Γιάννης Μαρκόπουλος – Η τέχνη του μεγάλου Έλληνα μουσουργού εξακολουθεί να συγκινεί και να εμπνέει
Ο Γιάννης Μαρκόπουλος, είναι ο μεγάλος δημιουργός, ευαίσθητος στα προστάγματά του καιρού του. Αγκαλιάζει το πνεύμα και τις τάσεις των πλατιών λαϊκών στρωμάτων. Από το 1963 βραβευμένος και διακεκριμένος στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αγαπήθηκε από ένα ευρύτερο κοινό, ιδιαίτερα νεολαίας και φοιτητών, στα σκληρά χρόνια της δικτατορίας.
Στη «Λήδρα» και στο «Κύτταρο», όπου σε ατμόσφαιρα μυσταγωγίας, νέοι τότε ερμηνευτές παρουσίαζαν το έργο του, γινόταν το αδιαχώρητο, παρά τα εμπόδια της δικτατορίας. Αυτό το νεανικό κοινό, που ασφυκτιούσε κάτω από την μπότα των συνταγματαρχών και των ξένων συμμάχων τους, ένιωθε να συγκλονίζεται ακούγοντας εξαίσια μελοποιημένους στίχους. Η μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου, σπάζοντας τα καθιερωμένα ακούσματα, ήταν αρκετή για να μεταδώσει ανατρεπτικά αισθήματα. Στίχος και μουσική στο έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου βρίσκονται σε μια αρμονία, σε ένα τέλειο συνταίριασμα, που συνδέει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μιας δίκαιης και ευτυχισμένης ζωής.
Μετά τη μεταπολίτευση, κατέκτησε τις καρδιές ενός πολύ πλατύτερου λαϊκού κοινού, που ένιωθε να ταυτίζεται και να βρίσκει σ’ αυτό το έργο τον εαυτό του.
Μεγάλοι λαϊκοί τραγουδιστές σημάδεψαν με τις ερμηνείες τους αυτές τις ξεχωριστές στιγμές. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος, με την επιστροφή του στις ρίζες της λαϊκής μουσικής μας παράδοσης, μας έδειξε τον τρόπο που πρέπει να ερμηνεύουμε γόνιμα τις κληρονομημένες αξίες. Πώς να κάνουμε την ανακατάταξη και την προσαρμογή τους στη σύγχρονη ζωή. Πώς να τις απαλλάσσουμε από τα νεκρά τους στοιχεία και να τις βάζουμε να μιλούν για το σήμερα. Η τέχνη του εξακολουθεί να συγκινεί και να εμπνέει το σύγχρονο κοινό, χωρίς να χάνει στο ελάχιστο την αρχική της δύναμη. Γιατί μετουσιώνει τα μεγάλα συμφέροντα και τους πόθους του λαού στην εποχή μας.
Το έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου – μακριά πάντα από τις Σειρήνες της ευκολίας και τους πειθαναγκασμούς της εμπορευματοποίησης – δεν είναι απλά ένας παθητικός δέκτης των μηνυμάτων του καιρού. Είναι ένας ενεργητικός πομπός που μεταβάλλεται σε κοινωνική πράξη, που επενεργεί στη ζωή με τα ιδανικά που εκφράζει και εξυπηρετεί, τα ιδανικά μιας φωτεινότερης κι ομορφότερης ζωής, για τους όπου Γης αδικημένους.
Ο Γιάννης Μαρκόπουλος που γεννήθηκε στις 18 Μάρτη του 1939 στο Ηράκλειο της Κρήτης και είναι αδιαμφισβήτητα ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες και μουσουργούς. Ήδη από μικρή ηλικία δέχτηκε τις πρώτες του επιδράσεις από την παραδοσιακή μουσική με τους γρήγορους ρυθμούς και τα επαναλαμβανόμενα μικρά μοτίβα, από τη κλασική μουσική, καθώς και από τη μουσική της ευρύτερης ανατολικής Μεσογείου.
Πρωτοπορεί για την εποχή του εισάγοντας τα παραδοσιακά όργανα σε ένα νέο και ιδιόμορφο ορχηστικό σχήμα. Αυτή την πρωτοπόρα μουσική παρέμβαση θα συνοψίσει στο σύνθημα «επιστροφή στις ρίζες» που συνθέτει το καλλιτεχνικό του πρόταγμα καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του με το οποίο μας συστήνει μια δυναμική πορεία προς το μέλλον. Σε συνδυασμό με τις γενικότερες φιλοσοφικές και κοινωνικές του πεποιθήσεις, η πρότασή του αυτή έλαβε διαστάσεις μουσικού κινήματος και είχε ως στόχο έναν καινούριο «σχεδιασμό του μέλλοντος, με ενδοσκόπηση, μελέτη και πλησίασμα των άφθαρτων πηγών της ζωντανής τέχνης του κόσμου και επιλεγμένες σύγχρονες πληροφορίες τέχνης», όπως ο ίδιος υποστηρίζει.
