Μάης 68. Το «απίθανο» ζει στους δρόμους του αγώνα και της διεκδίκησης | του Διογένη Σινωπέα
54 χρόνια μετά η εξέγερση παραμένει ζωντανή, γιατί το «απίθανο» βρίσκεται στους κατεστραμμένους ναούς της εκμετάλλευσης, στους δρόμους του αγώνα και της διεκδίκησης, ειδικά στις σημερινές συνθήκες όξυνσης των πολέμων, των κρίσεων, της φτώχειας και της εκμετάλλευσης. Σε μια περίοδο που οι αντιθέσεις του συστήματος οξύνονται και που καμία μορφή διαχείρισης δεν μπορεί να βρει λύση στα συσσωρευμένα αδιέξοδά του.
Υπάρχουν γεγονότα που παρ’ όλη τη σημασία που έχουν για τον αγώνα των ανθρώπων για ατομική και κοινωνική απελευθέρωση περνούν απαρατήρητα. Άλλα πάλι, μεγεθύνονται και γίνονται σημεία διαρκούς αναφοράς και πολλές φορές μάλιστα με ένα τρόπο που τα διαστρεβλώνει και τα απομακρύνει από τους λόγους, τις αφορμές και τις καταστάσεις μέσα στις οποίες πραγματοποιήθηκαν.
Ύστερα από τόσα χρόνια, θα μπορούσε ο οποιοσδήποτε να ισχυριστεί πως, λίγα μένουν να ειπωθούν για τα όσα έγιναν τον Μάη του 1968. Όμως η ανάλυση της πραγματικότητας δεν έχει όρια. Εμπλουτίζεται μέσα από τις εμπειρίες που συσσωρεύονται. Ξεπερνά τις εύκολες και καθιερωμένες αναλύσεις, που βασίζονται σε ιδεολογικοποιημένα στερεότυπα που υπερτιμούν ή υποβαθμίζουν το κάθε γεγονός ανάλογα με τις πολιτικές επιδιώξεις και προτεραιότητες. Αναζητά την παρουσία και το μέγεθος των ανθρώπινων απελευθερωτικών διεργασιών, που στοχεύουν στην καταστροφή των κάθε λογής εκμεταλλευτικών σχέσεων.
Πολλά έχουν αναφερθεί και σίγουρα θα υπάρξουν πολλές επαναλήψεις, αλλά και άκαιροι συσχετισμοί με την σημερινή κατάσταση που επικρατεί στο πλέγμα των κυριαρχικών κι εκμεταλλευτικών σχέσεων. Έχει, όμως, σημασία να λάβουμε υπ’ όψιν μας, πως ιδιαίτερα στο δεύτερο μισό της η δεκαετία του 1960 η καπιταλιστική κυριαρχία βρίσκεται σε μια έντονη αναταραχή σε μια προσπάθεια αναδιάταξης των δυνάμεών της. Οι κοινωνικές κι απελευθερωτικές εξεγέρσεις παίρνουν μια πρωτοφανή διάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι η εποχή που αναπτύσσεται η προσπάθεια των χωρών του υπήρξαντος σοσιαλισμού να αυξήσουν την επιρροή τους, μετά το 20ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης. Η εισβολή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ πυροδότησε ακόμα περισσότερο τις αντιθέσεις ανάμεσα στα δύο παγκόσμια συστήματα, αλλά ταυτόχρονα ενίσχυσε τον κοινωνικό ανταγωνισμό στη βάση της αντίθεσης προς τα σχέδια των κρατούντων. Ο καπιταλισμός αναδεικνύεται στον μεγάλο ένοχο για όλα τα εγκλήματα σε βάρος των λαών, που διαδέχονται το ένα το άλλο και μέχρι σήμερα.
Δεν είναι συμπτωματικό πως την εποχή εκείνη, υπήρχαν έντονες κοινωνικές διεργασίες και συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής στην Ιταλία, την Αγγλία, τη Γερμανία, αλλά ακόμα και στην Ιαπωνία και το Μεξικό, αν θέλουμε να αναφερθούμε στις πλέον χαρακτηριστικές. Ενώ τα δικτατορικά καθεστώτα της Ισπανίας, Πορτογαλίας και Ελλάδας (από το 1967 και μετά) προσπαθούν να διατηρήσουν μια κατάσταση «τάξης και ασφάλειας» για μερικά ακόμη χρόνια, πριν από την επικείμενη αντικατάστασή τους με αστικοδημοκρατικές μορφές διαχείρισης των οικονομικών, πολιτικών και ιδεολογικών υποθέσεων της αστικής κυριαρχίας.
