Πως φτάσαμε στο Πολυτεχνείο; | της Βαγγελιώς Καρακατσάνη
Η λαϊκή εξέγερση της 17ης Νοέμβρη του 1973 έδειξε ότι όταν ο λαός και η νεολαία θέλουν, μπορούν να αλλάξουν το ρου της ιστορίας. Έδειξε ότι ο λαός έχει τη δύναμη να επιβάλει τα θέλω του ενάντια στους ΑμερικανοΝΑΤΟϊκούς και τα εγχώρια δεκανίκια τους. Η στρατιωτική δικτατορία διάρκεσε από τις 21 Απρίλη του 1967 μέχρι τις 23 Ιούλη του 1974, οπότε αποκαταστάθηκε η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία και διαμορφώθηκε το πολιτικό σύστημα που υπάρχει μέχρι σήμερα. Το Πολυτεχνείο συνέβαλε καθοριστικά στην ανατροπή της δικτακτορίας καθώς «ξέσκισαν» την προπαγάνδα των χουντικών για δήθεν «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος. Το τίμημα τελικά του εκδημοκρατισμού της χώρας μας το πλήρωσε η Κύπρος με την εισβολή και κατοχή του 37% του νησιού από τους Τούρκους. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Η επιβολή της χούντας
Η επιβολή της Αμερικανοκίνητης χούντας ήρθε ως συνέπεια της αδυναμίας του πολιτικού συστήματος να διαχειριστεί την αντίθεση ανάμεσα στο παλάτι και τα αστικά κόμματα, ενώ το εργατικό λαϊκό κίνημα όλη τη δεκαετία του 1960 είναι σε έξαρση. Η αντιιμπεριαλιστική πάλη, η πάλη για την ειρήνη, που δοκιμάζεται βάναυσα από τους ιμπεριαλιστές στην Κορέα αρχικά, αλλά και στην υπόλοιπη ΝΑ Ασία αργότερα, στη Λ. Αμερική, στην Αφρική, στη Μ. Ανατολή, αλλά και στη μαρτυρική Κύπρο, συσπειρώνει μάζες νεολαίας και γίνεται συνώνυμη με την πάλη για καλύτερο μεροκάματο και δικαιώματα σε Παιδεία, Ασφάλιση και αλλού.
Η επιβολή της δικτατορίας είχε ως αφορμή την προβοκάτσια του ΑΣΠΙΔΑ στον Έβρο (σαμποτάζ που προκάλεσε ο Γ. Παπαδόπουλος σε 3 στρατιωτικά αυτοκίνητα, για το οποίο έβαλαν τους στρατιώτες Π. Μπέκιο και Κ. Ματάτη να «ομολογήσουν», μετά από φριχτά βασανιστήρια, ότι υποκινούντο από το ΚΚΕ!) και έδειξε ότι το αστικό πολιτικό σύστημα χρησιμοποίησε τον «κομμουνιστικό κίνδυνο», για να συνεχίσει την ολομέτωπη επίθεσή της ενάντια στα δυσαρεστημένα λαϊκά στρώματα και κυρίως να προλάβει την περαιτέρω ενεργοποίηση του λαϊκού παράγοντα τρομοκρατώντας την πρωτοπορία.
Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα του Παπαδόπουλου, από ομιλία του σε βιομηχάνους και μεγαλέμπορους το Μάρτη του ’68: «Όπως οιαδήποτε θυσία εις το βαλλάντιο του επιχειρηματίου επιβάλλεται προκειμένου να πληρωθεί ο φύλαξ διά την επιχείρηση, ίνα μη ο κλέπτης αφαιρέσει ολόκληρο το χρηματοκιβώτιο […] Δε θα υπάρξει μπουρλοτιέρης κομμουνιστής, όταν δεν ημπορεί να παρασύρει ως σειρήνα τον πένητα και νήστιν εργάτη». Η εφταετία έδωσε τη δυνατότητα στο κεφάλαιο να συνεχίσει μεγαλοπρεπώς και να κορυφώσει το φαγοπότι: Χωρίς νόμιμες μαζικές οργανώσεις, χωρίς απεργίες, χωρίς αγώνες, όλα δούλευαν ρολόι για τους εφοπλιστές και τους βιομήχανους. Εκτίναξη των κερδών, της καπιταλιστικής ανάπτυξης, από τη μία, βάρβαρη επίθεση στα ασφαλιστικά, εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα από την άλλη.