Μεγάλωσε στην Ιεράπετρα στο ωδείο της οποίας παίρνει τα πρώτα του μουσικά μαθήματα στο βιολί και τη θεωρία της μουσικής. Το 1956 συνεχίζει τις μουσικές σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών, με τον συνθέτη Γεώργιο Σκλάβο και τον καθηγητή του βιολιού Joseph Bustidui. Το 1963 βραβεύεται για την μουσική του στις «Μικρές Αφροδίτες» του Νίκου Κούνδουρου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και τον ίδιο χρόνο ανεβαίνουν από νέα χορευτικά σύνολα τα μουσικά του έργα «Θησέας» (χορόδραμα), «Χιροσίμα» (σουίτα μπαλέτου) και τα «Τρία σκίτσα για χορό». Με την κήρυξη της δικτατορίας φεύγει για το Λονδίνο απ’ όπου επιστρέφει το 1969 για να συμβάλει με το έργο του στον αντιδικτατορικό αγώνα.
Πρώτος του ολοκληρωμένος δίσκος το 1969 ο «Ήλιος ο Πρώτος» σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη ενώ θα ακολουθήσουν δεκάδες άλλοι σε ποίηση και στίχους Σολωμού, Σεφέρη, Μιχ. Κατσαρού, Κ. Βίρβου, Μάνου Ελευθερίου, Σκούρτη, Θεοδωρίδη αλλά και δικούς του. Συνθέτει μουσική για το θέατρο πάνω σε έργα του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη, του Μένανδρου, του Σαίξπηρ, του Τσέχωφ, του Μπέκετ, αλλά και σύγχρονων Ελλήνων δραματουργών, καθώς και για ταινίες του Κούνδουρου, του Ντασέν, του Κοσμάτου, του Μανουσάκη, του Σκαλενάκη, του Γρηγορίου και άλλων. Το 1976 συνέθεσε τη μουσική για την τηλεοπτική σειρά του ΒΒC «Ποιος πληρώνει τον βαρκάρη» (“Who pays the Ferryman;”), το μουσικό θέμα της οποίας γνώρισε μεγάλη επιτυχία και παρέμεινε στην κορυφή του βρετανικού πίνακα επιτυχιών για μήνες, ενώ έκανε γνωστό διεθνώς τον συνθέτη.
Ένας από τους πιο εμβληματικούς του δίσκους είναι το «Χρονικό» (1970) που κυκλοφόρησε το 1970 κάτω από τη μύτη της επιτροπής λογοκρισίας και συντάραξε τόσο για την πρωτότυπη μουσική του, όσο και για τους προωθημένους στίχους του. Ξεχωρίζει επίσης το έργο του «Ριζίτικα» (1971) καθώς και οι «Μετανάστες» (1974), σε μια εποχή που οι εργάτες έφευγαν κατά χιλιάδες από τη χώρα μας για να αναζητήσουν μια καλύτερη τύχη.
Ο Γιάννης Μαρκόπουλος καθιέρωσε μουσικές φωνές όπως της αξέχαστης Μαρίας Δημητριάδη, του μοναδικού Νίκου Ξυλούρη και του Χαράλαμπου Γαργανουράκη, που έμελε να σημαδέψουν καλλιτεχνικά μια ολόκληρη εποχή.
Από τα εκατοντάδες τραγούδια που συνέθεσε στη συλλογική μνήμη έχουν μείνει τα πιο πολιτικά τραγούδια του, όπως το «Τα Λόγια και τα χρόνια», οι «Οχτροί», η «Λένγκω (Ελλάδα)», τα «Παραπονεμένα λόγια», το συγκινητικό «Μιλώ για τα παιδιά μου», το επικό «Κάτω στης Μαργαρίτας το αλωνάκι», το σαρκαστικό «Καφενείον η Ελλάς», το επιβλητικό «Η φάμπρικα» και το περίφημο «Ζάβαρα-κάτρα-νέμια».
Ο λόγος του αποκαλυπτικός
Μιλώντας για τη δημιουργία του, το ελληνικό τραγούδι και την εποχή μας λέει:
«Θεωρούσα κι εγώ ότι η μουσική κατάγεται από τους φυσικούς ήχους και ότι πηγές της ήταν τα βουητά των χειμάρρων, τα κελαηδήματα των πουλιών, η ομιλία των ανθρώπων, οι μουσικές των λαών αλλά και οι σύγχρονες αρμονίες από τα ακούσματα των μεγάλων πόλεων. Αναζητούσα μια αισθητική που δε θα εξαιρούσε από την τέχνη της μουσικής την προσέγγισή της στην έκφραση ζωής των ανθρώπων μέσα στις κοινωνίες».
