Ρήγας Φεραίος (Βελεστινλής) – Σύγχρονο δίδαγμα στάσης ζωής
.
Σύμβολο της απελευθερωτικής πάλης των λαών ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ο Ρήγας Βελεστινλής με τις ιδέες και το έργο του πέρασε το κατώφλι της αθανασίας στην ιστορία. Σαν σήμερα, 12 Ιούνη του 1798, ο πρόδρομος και πρωτομάρτυρας του απελευθερωτικού Αγώνα Ρήγας ο Βελεστινλής, ο αποκαλούμενος Φεραίος, στραγγαλίστηκε από τους Τούρκους φρουρούς του σε κάποιο υγρό κελί του φρουρίου του Βελιγραδίου, μαζί με τους συντρόφους του. Ο Ρήγας Φεραίος, υπήρξε ο πλέον χαρακτηριστικός τύπος λογίου, που συνδύαζε άμεσα το κήρυγμα του διαφωτισμού με την επαναστατική δράση. Ο θάνατός του έδωσε το έναυσμα για την τελική φάση που απέληξε στον πόλεμο της ανεξαρτησίας το 1821.
Ο Ρήγας Βελεστινλής ήταν ο μεγάλος επαναστάτης, ο φλογερός πατριώτης και διεθνιστής, πρωτεργάτης του ξεσηκωμού των Ελλήνων και όλων των βαλκανικών χωρών ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία. Υπήρξε η μεγαλύτερη επαναστατική φυσιογνωμία των Βαλκανίων τον 18ο και 19ο αιώνα.
Είναι σημαντική η ανάγκη να κρατηθεί ζωντανή η ιστορική μνήμη για τον μεγάλο οραματιστή. Είναι σημαντική, γιατί στις μέρες μας ο Δούναβης, που λίκνισε το νεκρό σώμα του ήρωα, διασχίζει πάλι αιματοβαμμένος το σπαραγμένο σώμα των λαών. Γιατί οι σημερινές συνθήκες μας υποχρεώνουν, όσο ίσως ποτέ άλλοτε, να αναγνωρίσουμε την επικαιρότητα, αλλά και την αναγκαιότητα των οραμάτων του. Είναι ακόμα, γιατί η πρωτοπόρα επαναστατική δράση του, ως διανοούμενου, μπροστάρη και εμπνευστή του λαού μας, των λαών, των προοδευτικών δυνάμεων της εποχής του, είναι ανεξάντλητο, πάντα σύγχρονο, δίδαγμα ζωής.
Το αριστούργημα της θεωρητικής και πολιτικής σκέψης του Ρήγα, που διατηρεί αμείωτη την επικαιρότητά του και τον αναδεικνύει σε διανοητή και επαναστάτη πρωτοπόρο, είναι αναμφισβήτητα η σύλληψή του, σχετικά με τον κοινό ξεσηκωμό των λαών της Βαλκανικής Χερσονήσου, μαζί και των Τούρκων, εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η διαμόρφωση μετά την απελευθέρωση ενιαίας επικράτειας. Αυτή του η σύλληψη εκφράστηκε, τόσο στον επαναστατικό του Θούριο, όσο και στη μεγάλη Χάρτα του, το Σύνταγμα, δηλαδή, της Βαλκανικής Ομοσπονδίας που ονειρευόταν.
Σε μια εποχή διαμόρφωσης εθνικής συνείδησης και εθνικών κρατών σε ολόκληρο τον κόσμο, ο Ρήγας προχώρησε ακόμα περισσότερο το προοδευτικό αίτημα. Θεώρησε ότι η υπόθεση της απελευθέρωσης, εθνικής και κοινωνικής, δεν αφορά μόνο ένα λαό και δεν μπορεί εύκολα να πραγματωθεί μόνο από ένα λαό. Χρειάζεται τη συνεργασία όλων των υπόδουλων για να τελεσφορήσει και να επιβιώσει και δε θα πρέπει να εξαρτάται από τη βοήθεια των μεγάλων δυνάμεων, αλλά από τον αγώνα των ίδιων των λαών.