Αυτές οι καταστάσεις προήλθαν είτε μετά από κοινωνικές εξεγέρσεις (Πολυτεχνείο 1973), είτε μετά από επαναστάσεις (των γαρυφάλλων στην Πορτογαλία 1975), που έσπευσαν να προλάβουν τις επερχόμενες εξεγέρσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν απρόβλεπτες συνέπειες για το σύστημα της κεφαλαιοκρατίας. Πάντως αυτές οι γενικευμένες εξεγερτικές και συγκρουσιακές καταστάσεις, στις οποίες περιλαμβάνεται και ο Μάης του 1968 στη Γαλλία, δεν εντοπίζονται σε ένα μόνο χρονικό σημείο, όπως το 1968. Εκτείνονται σε ένα χρονικό διάστημα που περιλαμβάνει σχεδόν μία δεκαετία από το 1965 έως το 1975.
Αν, και σε πολλές αριστερές αναλύσεις και τοποθετήσεις, το Πολυτεχνείο του 1973 στην Ελλάδα εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα του Μάη του 1968 στη Γαλλία, στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει. Δεν είναι μόνο η χρονική απόσταση των πεντέμισι χρόνων που χωρίζει αυτά τα δύο συμβάντα, αλλά και το γεγονός πως μέσα στις συνθήκες της δικτατορίας ο Μάης του ’68 πέρασε σχεδόν απαρατήρητος στον ελλαδικό χώρο.
Αν τώρα, υπήρξε και υπάρχει από κάποιους μια εμμονή σ’ αυτήν τη συσχέτιση, είναι επειδή θέλουν να ξεχαστεί πως ο ελλαδικός Μάης πραγματοποιήθηκε πολύ πριν το 1968. Τα Ιουλιανά του 1965 προηγούνται κατά πολύ, τόσο χρονικά όσο και σε σχέση με την ένταση, αλλά και τη σημασία που είχαν για τα σχέδια της αμερικάνικης κυριαρχίας. Αυτός είναι και ο λόγος που, προκειμένου να επιτευχθεί η σταθερότητα σ’ αυτόν τον ευαίσθητο γεωπολιτικά χώρο επιβλήθηκε, μέσα στους επόμενους 20 μήνες, η δικτατορία από τους συνταγματάρχες. Γεγονός που ανακούφισε πολύ την χρηματοοικονομική κυριαρχία και έδωσε την ευκαιρία στους κεφαλαιοκράτες να επιδοθούν ανενόχλητα στη λεηλασία του κοινωνικού πλούτου για επτά ολόκληρα χρόνια.
Αυτά σε γενικές γραμμές είναι χαρακτηριστικά δεδομένα, που χρειάζεται να ληφθούν υπ’ όψιν στην περίπτωση που επιθυμούμε να δούμε τα γεγονότα του Μάη 1968. Τα αδιαμφισβήτητα χαρακτηριστικά της εξέγερσης είναι οι συγκρούσεις, οι καταλήψεις σε σπουδαστικούς και εργασιακούς χώρους και το κοινωνικό της εύρος, ιδιαίτερα στους νεολαίους των λυκείων και των πανεπιστημίων. Σε ό,τι αφορά την οργανωτική διάσταση, αυτή είχε από κάποιο διάστημα και μετά την κατασκευή δομών. Αυτές οι δομές ήταν που θα χρησιμοποιούνταν στην κατάσταση που θα προέκυπτε και η οποία σύμφωνα με τα αιτήματα που είχαν προταχθεί, θα περιείχε την συνδιοίκηση στα πανεπιστήμια, τον εργατικό έλεγχο στα εργοστάσια και επέκταση της δημοκρατίας συνολικότερα.
Εννοείται πως αυτά τα αιτήματα όσο κι αν φάνταζαν ως επαναστατικά για την εποχή εκείνη (για ορισμένους η ροζ αυτή φαντασίωση εξακολουθεί να ισχύει), αποτελούσαν μέσα για να πραγματοποιηθούν μεταρρυθμίσεις στο σύστημα προς μια δημοκρατικότερη κατεύθυνση, αλλά πάντα μέσα στα πλαίσια του συστήματος.
Έτσι, ενώ ο αναβρασμός που εκδηλώθηκε αμφισβήτησε την υπάρχουσα δομή της κυριαρχίας και εκμετάλλευσης, στην ουσία περιορίστηκε σε μια διαδικασία αντικατάστασης των «κακώς κειμένων», που όσο πλατύ περιεχόμενο και διαστάσεις κι αν είχε ή ήθελε να αποκτήσει, δεν μπορούσε να πραγματώσει την κοινωνική επανάσταση. Ο Μάης της Γαλλίας του 1968 δεν ήταν κοινωνική επανάσταση, δεν ήταν καν μια επανάσταση. Εκείνο που προτασσόταν ήταν η «αλλαγή». Πρόκειται για αυτήν την περίτεχνα πλασαρισμένη λέξη που το μόνο που μπορεί να προσφέρει είναι αυταπάτες, αφού πίσω της κρύβεται ο ρεφορμισμός.
Παρ’ όλα αυτά δεν θα πρέπει να υποτιμήσουμε την ενεργητικότητα και τον ενθουσιασμό ενός σημαντικού τμήματος νεολαίων (κυρίως), που ξεπέρασε πολύ τα θεσμικά αιτήματα που πρόβαλαν οι αριστερίστικες ομάδες. Αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό της ανεξέλεγκτης δράσης, που στράφηκε όχι μόνο ενάντια στις δυνάμεις καταστολής και αστυνομικά τμήματα αλλά και σε υπουργεία, είναι που έδωσε κοινωνικό και αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα στις συγκρούσεις της 10ης και ιδιαίτερα της 24ης Μάη 1968.