Οι εξελίξεις που επέδρασαν
Το 1972 – ’73 η κρίση του χουντικού καθεστώτος επιταχύνεται και βαθαίνει, η λαϊκή αποδοκιμασία και αντίθεση στο καθεστώς δυναμώνουν, σημειώνεται άνοδος της αντιδικτατορικής πάλης, ο αντιαμερικανισμός του λαού. Θετική επίδραση για την ανάταση ασκούσαν οι σοσιαλιστικές χώρες, η πάλη του βιετναμέζικου λαού κατά των Αμερικανών κατακτητών του Νοτίου Βιετνάμ και οι επιτυχίες της, τα άλλα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στην Ασία και την Αφρική, καθώς και το εργατικό κίνημα των καπιταλιστικών χωρών που ήταν σε άνοδο.
Αυτές οι εξελίξεις σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση που αγκάλιαζε τις καπιταλιστικές χώρες ώθησε τους δικτάτορες να εξετάσουν το ενδεχόμενο μιας «ομαλής» διαδοχής από το στρατιωτικοφασιστικό καθεστώς σε μια πιο «φιλελεύθερη» διακυβέρνηση. Βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν αυτά που αναγκάστηκε να κάνει η χούντα από το 1972 και ιδιαίτερα το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1973, αποβλέποντας ταυτόχρονα στην εξαπάτηση των λαϊκών μαζών και της διεθνούς κοινής γνώμης. Έτσι, παραχώρησε αμνηστία στους πολιτικούς κρατούμενους και εξόριστους, έκανε το δημοψήφισμα για την κατάργηση της βασιλείας και προχώρησε στην περίφημη κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Σπ. Μαρκεζίνη που υποσχέθηκε τη διενέργεια εκλογών το Φλεβάρη του 1974.
Ανεβαίνει το λαϊκό κίνημα
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 – με κορύφωση το 1973 – η κατάσταση στο μαζικό λαϊκό κίνημα αποχτάει νέα ποιότητα. Οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων δυναμώνουν, επεκτείνονται και αγκαλιάζουν όλους σχεδόν τους κλάδους της οικονομικής ζωής της χώρας. Έτσι το 1973 ξέσπασαν μια σειρά απεργίες, οι σημαντικότερες από τις οποίες ήταν η απεργία των αλιεργατών Καβάλας, των τυπογράφων Αθήνας, του τεχνικού προσωπικού της ΟΛΥΜΠΙΑΚΗΣ, των συντακτών των πρωινών εφημερίδων Αθήνας, του προσωπικού των τρόλεϊ, των εργαζομένων στη ΔΕΗ κ.ο.κ.
Παράλληλα κινητοποιείται και η αγροτιά με ψηφίσματα, διαμαρτυρίες, παραστάσεις επιτροπών στους αρμοδίους που κορυφώθηκαν με συλλαλητήρια, όπως αυτά στα Καλύβια Τρικάλων, στα Μέγαρα, στα Σπάτα, στο Μενίδι, στο Σκαραμαγκά κ.ά. Μέσα στο 1973 οι αγρότες προχωρούν σε μαζικότερες και οξύτερες μορφές πάλης όπως όταν αρνήθηκαν την παράδοση ή πώληση των προϊόντων τους, μέτρο που επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα.