Το επαναστατικό «φυλλάδιο» του Ρήγα Βελεστινλή αποτελεί ταυτόχρονα και δείκτη ωρίμανσης της συνείδησης της ελληνικής αστικής τάξης. Αυτό γίνεται φανερό από το ότι είναι η πρώτη φορά που εισάγονται συγκεκριμένες προτάσεις υπό τη μορφή αστικού Συντάγματος, που ως προϊόν αστικής επανάστασης «καθορίζει τις αρχές του νομικού και πολιτικού συστήματος κάθε αστικού κράτους, προσδιορίζει τη μορφή του πολιτεύματος, τον τρόπο και τα όργανα άσκησης της καπιταλιστικής εξουσίας».
Έτσι, το άρθρο 34 της Χάρτας του Ρήγα θεσπίζει, μεταξύ άλλων, την αλληλεγγύη των βαλκανικών χωρών. Τι λέει;
«Διά τούτο δεν ημπορεί ποτέ κανείς να ειπεί όταν η τάδε χώρα πολεμείται, δε με μέλει, διότι εγώ ησυχάζω εις την ιδικήν μου. Αλλά εγώ πολεμούμαι όταν η τάδε χώρα πάσχει ως μέρος του όλου όπου είμαι.
Ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται όταν πάσχει ο Έλλην και τούτος πάλι δι’ εκείνον και αμφότεροι διά τον Αλβανόν και τον Βλάχον».
Η μελλοντική, όμως, επικράτεια που θα προέκυπτε από την παμβαλκανική επανάσταση θα έπρεπε να είναι ενιαία δημοκρατική και να βασίζεται στην ισοτιμία των λαών που θα την κατοικούσαν, ώστε να επιβιώσει μέσα σε ένα εχθρικό, φεουδαρχικό ή με αποικιακές βλέψεις ευρωπαϊκό περιβάλλον.
Ένα από τα πλέον σημαντικά άρθρα του κειμένου του επαναστατικού φυλλαδίου του Ρήγα με τον τίτλο «Υπέρ των νόμων και της πατρίδος – Ελευθερία Ισότης Αδελφότης» είναι το 2ο, όπου θεωρεί ως «φυσικό δίκαιο» την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και στο προϊόν της εργασίας. Πάντως, στο άρθρο 16 του ίδιου κειμένου ο Ρήγας αναφέρεται μόνο στο «δίκαιο του να εξουσιάζη καθένας ειρηνικώς τα υποστατικά του», χωρίς να θεωρεί την ιδιοκτησία «φυσικό δίκαιο».
Αλλά ακόμα πιο σημαντικό άρθρο είναι το 35ο, με το οποίο ο Ρήγας τονίζει ότι «όταν η διοίκησις βιάζη, αθετή, καταφρονή τα δίκαια του λαού και δεν εισακούη τα παράπονά του, το να κάμη τότε ο λαός, ή κάθε μέρος του λαού, επανάστασιν, ν’ αρπάξη τα άρματα και να τιμωρήση τους τυράννους του, είναι το πλέον ιερόν απ’ όλα τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητον απ’ όλα τα χρέη του».
Στο «Σύνταγμα» του πολιτεύματος του Ρήγα σημαντικό είναι το πρώτο άρθρο: «Η Ελληνική Δημοκρατία είναι μία με όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπο της διάφορα γένη και θρησκείας, δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι, είναι αδιαίρετο, με όλον όπου ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τες επαρχίες της, αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμα».