Ποιος είναι λόγος που έχει κάνει τους αστούς «αριστερούς» να έχουν καταναλώσει τόση ενέργεια γύρω από το Μάη στη Γαλλία του 1968, τόσα κείμενα και τόσες διαλέξεις; Σίγουρα ο πλέον σημαντικός λόγος είναι πως μπορούν να προβάλλουν τα εκδημοκρατικά και «εκσυγχρονιστικά» τους προγράμματα περί συνδιαχείρισης, συνδιοίκησης και κοινωνικού ελέγχου μέσα στην καπιταλιστική πραγματικότητα.
Εκείνο όμως που έχει σημασία από κοινωνική σκοπιά και που προκάλεσε σοβαρά πλήγματα στο κράτος, ήταν η διάρκεια των εξεγερτικών και συγκρουσιακών διεργασιών που συνεχίσθηκαν γύρω στον ενάμισι μήνα. Αυτό, σε καμία περίπτωση, δεν μπορεί να θεωρηθεί αμελητέο, επειδή οδήγησε στην πλήρη αποδιοργάνωση του αστικού κράτους. Επιπλέον έδειξε και την αδυναμία του κόσμου για το προχώρημα των δράσεων ως την πλήρη καταστροφή του συστήματος, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στους μεγαλοαστούς και τους κρατικούς κατασταλτικούς μηχανισμούς τους να αναδιοργανωθούν και να περάσουν στην αντεπίθεση, διαλύοντας ό,τι ο εξεγερμένος κόσμος δημιούργησε.
Είναι χαρακτηριστικό ότι προκαλούν εντύπωση οι οργανωμένες πρωτοβουλίες που υπήρξαν και αναπτύχθηκαν. Δεν θα πρέπει, παρ’ όλα αυτά, να μας διαφεύγει πως η αμεσοδημοκρατία, στους σύγχρονους καιρούς, δεν μπορεί παρά να είναι μία μεταβατική κατάσταση μικρής διάρκειας, η οποία – εφ’ όσον υπάρξει σαν τέτοια – θα πρέπει να δώσει την δυνατότητα για μια κοινωνική επανάσταση, που θα ανοίξει το δρόμο για τη νέα κοινωνία, ή θα αφήσει ανοικτό το δρόμο για «επιστροφή» στο προηγούμενο καθεστώς, αφού θα έχει προσφέρει αρκετές και σημαντικές εμπειρίες, που μέλλει να αξιοποιηθούν από τους αγωνιζόμενους ανθρώπους για τις μελλοντικές κοινωνικές εξεγέρσεις.
Όμως συμπεράσματα θα βγάλει από τη μεριά του και το αστικό κράτος. Αυτά είναι που θα το διευκολύνουν να «ικανοποιήσει» με τον δικό του αφομοιωτικό και ισοπεδωτικό τρόπο τις «προσδοκίες» των εξεγερμένων, προσαρμόζοντάς τες στις ανάγκες μετασχηματισμού και ωραιοποίησης της εξουσιαστικής του επιβολής.
Η σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα αποδεικνύει τα ανεπίλυτα αδιέξοδα και τα ιστορικά όρια του εκμεταλλευτικού συστήματος. Βρισκόμαστε στο πεδίο μιας νέας καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, στην έκρηξη νέων εστιών πολέμου, μιας πιο γενικευμένης σύγκρουσης, στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης για την πρωτοκαθεδρία στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα. Η εμπειρία του Μάη του 68 και η πραγματικότητα των καιρών είναι χρήσιμη, όταν δεν αναλώνεται σε μακρόπνοες φλυαρίες, όταν η οργανωμένη απελευθερωτική δύναμη των καταπιεσμένων δεν γνωρίζει όρια και στερεότυπα και είναι έτοιμη να ανατρέψει και να καταστρέψει τις δομές και τους θεσμούς της καπιταλιστικής κυριαρχίας, να οδηγήσει στην οριστική κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Γι’ αυτό οι επερχόμενες εξεγέρσεις δεν θα στηρίζονται σε ένα πρότυπο, δεν θα είναι ένας ακόμη Μάης του ’68, αλλά πολύ περισσότερα. Θα έχουν στόχο να ανατραπεί το απάνθρωπο εκμεταλλευτικό σύστημα και να αντικατασταθεί από ένα ανώτερο κοινωνικό σύστημα, με κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών, τον πλήρη εργατικό – κοινωνικό έλεγχο και τη συμμετοχή όλων σε όλα τα όργανα αποφάσεων. Μόνον έτσι θα βαδίσουμε στο δρόμο για την ευημερία του λαού, την ειρήνη και την πρόοδο της ανθρωπότητας.
Διογένης ο Σινωπεύς
