάπως έτσι ο χριστιανισμός επιβλήθηκε στο παγανισμό και έγινε στήριγμα της φεουδαρχίας, της αποικιοκρατίας, της κρατικής πειρατείας, του δουλεμπόριου και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Βέβαια υπήρχαν και διαφορετικές προσεγγίσεις, όχι μόνο των αιρετικών χριστιανικών ρευμάτων, τα οποία έτειναν σε ένα πρωτόλειο κομμουνισμό, αλλά υπήρξε και ο Φραγκίσκος της Ασίζης και λίγο παλαιότερα ο Ωριγένης, οι οποίοι έβλεπαν ένα κόσμο αγίας ισότητας ανθρώπων και ζώων και πνευμάτων.
Καπιταλισμός και φύση
Δύο είναι τα βασικά σημεία που δώρισε ο χριστιανισμός στην σύγχρονη εποχή. Το πρώτο είναι η αντίληψη της γραμμικής πορείας προς την θέωση και την ανάσταση η οποία αντικαταστάθηκε από μια εκοσμικευμένη πίστη στην διαρκή εξέλιξη και την ανεμπόδιστη πρόοδο. Μπροστά στην εξέλιξη και την πρόοδο όλα ήταν, είναι εφικτά και δυνατά, με την φύση και το περιβάλλον να δέχεται την μεγαλύτερη πίεση.
Το δεύτερο είναι το γεγονός πως ο χριστιανισμός – παρά τις προθέσεις του – λειτούργησε ως μια ιστορική ειρωνεία μπροστά στον ορυμαγδό και τον οδοστρωτήρα της εξέλιξης, της εκοσμίκευσης, και της εξατομίκευσης.
Η ανθρωκεντρικότητα, η εξατομίκευση της πίστης και της σωτηρίας ήταν οι αιτίες για την εμφάνιση ενός απίστευτου κοινωνικού, πολιτικού, πολιτιστικού και επιστημονικού δυναμισμού. Αυτό με την σειρά οδήγησε στην παραγωγή κινημάτων κοινωνικής και πολιτικής χειραφέτησης, υπέρβασης του θεοκρατικού μοντέλου/κοσμοειδώλου, στην παραγωγή της ατομικότητας και τέλος σε μια απίστευτη τεχνικοεπιστημονική επανάσταση.
Η μελέτη των νόμων της φύσης, οι επιστημονικές ανακαλύψεις και η τεχνολογική έκρηξη, χρησιμοποιήθηκαν πρώτιστα στις στρατιωτικές και πολεμικές κοινωνικές μηχανές, στην συνέχεια στην πλατιά βιομηχανική παραγωγή. Με αποτέλεσμα την υπερπαραγωγή τεράστιου πλούτου, μέσων παραγωγής και μηχανών, εμπορευμάτων και αγαθών.
Αυτό με την σειρά είχε ένα διττό αποτέλεσμα: Από την μία υπήρξε μια ανάπτυξη των κοινωνικών συνθηκών, μια απίστευτη βελτίωση της όρων ζωής των ανθρώπων, αύξηση του προσδόκιμου της ζωής, από την άλλη υπήρξε μια τεράστια κοινωνική και ταξική ανισότητα, κοινωνική αποξένωση με θύμα και την ανθρώπινη φύση, διάλυση των παραδοσιακών κοινωνιών και το κυριότερο μια απίστευτη καταστροφή του περιβάλλοντος και της φύσης.
Δυστυχώς αυτή την γραμμική προοδευτική θεώρηση, αυτός ο άκρατος παραγωγισμός και επιστημονισμός,τον ενστερνίστηκε και το αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα.
Θεωρώντας τον καπιταλισμό ως ένα προοδευτικό στάδιο που θα ξεπεραστεί από τον σοσιαλισμό / κομμουνισμό. Και αυτό το ζήσαμε στο 20ο αιώνα στο πώς συμπεριφέρθηκαν οι κομμουνιστές στην φύση και στο περιβάλλον στις χώρες του υπαρκτά ανύπαρκτου σοσιαλισμού. Με τις τεράστιες οικολογικές καταστροφές, την εντατική και εκστατική βιομηχανοποίηση που δεν υπολόγιζε και δεν υπολογίζει γη, νερό, θάλασσες, βουνά και χωριά. Είπαμε στην αρχή για το πως εμφανίστηκε ο κορονοϊός στην σοσιαλκαπιταλιστική Κίνα, αλλά ας μην ξεχνάμε και το Τσερνομπίλ.
Έπρεπε να περιμένουμε το Μάη του 68 και το πράσινο κίνημα για να ασκηθεί μια πιο συνολική κριτική σε αυτό το απόλυτο παραγωγισμό και επιστημονισμό. Το πράσινο κίνημα, παρά την ενσωμάτωση του στο κυρίαρχο πολιτικό παιχνίδι, άλλαξε τον τρόπο που παράγει ο σύγχρονος καπιταλισμός ενσωματώνοντας την οικολογία στο τρόπο που σκέφτεται και δρα. Ενσωματώνοντας τις πράσινες παραμέτρους στη παραγωγική διαδικασία, ενώ ταυτόχρονα μετατρέπει και την οικολογία σε επιχείρηση και εμπόρευμα σε βάρος και πάλι των κοινωνικών αναγκών ακόμη και σε βάρος του περιβάλλοντος.
Ας σημειωθεί ότι στο πράσινο κίνημα ανταγωνίζονταν και ανταγωνίζονται δύο θεωρήσεις: Η πρώτη έθετε και θέτει ως στόχο την αλλαγή ή την βελτίωση του συστήματος το οποίο προκαλεί την καταστροφή, διατηρώντας τον ανθρωποκεντρισμό. Το δεύτερο ασκεί κριτική στον ανθρωποκεντρισμό και πιστεύει ότι το πρόβλημα είναι ο άνθρωπος ο οποίος πιστεύει ότι είναι το κυρίαρχο πλάσμα στην γη.