Στη σκέψη του αποτυπώνεται και η κατάσταση που επικρατούσε στα Βαλκάνια, με την άνοδο των αστικών τάξεων, προετοιμασία αστικών επαναστάσεων και εκδήλωση αποσχιστικών τάσεων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά και η τάση του πιο προχωρημένου τμήματος της ελληνικής αστικής τάξης – των Ελλήνων κεφαλαιοκρατών των θαλάσσιων μεταφορών, πλοιοκτητών και εμπόρων, που «είχαν ως βασικό στόχο την ισχυροποίησή τους στις διεθνείς αγορές και είχαν διαμορφώσει φιλελεύθερη κοσμοπολίτικη σκέψη, λόγω της αντικειμενικής ταξικής θέσης τους, που δεν περιοριζόταν στις περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς».
Ο «Θούριος», που ήταν ένα παμβαλκανικό εγερτήριο και ο οποίος χαράχτηκε στη μνήμη όλων των λαών των Βαλκανίων, αποτελεί το τρίτο μέρος του επαναστατικού πολιτικού φυλλαδίου του Ρήγα , ο οποίος επέλεξε τον αρχαιοελληνικό αυτό όρο για τον ορμητικό, μαινόμενο και πολεμικό, προκειμένου να «προσδιορίσει την ψυχική διάθεση που επιδιώκει να καλλιεργήσει με αυτό», ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται ως συγκεκριμένη και απτή αναφορά στις ιστορικές και πολιτικές συνθήκες της κοινωνίας την οποία απέβλεπε να εξεγείρει σε επανάσταση ο Ρήγας.
Τα πολιτικά κείμενα του Ρήγα διοχετεύθηκαν από τη Βιέννη προς τις κοινότητες της βαλκανικής διασποράς σε όλη την Ευρώπη. Έφτασαν αντίτυπα και στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και από εκεί στην Κρήτη και άλλα νησιά του Αιγαίου.
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ – που εκ των υστέρων τον βάπτισαν και Εθνομάρτυρα-, αντέδρασε αμέσως και εξέδωσε την εγκύκλιο «Διδασκαλία Πατρική» και καλούσε τους δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα γιατί «πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών αυτού εννοιών, τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον».
Ο κύριος όγκος των τυπωμένων επαναστατικών φυλλαδίων συσκευάστηκε σε κιβώτια και απεστάλησαν από τον Ρήγα στην Τεργέστη, που ήταν και το σημείο εκκίνησης για την επιστροφή του στην Ελλάδα. Τα κιβώτια ήταν προορισμένα να τα παραλάβει ο σύντροφος του Ρήγα, Αντώνης Κορωνιός, ο οποίος όμως έλειπε για δουλειές στην Ιστρία. Ο συνεργάτης του Κορωνιού, Δημήτριος Οικονόμου, παρότι είδε ότι τα κιβώτια δεν ανήκαν σε αυτόν, τα παρέδωσε στις αυστριακές αρχές. Λίγες μέρες μετά έφθασαν στην Τεργέστη ο Ρήγας και ο Χριστόφορος Περραιβός. Ο Ρήγας συνελήφθη στις 19 Δεκέμβρη 1797. Υποβλήθηκε σε ανάκριση και στα τέλη Δεκέμβρη 1797 ο Ρήγας επιχείρησε να αυτοκτονήσει, νοσηλεύτηκε σοβαρά τραυματισμένος και ακολούθησε μεταγωγή του στη Βιέννη στις 13 Φλεβάρη 1798 όπου φυλακίζεται μαζί με τους συντρόφους του: Ευστράτιος Αργέντης από τη Χίο, 31 ετών, Δημήτριος Νικολίδης από τα Ιωάννινα, 32 ετών, οι αδελφοί Παναγιώτης και Ιωάννης Εμμανουήλ από την Καστοριά, 22 και 24 ετών αντίστοιχα, Αντώνιος Κορωνιός από τη Χίο, 27 ετών, Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας από τη Σιάτιστα, 22 ετών, Ιωάννης Καρατζάς από τη Λευκωσία, 31 ετών, Γεώργιος Θεοχάρης από την Καστοριά, αυστριακός υπήκοος, 39 ετών, Γεώργιος Πούλιος από τη Σιάτιστα, επίσης αυστριακός υπήκοος, 32 ετών, Ανδρέας Μασούτης, από τη Λάρισα, 35 ετών και Κωνσταντίνος Άμοιρος από τη Χίο, 38 ετών.
