Περιδιαβαίνοντας την Κρήτη | ΗΡΑΚΛΕΙΟ – ΜΟΝΗ ΚΟΥΔΟΥΜΑ

Η διαδρομή αυτή, με αφετηρία και τέρμα το Ηράκλειο, οδηγεί τον περιηγητή στο κεντρικό τµήµα της ενδοχώρας του νομού Ηρακλείου, διασχίζοντας πρώην πέντε δήµους και φτάνοντας µέχρι το Λιβυκό πέλαγος. Η επιστροφή από το νότο προτείνεται να γίνει από άλλη διαδρομή, το ίδιο όμορφη µε την μετάβαση. Και στις δυο διαδρομές υπάρχουν αρχαιολογικές θέσεις, παραδοσιακοί οικισμοί και μοναστήρια, αλλά και πολλές τοιχογραφημένες εκκλησίες.

ΔΗΜΟΣ ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

ΚΑΛΛΟΝΗ Το μικρό χωριό λεγόταν παλιότερα Σκιλλούς και ήταν πατρίδα του Γεράσιμου Παλλαδά, πατριάρχη Αλεξάνδρειας. Στην περιοχή του χωριού, που είναι κατάφυτη µε αμπέλια, υπάρχουν πολλά παλιά λαξευτά πατητήρια. Στη θέση Κάστελος είναι τα ερείπια μεσαιωνικού φρουρίου.

ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Κοντά στο χωριό, που απέχει 22 χλμ. από το Ηράκλειο, στην όμορφη λαγκαδιά είναι η παλιά σιναϊτική Μονή Παναγίας ΣΠΗΛΙΩΤΙΣΣΑΣ µε τη σπηλαιώδη εκκλησία. Κοντά βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου κατάγραφη µε τοιχογραφίες του 13^ου αι., που σώζονται σε καλή κατάσταση.

ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΟΝΟΦΑΤΣΙ

Ἡ επαρχία Μονοφατσίου καταλαμβάνει το νοτιοανατολικό κεντρικό τµήµα του νομού Ηρακλείου ανάμεσα στη Βιάννο, στην Πεδιάδα, το Τέμενος και το Καινούργιο. Στη Ενετοκρατία αποτελούσε την καστελανία Μπονιφάτσιο, της οποίας το φρούριο ήταν χτισμένο στη θέση Ψηλό Καστέλι, δίπλα στο σημερινό χωριό Τσιφούτ Καστέλι. Το ανατολικό του τμήμα αποτελούσε μαζί με τη σημερινή επαρχία Βιάννου, την καστελανία Ρίζου ή Μπελεβεντέρε, της οποίας το φρούριο ήταν χτισμένο στο ύψωμα Κάστελος, δίπλα στο χωριό Καστελιανά. Σώζονται λείψανα των δύο φρουρίων και ενός μικρότερου στο Χάρακα.

Η επαρχία είναι εύφορη και πλούσια και διαρρέεται από τους ποταμούς Αναποδάρη (αρχαίο Καταρράκτη) και Γεροπόταμο. Το πεδινό της μέρος αποτελεί την Πάνω Μεσαρά. Κύριες κωμοπόλεις είναι ο Πύργος (πρωτεύουσα), ο Χάρακας, το Αρκαλοχώρι, η Αγία Βαρβάρα, ο Σοκαράς και το Ασήμι. Σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι στην επαρχία είναι η αρχαία Ίνατος στον Τσούτσουρο, η μινωική Κουμάσα, το μινωικό ιερό κορυφής στον Κόφινα, η αρχαία Πριανσός στα Καστελιανά, το αρχαίο Ρύτιον στο Ροτάσι, και οι αρχαίες θέσεις στο Ίνι (Αρκαδία 2, στο Σοκαρά, στο Αρκαλοχώρι, στα Πραιτόρια, στο Μελιδοχώρι, στη Λιγόρτυνο). Σπουδαίες μονές στην επαρχία είναι του Αγίου Γεωργίου Επανωσήφη και της Παναγίας του Κουδουµά. Τοιχογραφημένες εκκλησίες σώζονται στα Καπετανιανά, στο Βελούλι του Σοκαρά, στον Κάστελο και στη μικρή Επισκοπή Αρκαλοχωρίου. Ένα τµήµα της επαρχίας Μονοφατσίου (το δυτικό) υπάγεται στην Μητρόπολη Γορτύνης και Αρκαδίας (Μοιρών) και ένα άλλο (το ανατολικό) στην Μητρόπολη Αρκαλοχωρίου, Καστελίου και Βιάννου.