Η 3η και η 4η βιομηχανική επανάσταση
Η πυρηνική εποχή άλλαξε την ροή των πραγμάτων και τον τρόπο σκέψης. Μια πυρηνική καταστροφή δεν μαζεύεται, δεν βελτιώνεται, δεν επανέρχεται. Στην πραγματικότητα ύστερα ακόμη και μετά από μια πυρηνική καταστροφή η φύση θα επανέρθει ή θα βρει το δρόμο της ύστερα από χιλιάδες χρόνια, η ανθρωπότητα όμως θα εξαφανιστεί, όπως υπήρξε πριν και μετά των δεινοσαύρων έτσι θα υπάρχει πριν και μετά τον άνθρωπο.
Την ίδια στιγμή η τεχνολογία προχωράει μπροστά και δεν καταλαβαίνει από φυσικές και κοινωνικές νομοτέλειες. Μπορεί να κάνει την ζωή μας πιο εύκολη αλλά αφήνει το βαρύ αποτύπωμα της στην φύση, στην κοινωνία ακόμη και στην ανθρώπινη φύση.
Η προοπτική της ενότητας ανθρώπου-μηχανής, ο κόσμος των Σάιμποργκ(cyborg) ανοίγει νέους δρόμους όχι όμως στην προοπτική μιας νέας ενότητας ανθρώπου / φύσης αλλά δυστυχώς επί και ενάντια στην φύση.
Τα πράγματα εξελίσσονται με γοργούς ρυθμούς και σε λίγο χρονικό διάστημα δεν θα υπάρξει επιστροφή. Δυστυχώς η γη, η φύση και το περιβάλλον δεν θα αντέξει για πολύ αυτή την υπερεκμετάλλευση και θα κάνει την δική της εξέγερση επί δικαίων και αδίκων.
Φυσικά όπως έχει μάθει ο άνθρωπος, ο δυτικός άνθρωπος που σέρνει το χώρο της εξέλιξης και της προόδου, δύσκολα να αλλάξει τρόπο ζωής και συνήθειες, πόσο μάλλον όταν αυτό δεν συμφέρει τους κυρίαρχους και τα μεγάλα συμφέροντα.
Ο άνθρωπος είναι κομμάτι της φύσης, είναι το μόνο πλάσμα μέσα στην φύση που δύναται να αναστοχαστεί στην βάση της ενότητας και της διαφοράς με αυτή. Είναι στο χέρι του να συνεχίζει να υπάρχει σε σχετική ευταξία μαζί της και ας χάσει κάποια προνόμια του. Αν η φύση είναι η κεντρομόλος δύναμη που συντηρεί τα πράγματα ο άνθρωπος είναι η φυγόκεντρος δύναμη που προχωράει τα πράγματα.
Ανάμεσα στην κεντρομόλα και την φυγόκεντρη δύναμη πρέπει να υπάρξει μια ισορροπία για την διατήρηση της φυσικής ισορροπίας, της κοινωνικής ευτυχίας και της ανθρώπινης ευτυχίας.
Και αν χρειαστεί να αλλάξει και το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ας γίνει, για την σωτηρία ανθρώπου- φύσης ακόμη και αν χρειαστεί να γίνει μια ή πολλές επαναστάσεις.
Μια προβολή στο μέλλον
Ύστερα από κάποια χιλιάδες χρόνια ένα διαστημόπλοιο φτάνει στην Γη και βλέπει μια φύση να έχει κυριαρχήσει παντού.
Συναντούν και κάτι φτιαγμένα υλικά: τσιμέντο, σπίτια, δρόμοι που έχουν γεμίσει φύση και ζώα και αναρωτιούνται, ποιοι τα έφτιαξαν αυτά. Ξάφνου ανοίγουν μια καταπακτή και ένας γέρικος χιμπατζής με το όνομα Προμηθέας ανοίγει ένα ολόγραμμα ανθρώπου που τους διηγείται την υπέροχη ιστορία της ανθρωπότητας, η οποία σταμάτησε κάπου στο 21ο αιώνα αφού δεν άντεξε τις κοινωνικές και ταξικές ανισότητες καθώς και τις περιβαντολογικές καταστροφές.
Μόνο μια μικρή ομάδα ανθρώπων, σάιμποργκ (cyborg), ομιλούντων ρομπότ, μεταλλαγμένων ζώων, επικοινωνούντων φυτών κατάφεραν να δραπετεύσουν στο διάστημα λίγο προτού ανατιναχτεί στο αέρα ο πολιτισμός.
Ο προορισμός τους ένα κοντινός πλανήτης στο Α του Κενταύρου με συνθήκες παρόμοιες με την Γη, όπου έφτιαξαν μιας κοινοκτημοσύνης δημοκρατία στην οποία άνθρωποι, ρομπότ, cyborg, φυτά και ζώα είχαν τα ίδια δικαιώματα…
22/11/22
Δημήτρης Σκαλτσάς Αργυρός
[Η εικόνα που συνοδεύει το κείμενο είναι το έργο «The Power of the Mind» (2006), της ψηφιακής δημιουργού και ζωγράφου Sheridan Johns από το Keysborough της Αυστραλίας]
Δημήτρης Σκαλτσάς Αργυρός
Επαγγελματίας Ανάπηρος
Όπως είπε ο Νίκος Μπελογιάννης τρία τα συστατικά της ζωής: το μεγάλο, το ωραίο και το συγκλονιστικό.