Μετά το τέλος των ανακρίσεων και ύστερα από συνεννόηση με τον Σουλτάνο, όσοι συλληφθέντες ήταν Οθωμανοί υπήκοοι απελάθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενώ οι υπόλοιποι απελάθηκαν στην Αυστροουγγαρία.
Ο Ρήγας και οι Ευστράτιος Αργέντης, Δημήτριος Νικολίδης, Αντώνιος Κορωνιός, Ιωάννης Καρατζάς, Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας, Ιωάννης Εμμανουήλ και ο αδελφός του Παναγιώτης Εμμανουήλ, ως υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παραδόθηκαν στις 10 Μάη 1798 στον Πασά του Βελιγραδίου ο οποίος έχει εντολή να τους μεταφέρει στην Πόλη και φυλακίστηκαν στον Πύργο Νεμπόισα (Кула Небојша) έξω από το Φρούριο του Βελιγραδίου. Πληροφορίες που φτάνουν στο Βελιγράδι, ωστόσο, φέρουν τον εξεγερμένο φίλο του Ρήγα Οσμάν-πασά Πασβάνογλου έτοιμο να επιτεθεί για να απελευθερώσει τον Ρήγα κι έτσι ο Καϊμακάμης του Βελιγραδίου σε συνεννόηση με την Πύλη αποφασίζει να θανατώσει τους κρατούμενους επιτόπου. Η εκτέλεση έγινε στα υπόγεια του πύργου Νεμπόιτσα, όπου ο Ρήγας και οι σύντροφοί του κρατούνταν φυλακισμένοι, τη νύχτα της 11ης προς 12ης Ιούνη 1798 και τα πτώματά τους πετάχτηκαν στη συμβολή του ποταμού Σάβο και του Δούναβη. Ήταν μόλις σαράντα χρονών.
Ο καλόγερος Κύριλλος, που ζούσε στο Βουκουρέστι, εκπροσωπώντας την επίσημη θέση της Εκκλησίας, έγραψε επιχαίρων για το θάνατό του: «Ο διεφθαρμένος την φρέναν Ρήγας, ως κακός το ζην αποστέρηται». Έτσι αντιμετώπισαν τον επαναστάτη και το θάνατό του τα αντιδραστικότερα στρώματα της εποχής, όπως η Εκκλησία, απόλυτα ενσωματωμένα στους διοικητικούς και οικονομικούς μηχανισμούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο φόβος λόγω της σύλληψης και της εκτέλεσης του Ρήγα και η ενεργός εκστρατεία της Εκκλησίας εναντίον των ιδεών του είχε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση όλων των αντιτύπων του επαναστατικού φυλλαδίου που κυκλοφορούσε παράνομα εντός της οθωμανικής επικράτειας.
Πολύ νερό έχει κυλήσει από τότε στο γέρο – Δούναβη, όλα αυτά τα χρόνια. Αποτιμώντας σήμερα τη ζωή και το έργο του μεγάλου επαναστάτη, τι έχουμε να πούμε γι’ αυτό; Τι μένει ζωντανό στις μέρες μας;
Ο Ρήγας ήταν άνθρωπος που συνδύαζε, όπως κάθε γνήσιος μεγάλος επαναστάτης, την πρωτοπόρα σκέψη με την αγωνιστική δράση.
Διακόσια είκοσι τέσσερα χρόνια μετά, όταν οι εργαζόμενοι ολόκληρης της χώρας ξεσηκώνονται για τα δίκαιά τους, για τα συμφέροντα της πατρίδας και της ειρήνης στην περιοχή, αυτό το Σύνταγμα, εκπληκτικά επίκαιρο, περιμένει ακόμα την πραγμάτωσή του.