Ανεβαίνουν ταυτόχρονα οι αγώνες και οι διεκδικήσεις με καθαρά πολιτικό περιεχόμενο. Σημειώνονται εκδηλώσεις στις 28 Οκτώβρη 1972, στην επέτειο του φασιστικού πραξικοπήματος (21 Απρίλη 1973) και την Πρωτομαγιά του 1973, η μάχη κατά του ψευτοδημοψηφίσματος τον Ιούνη 1973, η νυχτερινή διαδήλωση μετά το σχηματισμό της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Οι αντιδικτατορικές εκδηλώσεις αγκαλιάζουν ακόμα και τις Ενοπλες Δυνάμεις, όπως έδειξε και το κίνημα στο Πολεμικό Ναυτικό, με την εγκατάλειψη ΝΑΤΟικής άσκησης στην Αδριατική από το αντιτορπιλικό πλοίο «Βέλος», το οποίο έφτασε στη Νάπολη της Ιταλίας.
Το φοιτητικό κίνημα στο προσκήνιο
Από τις αρχές ακόμα του 1972 οι αγώνες των φοιτητών εντείνονται. Οι αγώνες της «Αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ» (ΑντιΕΦΕΕ) εκτείνονται σε όλη τη διάρκεια τη χρονιάς. Οι φοιτητές απαιτούν γνήσιες εκλογές και συγκρότηση φοιτητικών συλλόγων, προσφεύγουν στα Πρωτοδικεία και προσβάλλουν τη «νομιμότητα» των διορισμένων από τη χούντα εκπροσώπων στις σχολές. Η χούντα κάνει μια υποχώρηση και δέχεται τη διεξαγωγή εκλογών το Νοέμβρη του 1972, εντείνοντας, όμως, τις διώξεις και την τρομοκρατία, εφαρμόζοντας παράλληλα και το μέτρο της επιστράτευσης. Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις εντείνονται σε πολλές σχολές και οι φοιτητές βρίσκουν τη θέση τους στις πρώτες γραμμές των εργατικών κινητοποιήσεων του 1972.
Το Γενάρη του 1973, η χούντα εντείνει την επίθεσή της στο φοιτητικό κίνημα και τα Πανεπιστήμια αποφασίζοντας ίδρυση ξενόγλωσσων κολεγίων και ινστιτούτων και, παράλληλα, νέες διώξεις και αυταρχισμό. Το Φλεβάρη γίνεται συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο και η χούντα απαντά με βάρβαρη παραβίαση του ασύλου που προκαλεί την παραίτηση της Συγκλήτου του ιδρύματος. Ακολουθεί η διήμερη κατάληψη της Νομικής, με μαζικότατη συμμετοχή φοιτητών και συμπαράσταση του κόσμου, που καταλήγει με μια μαζική διαδήλωση φοιτητών και λαού. «Ελλάς Ελλήνων φυλακισμένων», «Ελευθερία», «Δημοκρατία», «Κάτω η δικτατορία», «Ένας είναι αρχηγός, ο κυρίαρχος λαός»… τα συνθήματα δονούν την Αθήνα.
Το Μάρτη ακολουθούν καταλήψεις στην Ιατρική και ξανά στη Νομική. Αποχές, αγωνιστικές διαδηλώσεις. Οι κινητοποιήσεις επεκτείνονται στην Πάτρα, στη Θεσσαλονίκη και συνεχίζονται τον Απρίλη. Παρά τις μαζικές συλλήψεις, τους σκληρούς διωγμούς, την πλατιά εφαρμογή της επιστράτευσης, η χούντα δεν κατάφερε να συντρίψει το φοιτητικό κίνημα.
Τον Οκτώβρη, το φοιτητικό κίνημα ανασυντάσσεται. Οργανώνονται παλλαϊκές κινητοποιήσεις, που το Νοέμβρη γίνονται σχεδόν καθημερινές. Το σύνθημα «Κάτω η χούντα» ακούγεται όλο και πιο συχνά, όλο και πιο δυνατά. Η χούντα υπόσχεται στους φοιτητές «ελεύθερες εκλογές» μετά τις βουλευτικές που είχε προκηρύξει, αλλά οι φοιτητές δεν ξεγελιούνται από τον ελιγμό. Γεωπονική, Πολυτεχνείο , Βιομηχανική, Νομική, Ιατρική, Οδοντιατρική, Πάντειο, Πάτρα, Θεσσαλονίκη, κινητοποιήσεις, αιτήματα… Τα γεγονότα παίρνουν μορφή χιονοστιβάδας.