ΜΟΝΗ ΕΠΑΝΩΣΗΦΗ Είναι από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα μοναστήρια της Κρήτης, 32 χλμ. από το Ηράκλειο. Άκμασε κυρίως στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Αιτία του πλουτισμού της μονής ήταν η προστασία που πιστεύεται ότι παρείχε ο Άγιος Γεώργιος στους κατοίκους της περιοχής, κατά την πανώλη του 1655. Στον 18^ο αι. έγινε πνευματικό κέντρο και στην Επανάσταση του 1821 διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο και καταστράφηκε. Ανοικοδομήθηκε στα χρόνια της Αιγυπτιοκρατίας.

ΜΕΛΙΔΟΧΩΡΙ Το μικρό χωριό απέχει από το Ἡράκλειο 40 χλμ. Στο βουνό Καστεριώτης βόρεια από το χωριό υπάρχει η διπλή ακρόπολη µιας αρχαίας πόλης που δεν είναι γνωστό το όνομα της και δεν έχει ανασκαφτεί.

ΛΙΓΟΡΤΥΝΟΣ Στη θέση Κεφάλα, ανατολικά από το χωριό, που απέχει 40 χλμ. από το Ηράκλειο, υπάρχουν τα ερείπια μιας αρχαίας πόλης, που δεν έχει ανασκαφτεί. Κοντά στο χωριό βρέθηκαν το 1894 μινωικοί τάφοι με λάρνακες που εκτίθενται στο Λούβρο. Νότια από το χωριό υπάρχουν τα ερείπια σταυροειδούς εκκλησίας των βυζαντινών χρόνων.

ΠΡΑΙΤΟΡΙΑ Λίγο πριν από το χωριό, που απέχει από το Ηράκλειο 45 χλμ., πριν από τη γέφυρα του Γερο Ποταμού στη θέση Δαμάντρι, έχει ανακαλυφθεί και ανασκάπτεται µια μεγάλη και σημαντική μινωική νεοανακτορική αγρέπαυλη. Οι εξωτερικοί τοίχοι είναι κτισμένοι με μεγάλες πέτρες στην πρόσοψη, και στο εσωτερικό υπάρχουν πελεκητές πέτρες µε τεκτονικά σημεία. Έχουν βρεθεί αποθηκευτικοί πίθοι και αγγεία. Η ανασκαφή του μεγάρου συνεχίζεται.

ΡΟΤΑΣΙ – Ρύτιον Η αρχαία πόλη Ρύτιον, μια από τις πόλεις που αναφέρει ο Όμηρος, βρίσκεται στη ρίζα, στις πλαγιές και την κορυφή του υψώματος Ροτασανή Κεφάλα δίπλα στο χωρίο Ροτάσι. Δεν έχουν γίνει ανασκαφές παρά μόνο σε τµήµατα του νεκροταφείου των Γεωμετρικών και Αρχαϊκών χρόνων. Ερείπια από αναλημµατικά τείχη, δεξαμενές και εκκλησίες δείχνουν την ακμή της πόλης μέχρι τα Βυζαντινά χρόνια. Η πόλη ήταν αρχικά αυτόνομη και πρέπει να είχε στη δικαιοδοσία της το δυτικό Μονοφάτσι. Αργότερα υποτάχθηκε από τους Γορτύνιους και έγινε μικρή κώμη.

ΠΥΡΓΟΣ Η μικρή κωμόπολη είναι πρωτεύουσα του δήμου Αστερουσίων. Απέχει από το Ηράκλειο 50 χλμ.. Σημαντικό μνημείο είναι η δίκλιτη εκκλησία των Αγίων Γεωργίου και Κωνσταντίνου με καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες των αρχών του 14^ου αι.

ΧΑΡΑΚΑΣ Η κωμόπολη απέχει 50 χλμ από το Ηράκλειο. Πήρε το όνομα από ένα μεγάλο βράχο (στην Κρήτη χάρακας = μεγάλος βράχος), πάνω στον οποίο υπάρχει φρούριο της Ενετοκρατίας και μια εκκλησία που αναστηλώθηκαν πρόσφατα.

ΜΟΝΗ ΚΟΥΔΟΥΜΑ Η ιστορική μονή του Κουδουµά, σήμερα της Κοίμησης της Θεοτόκου, έχει μια σπηλαιώδη εκκλησία, ενώ και οι μοναχοί διέμεναν παλιότερα σε σπήλαια/ ερημητήρια. Η μονή υπήρχε από το 14^ο αι., αλλά ξαναϊδρύθηκε στο 2^ο µισό του 19^ου αι. από τους μοναχούς αδελφούς Οσίους Παρθένιο και Ευμένιο.

Ο μοναχισμός στον Κουδουµά άκμαζε στις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αι. Στην ευρύτερη περιοχή του Κουδουµά βρίσκονται τα ερημητήρια/σπήλαια του Αγίου Αντωνίου, ο Αβατόσπηλιος, ο Χωστόσπηλιος κ.ά.