Για ολόκληρο τον ελληνικό λαό, για τους λαούς των Βαλκανίων, στων οποίων τη μνήμη ζει ο Ρήγας, είναι όλα ζωντανά. Η μορφή του Ρήγα κατέχει περίοπτη θέση στην καρδιά και το νου μας για τη συνέπεια των λόγων και πράξεών του, για τη βαθιά πίστη του στα προοδευτικότερα ιδανικά της εποχής του, για τη συνολικότητα και ακεραιότητα της προσωπικότητάς του ως ανθρώπου πληθωρικού, που αγαπούσε τόσο τη γνώση και τη δράση και διακρινόταν για την οξεία πολιτική του διορατικότητα. Φωτεινός, άσβεστος φάρος στη ζωή και τη δράση μας.
Στις μέρες μας, οι νέες ιερές συμμαχίες δημιουργούν νέους πολέμους, διαιρούν τα Βαλκάνια, την Ουκρανία, χώρες και λαούς σε ολόκληρο τον κόσμο, έχοντας ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 με τον διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας. Εκεί που άφησε ο Ρήγας την τελευταία του πνοή… Το αυγό του φιδιού δείχνει να έχει επωαστεί και το φίδι του φασισμού στάζει κιόλας το δηλητήριο του σοβινισμού και του ρατσισμού πάνω από την Ευρώπη και τα Βαλκάνια και όχι μόνο στην Ουκρανία.
Οι απόγονοι του καλόγερου Κύριλλου συνιστούν «σύνεση και προσαρμογή» στην ιμπεριαλιστική νέα τάξη πραγμάτων, πιθανής επέκτασης του πολέμου και σε άλλες εστίες στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή, στη Βόρεια Αφρική, στον Περσικό Κόλπο. Ενώ η άρχουσα τάξη της χώρας μας προσπαθεί να πάρει και αυτή το μερίδιό της από τη λεηλασία άλλων χωρών, αυξάνοντας την ελληνική εμπλοκή στο μακελειό του πολέμου. Για «ευκαιρίες» μιλούσαν και στην κρίση, για ευκαιρίες μιλούσαν και στην πανδημία, για ευκαιρίες μιλάνε και τώρα στον πόλεμο. Η ενεργή εμπλοκή στους σχεδιασμούς των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, που προωθούν, έχει μετατρέψει τη χώρα μας, τον λαό μας σε στόχο αντιποίνων, εμπλοκή βέβαια που ακουμπά και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τους επικίνδυνους συμβιβασμούς που προετοιμάζονται.
Μέσα σ’ αυτό το θολό τοπίο, μια από τις φωνές που δείχνουν το δρόμο του αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό, παραμένει ο Θούριος του πρωτομάρτυρα Ρήγα Βελεστινλή:
«Βούλγαροι και Αρβανίτες και Αρμένιοι και Ρωμιοί, αραπάδες και άσπροι με μια κοινή ορμή για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί» και
«καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή».
Αυτά τα μηνύματα φλόγισαν από τότε την καρδιά του λαού μας στην εθνική αντίσταση και σε όλες τις μεγάλες στιγμές του. Και σήμερα είναι απαραίτητη η ενεργητική συμβολή και συμμετοχή όλων στους καθημερινούς λαϊκούς αγώνες, ώστε να περνάει ο λαός και το κίνημά του σε καλύτερες θέσεις μέχρι τη ριζική ανατροπή, τη ριζική αλλαγή. Τιμούμε τον Ρήγα Βελεστινλή με την υπόσχεση ότι το δικό του ανεκπλήρωτο όραμα, το όραμα του κοινού αγώνα των λαών, της κοινής τους απελευθέρωσης και της κοινής οικοδόμησης ενός φωτεινού καινούριου κόσμου θα γίνει πραγματικότητα, γιατί υπάρχει ελπίδα λαϊκής ευημερίας και ανάτασης!