Αυτή η ιδεολογική – αισθητική άποψη του Γιάννη Μαρκόπουλου για την τέχνη σφράγισε τόσο το «Χρονικό», όσο και όλη του τη δημιουργία.
Αναφερόμενος στο ελληνικό τραγούδι του 60-70 και τη σύνδεσή του με τους κοινωνικούς αγώνες λέει:
«Συνδέθηκαν και με άλλους αγώνες, που αφορούσαν την εύρεση της πολύεδρης αλήθειας των ζωντανών στοιχείων του απώτερου και νεότερου πολιτισμού και της ιστορίας, στο εκτεταμένο ανθρωπογεωγραφικό τοπίο του ευρύτερου ελληνισμού. Σε περίπτωση που θέλουμε μια επανασύνδεση τότε και πρέπει τα τραγούδια της ένδειας που κατακλύζουν και προβάλλονται υστερικά από τα ΜΜΕ να αλλάξουν, όπως και οι άνθρωποι. Είναι αλήθεια ότι στη δεκαετία του ’70 η τέχνη περνάει σε άλλα επίπεδα. Ενσωματώνει κανόνες και νόμους της επιστήμης που τη διαπερνούν και τη στηρίζουν. Γίνονται αναλύσεις και δημιουργούνται συντροφιές για την αντιμετώπιση της βίας και συμβάλλουν στην ενημέρωση του κόσμου. Ταυτόχρονα, εκπονούνται τα σχέδια για τη δημιουργία μιας σύγχρονης ειρηνικής κοινωνίας. Τώρα ο αγώνας όχι μόνο για την επιβίωση αλλά και για τις ρυθμίσεις – μέσα από έναν αναγκαίο διάλογο – είναι απαραίτητος, για επιλογή γνώσης και τέχνης ως χρήσιμων εφοδίων στη ζωή μας και δύναμης.»
Τέλος αναφέρεται στο πολιτικό τραγούδι με τα παρακάτω λόγια: «Αν το «πολιτικό στοιχείο» έχει πλατιά έννοια, προερχόμενο από την «πολιτεία» δεν συγκρούεται με περιοριστικό όρο. Η σύνθεση ενός έργου -στην περίπτωση μου- περνάει εκτός απ’ τα υπερβατικά τοπία της φαντασίας και από τα καθημερινά συμβάντα μέσα στις πόλεις, στην παγκόσμια επικοινωνία, στη φύση, στην ανάγκη και στο ταξίδι. Όλα είναι πολιτική. Κι έτσι πρέπει… Στην αρχαία Ελλάδα οι μη ασχολούμενοι με την πολιτική ονομάζονταν «ιδιώτες» και τους χλεύαζαν. Δεν είναι τυχαίο που η λέξη μας αυτή για τους Ευρωπαίους (Idiot) σημαίνει τον βλάκα».
Ενδεικτική εργογραφία του
Κύκλοι τραγουδιών
1970 Χρονικό, Μουσικό ιστόρημα
1972 Ιθαγένεια, Μουσικό έργο σε εννέα μέρη
1972 Τα τραγούδια του νέου πατέρα
1973 Ο Στρατής ο Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους – και άλλα τραγούδια, Σύγχρονη κοσμική καντάτα
1974 Θητεία, Μουσικό έργο, σε 9 μέρη, είδος μονόπρακτης όπερας
1974 Μετανάστες
1974 Θεσσαλικός κύκλος, Λαϊκό μουσικό έργο με θεατρικού ύφους στιγμιότυπα
1976 Οροπέδιο, Μουσική συνομιλία
Δισκογραφία
2017 ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ Κύκλος τραγουδιών
2015 ΕΝΤΕΥΘΕΝ Κύκλος τραγουδιών
2009 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ Για φωνές, μεικτή χορωδία, αφηγητή και συμφωνική ορχήστρα
2009 SHAPES IN MOTION (ΣΧΗΜΑΤΑ ΣΕ ΚΙΝΗΣΗ) (Κονσέρτο για πιάνο) Για σόλο πιάνο και συμφωνική ορχήστρα
2004 Ο ΤΑΧΥΤΑΤΟΣ ΛΟΥΗΣ Για φωνές, μεικτή χορωδία και συμφωνική ορχήστρα
2001 ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ Για φωνές, μεικτή χορωδία, αφηγητή και συμφωνική ορχήστρα
2003 ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ Όπερα, σε δύο πράξεις
1997 ΑΘΕΑΤΟΣ ΣΦΥΓΜΟΣ Κύκλος τραγουδιών
1996 ΑΝΑ-ΓΕΝΝΗΣΗ Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη Μουσική παράσταση σε 2 πράξεις με 4 ενότητες
1998 ΦΙΛΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ Κύκλος τραγουδιών
1996 ΑΝΤΑΥΓΕΙΕΣ Ορχηστρικές μνήμες κινήσεων και εικόνων
1994 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ Για φωνές, μεικτή χορωδία, αφηγητή και συμφωνική ορχήστρα
1988 ΜΟΥΣΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΟΜΗΝΙΚΟ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟ (ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ) Σουίτα με αναγεννησιακά όργανα