ΚΟΦΙΝΑΣ Κάτω από την ψηλότερη κορυφή των Αστερουσίων, τον Κόφινα, ιδρύθηκε στο τέλος της Παλαιοανακτορικής (γύρω στο 1700 π.Χ.) ένα σημαντικό ορεινό ιερό. Το ιερό ανασκάφτηκε, ύστερα από σύλησή από αρχαιοκάπηλους, το 1960-2 και το 1990. Ανακαλύφθηκε ένας περίβολος με τις τρεις πλευρές κατασκευασμένες από μεγάλες αδρές πέτρες και την τέταρτη από το βράχο. Μέσα στον περίβολο αποκαλύφθηκε κτιστή κατασκευή, από την οποία σώθηκε μόνο μια σειρά πέτρες. Η χρήση του ιερού διάρκεσε από τη Νεοανακτορική μέχρι την ύστερη Ελληνιστική, περίπου 1500 χρόνια. Κυριότερα ευρήματα ήταν τα πήλινα ειδώλια, ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα, καθώς και μεγάλες ποσότητες κεραμικής, πήλινα ομοιώματα λέμβων, χάλκινα ειδώλια και ελάσματα, λίθινες τράπεζες προσφορών και λίγες σφραγίδες.

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Δυτικά από τη Μόνη Κουδουµά, βρίσκεται η σπηλαιώδης εκκλησία του Άγιου Ιωάννη στην παραλία του ομώνυμου χωριού Καπετανιανών. Ήταν ακμαία στον 14^ο αι. αλλά παράκμασε μετά. Σώζει ωραίες τοιχογραφίες.

ΚΑΠΕΤΑΝΙΑΝΑ Στο όμορφο ορεινό χωριό των Αστερουσίων Καπετανιανά στον δήμο Κόφινα υπάρχουν αξιόλογες εκκλησίες: α) της Παναγίας, που ήταν καθολικό μοναστηριού των αρχών του 15^ουαι. Έχει εντυπωσιακό τοιχογραφικό διάκοσμο. β) Του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, επίσης του 15^ουαι.

ΑΣΗΜΙ Η μικρή κωμόπολη είναι έδρα του δήμου Κόφινα και απέχει 51 χλμ. Από το Ηράκλειο. Στη θέση «Αργειό» υπάρχουν ερείπια ελληνορωμαϊκού οικισμού, που υδρευόταν από τις θολωτές δεξαμενές στην Άγια Φωτιά, δίπλα στο χωριό Χάρακα.

ΣΟΚΑΡΑΣ Το χωριό απέχει από το Ηράκλειο 50 χλμ. Στην περιοχή του έχουν ανακαλυφθεί αρχαιότητες όλων των εποχών: μινωικές στις θέσεις Χαλικιάς και Περιστεριάς, και ελληνορωμαϊκές στη θέση Βακιώτες, όπου είναι ορατοί λαξευτοί τάφοι και πατητήρια. Στο μικρό εγκαταλειμμένο χωριό Βελούλι είναι η εκκλησία της Παναγίας με αξιόλογες τοιχογραφίες. Στον Σοκαρά, υπάρχει η θέση Σπηλιάρα, με το μνημείο των εκτελεσθέντων από τους Γερμανούς αγωνιστών, και η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη με τοιχογραφίες του 16^ουαι.

ΚΑΣΤΕΛΙ ΤΣΙΦΟΥΤ Πάνω από το μικρό χωριό, που απέχει 44 χλμ. από το Ηράκλειο, στο ύψωμα Επάνω Καστέλι, σώζονται τα ερείπια του μεσαιωνικού Φρουρίου, που ήταν έδρα της καστελανίας Μπονιφάτσιο, που έδωσε το όνοµα στην επαρχία Μονοφατσίου. Ονομάστηκε «Τσιφούτ» από Εβραίους (τουρκ. Τσιφούτ) κατοίκους.

ΑΓΙΟΣ ΘΩΜΑΣ Είναι παλιό χωριό, που απέχει 30 χλμ. από το Ηράκλειο. Στη θέση του υπήρχε αρχαίος οικισμός, που έχει ταυτιστεί µε την πόλη Πάννονα. Στο κέντρο του χωριού σώζεται η τρίκλιτη, µε τρούλο στο κεντρικό κλίτος, εκκλησία του Αγίου Θωμά, Αγίου Νικολάου και Αγίου Χαραλάμπους. Άλλες παλιές εκκλησίες είναι η Αγία Παρασκευή και ο Μιχαήλ Αρχάγγελος που σώζουν λείψανα τοιχογραφιών, ο Άγιος Παντελεήμονας, ο Άγιος Ιωάννης, η Παναγία Καρδιώτισσα στη θέση Μουζουράς, ο ερειπωµένος Άγιος Γεώργιος στη συνοικία Παγανιανά. Ενδιαφέρον αξιοθέατο είναι ο σπηλαιώδης ναός της Κερά Σπηλιώτισσας. Στην τουρκοκρατία το χωριό ανήκε ως βακούφι στο Βεζίρ τζαμί (Άγιο Τίτο). Από το χωριό κατάγονται ιστορικές προσωπικότητες, ανάμεσα τους ο γιατρός Δημήτριος Λόγιος που έδρασε ως χαϊνης και εκτελέστηκε στις αρχές του 19^ου αι. Ο τάφος του είναι κάτω από τη Φαιστό. Άλλη ιστορική οικογένεια είναι του αρματολού Δημητρίου Λιμπρίτη και οι απόγονοι του.