Το Πολυτεχνείο
Στις 14 Νοέμβρη πραγματοποιούνται παμφοιτητικές συνελεύσειςμε άμεσο αίτημα την διενέργεια ελεύθερων εκλογών. Το Πολυτεχνείο είναι περιτριγυρισμένο από αστυνομικούς κι οι φοιτητές που είναι συγκεντρωμένοι στο προαύλιο τους πετούν νεράτζια. Στην παμφοιτητική συγκέντρωση της Νομικής πέφτει το σύνθημα ότι στο Πολυτεχνείο γίνονται συμπλοκές και η συνέλευση αποφασίζει την κάθοδο στο Πολυτεχνείο . Ταυτόχρονα, από το μεσημέρι και μετά αρχίζει να συγκεντρώνεται κόσμος και έξω από το Πολυτεχνείο . Η κατάληψη έχει αρχίσει. Τις επόμενες δυο μέρες αποτελεί πόλο έλξης του λαού της Αθήνας. Η κατάληψη μαζικοποιείται μπαίνουν μέσα μαθητές κι εργαζόμενοι (οικοδόμοι, ιδιωτικοί υπάλληλοι κ.ά.), ενώ ταυτόχρονα, μοιράζονται προκηρύξεις, λειτουργεί ο πομπός, ακούγονται παντού αντιαμερικανικά και αντιχουντικά συνθήματα. Οι συγκεντρωμένοι μέσα κι έξω από το Πολυτεχνείο είναι χιλιάδες.
Το απόγευμα της Παρασκευής 16 Νοέμβρη η αστυνομία αρχίζει να χτυπάει άγρια τις μαζικές λαϊκές διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας και γύρω από το Πολυτεχνείο (έχουν κινητοποιηθεί οι οικοδόμοι, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, άλλοι κλάδοι εργαζομένων, αγρότες από τα Μέγαρα). Ακριβώς η ένταση των λαϊκών κινητοποιήσεων στην Αθήνα, με τους εργάτες να πυκνώνουν τις γραμμές των διαδηλώσεων, συμπίπτει με τα μέτρα άμεσης καταστολής και με τα όπλα, με το στρατό, από τη χούντα. Πνίγεται ο τόπος στα δακρυγόνα, πέφτουν οι πρώτες σφαίρες, εμφανίζονται τεθωρακισμένα της αστυνομίας, απαγορεύεται η κυκλοφορία στο κέντρο της Αθήνας και λίγο μετά τα μεσάνυχτα τα τανκς ζώνουν το Πολυτεχνείο …
Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου «ξέσκισαν» την προπαγάνδα των χουντικών για δήθεν «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος. Διέλυσαν τις όποιες αυταπάτες υπήρχαν και συντόμεψαν αποφασιστικά το χρόνο ζωής της δικτατορίας. Ωστόσο, οι δικτάτορες, με την ανοχή και των Αμερικανών, πρόλαβαν να τινάξουν στον αέρα τον αγώνα του κυπριακού λαού για ελευθερία και ανεξαρτησία. Με το πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου το καλοκαίρι του 1974, δίνουν την αφορμή στην Τουρκία να εξαπολύσει τον Αττίλα Ι και II και να πάρει υπό την κατοχή της το Βόρειο τμήμα του νησιού. Εκτοτε, η Κύπρος παραμένει διχοτομημένη και μπλεγμένη στα σχέδια των ιμπεριαλιστών, γνήσιο τέκνο των οποίων υπήρξε η θλιβερή εφταετία 1967 – 1974.