1983 ΣΕΙΡΗΝΕΣ Μουσικό ταξίδι σε τέσσερις εποχές, σε μορφή ορατορίου
1980 ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ Κύκλος τραγουδιών
1980 ΝΤΕΝΕΚΕΔΟΥΠΟΛΗ Μουσική παράσταση για παιδιά
1979 ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Κύκλος τραγουδιών σε 4 ενότητες
1978 WHO PAYS THE FERRYMAN? (Ο Βαρκάρης ) Μουσική για την ομότιτλη τηλεοπτική σειρά του BBC
1978 ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ ΠΡΩΤΗ 13 συνθέσεις για ορχήστρα
1977 ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ Λαϊκή Λειτουργία. Για φωνές, αφηγήτρια και ορχήστρα
1975 ΟΡΟΠΕΔΙΟ Μουσική συνομιλία
1974 ΘΗΤΕΙΑ Μουσικό έργο, σε εννέα μέρη σε μορφή άτυπης όπερας
1974 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ Κύκλος τραγουδιών
1974 ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Λαϊκό μουσικό έργο με θεατρικού ύφους στιγμιότυπα
1973 Ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΓΑΠΑΝΘΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Για φωνές, χορωδία και ορχήστρα
1973 ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ Σειρά τραγουδιών
1972 ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ Για φωνές και ορχήστρα
1972 ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΠΑΤΕΡΑ Κύκλος τραγουδιών
1970 ΧΡΟΝΙΚΟ Για φωνές και ορχήστρα
1969 ΗΛΙΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ Για φωνές, αφηγητή, γυναικεία χορωδία και ορχήστρα
1961 ΘΗΣΕΑΣ Χορόδραμα
Τραγούδια
1975 Η ΕΛΛΑΔΑ (ΛΕΝΓΚΩ)
1973 ΟΙ ΟΧΘΡΟΙ
1972 ΟΧΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ
1968 ΖΑΒΑΡΑ- ΚΑΤΡΑ – ΝΕΜΙΑ
1965 ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
1964 ΓΚΡΕΜΙΣΜΕΝΑ ΣΠΙΤΙΑ
1964 ΚΑΡΑΒΙΑ
1964 Η ΚΟΡΗ ( ΜΑΥΡΟΜΑΝΤΗΛΟΥΣΑ )
1964 ΜΟΥΡΑΓΙΟ
1964 ΞΑΣΤΕΡΙΑ
1964 Ο ΠΡΑΜΑΤΕΥΤΗΣ
1964 ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ
1960 ΑΝΙΣΤΟΡΩ ΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ
1960 ΓΑΛΑΖΙΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ
Θέατρο – Κινηματογράφος
1992 ΜΠΑΫΡΟΝ, Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΕΝΟΣ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΥ
1989 ΘΕΣΜΟΦΟΡΙΑΖΟΥΣΕΣ του ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ
1993 ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ του ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ
1965 ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΟ ΚΟΡΔΕΛΑΚΙ του ΝΟΤΗ ΠΕΡΙΑΛΗ
1965 ΤΟ ΦΥΛΑΧΤΟ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ
1966 ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ
1967 ΤΟ ΠΙΟ ΛΑΜΠΡΟ ΑΣΤΕΡΙ
1993 ΛΟΡΔΟΣ ΜΠΑΥΡΟΝ
1984 ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΘΥΕΛΛΑΣ
1977 ΚΡΑΥΓΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
1971 ΒΟΡΤΕΞ (ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ)
1968 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΣ ΑΠΟΛΛΩΝ
1967 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
1966 ΔΙΧΑΣΜΟΣ
1966 ΕΚΕΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΚΕΙΝΗ
1966 ΝΤΑΜΑ ΣΠΑΘΙ
1963 ΜΙΚΡΕΣ ΑΦΡΟΔΙΤΕΣ
1963 ΕΙΜΑΣΤΕ ΔΙΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟΙ
Έργα σκηνής
1958 Πέντε σκίτσα για χορό, Για συμφωνική ορχήστρα
1962 Θησέας, Χορόδραμα εμπλουτισμένο με τραγουδιστικά ιντερμέδια
1995 Άνα-γέννηση – Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη, Μουσική παράσταση σε 2 πράξεις με 4 ενότητες
2000 Ερωτόκριτος και Αρετή, Όπερα σε δύο πράξεις
2004 Ο Νόμος της θαλπωρής, σε φόρμα ορατορίου, μουσικό θέαμα