ΜΟΝΗ ΠΑΛΙΑΝΗΣ Απέχει 21 χλμ. από το Ηράκλειο και βρίσκεται κοντά στο χωριό Βενεράτο, που είναι έδρα του δήµου Παλιανής, που έχει το όνομα του από τη μονή. Θεωρείται από τις παλιότερες µονές της Κρήτης και σώζει αρχιτεκτονικά μέλη παλιότερου ναού. Υπήρχε στη Μεσοβυζαντινή περίοδο και είχε πολυτάραχη ιστορία. Λειτουργούσε ως γυναικεία µονή στην Ενετοκρατία και Τουρκοκρατία και πυρπολήθηκε το 1821. Αναδιοργανώθηκε στα τέλη του 19^ουαι. και εξακολουθεί να λειτουργεί ακμαίο σήμερα. Η παράδοση διασώζει ένα ιερό δένδρο, την Άγια Μυρτιά, που πιστεύουν ότι μέσα στον κορμό υπάρχει θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.

ΒΕΝΕΡΑΤΟ Η έδρα του δήμου Παλιανής απέχει από το Ηράκλειο 20 χλμ. Από εδώ καταγόταν ο μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος Δετίτσης και ο νεόφυτος Οικονόμος, γραμματέας της Καγκελαρίας στην επανάσταση του 1821. Στο χωριό σώζονται μερικά αξιόλογα κτίσματα της Ενετοκρατίας.

ΣΙΒΑ Στο μικρό παλιό χωριό που απέχει 18 χλμ. από το Ηράκλειο, υπάρχει η µικρή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, που σώζει τοιχογραφίες του 14^ουαι.

.

Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τον τουριστικό οδηγό «Κρήτη» του Αντώνη Βασιλάκη, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Μύστις. ISBN 978-960-6655-27-2

Ο οδηγός περιλαμβάνει 450 νέες φωτογραφίες και έξτρα αναλυτικό χάρτη που συνοδεύεται δωρεάν.

Συνοπτική περιγραφή του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού, επισκόπηση της κρητικής ιστορίας από την πρώτη κατοίκηση μέχρι σήμερα, βασικές γνώσεις για τον κρητικό λαϊκό πολιτισμό και ξενάγηση σε όλους τους αξιοθέατους τόπους του νησιού.

Ο επισκέπτης καλείται να περιηγηθεί στις επαρχίες και τους τόπους του νησιού που έχουν αξιοθέατα.

Προτείνονται 29 διαδρομές ξεκινώντας από τον νομό Λασιθίου και τελειώνοντας στο νομό Χανίων, με αφετηρία και τέρμα της διαδρομής την πρωτεύουσα του κάθε νομού. Υπάρχουν καλοί χάρτες ενημερωμένοι με τις νέες χαράξεις δρόμων ενώ προτείνονται οι παλιότεροι δρόμοι που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται γιατί τα περισσότερα ενδιαφέροντα και αξιοθέατα τοπία και οι χώροι βρίσκονται έξω από το βόρειο οδικό άξονα.

Επίσης υπάρχουν πληροφορίες για τον τόπο και τους κατοίκους του νησιού, αναφέρονται κρητικοί μύθοι και δίνεται η ερμηνεία τους ενώ γίνεται μια σύντομη επισκόπηση της ιστορίας του νησιού και παρουσιάζονται στοιχεία του κρητικού λαϊκού πολιτισμού.

Πηγές φωτογραφιών: Wikipedia

Σύνταξη

Η τέχνη, η επιστήμη, η γλώσσα, ο γραπτός λόγος, η παράδοση, είναι εργαλεία του πολιτισμού, που συμβάλλουν τα μέγιστα για να διαμορφωθεί μια κοινωνία, να θεσπίσει τους κώδικες και την ηθική της, να πλάσει τους όρους δημιουργίας της κοινωνικής συνείδησης, να επεξεργαστεί την αλληλεγγύη της και να φτιάξει έναν κοινωνικό ιστό, που θα διαφυλάσσει και θα προάγει την έννοια άνθρωπος.

mailbox@svoura.net