Περιδιαβαίνοντας την Κρήτη. Διαδρομή Ηράκλειο προς Ρέθυμνο Β μέρος
Αν ακολουθήσουμε τη διαδρομή Ηράκλειο – Ρέθυμνο από την παλιά εθνική οδό θα συναντήσουμε με τη σειρά τα χωριά Τύλισος, Σκλαβόκαμπο, Γωνιές, Ανώγεια, Ζόμιθος, Ιδαίο άντρο, Αξός, Ζωνιανά, Γαράζο, Πέραμα, Μαργαρίτες, Ελεύθερνα, Μονή Αρκαδίου και Μαρουλά. Σας παρουσιάσαμε ήδη το πρώτο μέρος της διαδρομής. Σήμερα σας παρουσιάσουμε το δεύτερο μέρος αυτής της διαδρομής.
Η διαδρομή Ηράκλειο – Ρέθυμνο
ΓΑΡΑΖΟ Είναι ένα παλιό, μεγάλο και ωραίο χωριό, έδρα του Δήμου Κουλούκωνα. Εδώ είχαν γίνει επαναστατικές συγκεντρώσεις στους απελευθερωτικούς αγώνες. Οι παλιοί περιηγητές αναφέρουν ότι το χωριό είχε όμορφες γυναίκες. Στην πλατεία του χωριού υπάρχει η μεγαλύτερη, όπως λένε, βαλανιδιά της Κρήτης.
ΚΑΛΑΜΑΣ Στο παλιό χωριό υπάρχει παλιά εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που κατά μία παράδοση υπήρξε επισκοπικός ναός της επισκοπής Καλαμώνος (;).
ΜΑΡΓΑΡΙΤΕΣ Το χωριό είναι γνωστό για τα κεραµουργεία του, όπως το Θραψανό στο Ηράκλειο. Απέχει από το Ρέθυμνο 27 χλμ. και έχει τοιχογραφημένες εκκλησίες: τον Άγιο Γεώργιο και τον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο του 14ου αι. Στην επανάσταση του Καλλέργη (1332) ήταν εστία του αγώνα και κάηκε από τους κατακτητές. Στα 1829-30 ήταν έδρα του Κρητικού Συμβουλίου.
ΕΛΕΥΘΕΡΝΑ Η αρχαία πόλη Ελεύθερνα, μια από τις σπουδαιότερες της δυτικής Κρήτης, είχε ιδρυθεί στην κορυφή και τις πλαγιές ενός μακρόστενου υψώματος στις δυτικές υπώρειες της Ίδης, με εξαίσια θέα μέχρι τη θάλασσα. Τα εκτεταμένα ερείπια της πόλης βρίσκονται στις θέσεις Πυργί, Νησί, Κατσίβελος, Ορθή Πέτρα, Ελλενικό, Περιστερέ και Καμάρα.
Η πόλη βρίσκεται στη γεωγραφική περιοχή του Κάτω ή Χαμηλού Μυλοποτάμου, που μαζί με το ανατολικό τμήμα της επαρχίας Ρεθύμνου αποτελούσε την επικράτεια της. Η πόλη είχε παλιότερα τα ονόματα Σάτρα και Απολλωνία. Τα νομίσματα της πόλης εικόνιζαν τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Ο φιλόσοφος Διογένης ο Απολλωνιάτης (460-390 π.Χ.) καταγόταν από την Απολλωνία – Ελεύθερνα. Οι σχέσεις της πόλης με την Κνωσό ήταν άλλοτε εχθρικές και άλλοτε φιλικές. Η Ελεύθερνα ήταν από τις πόλεις που αντιστάθηκαν στον Κόιντο Μέτελλο. Στα Βυζαντινά χρόνια ήταν έδρα επισκόπου. Κοντά στα ερείπια της βρίσκονται τα σημερινά χωριά Ελεύθερνα και αρχαία Ελεύθερνα (πρώην Πρινές). Η απόστασή από το Ρέθυμνο είναι 25 χλμ., με διακλάδωση από τη Βιράν Επισκοπή. Επιβλητικά ορατά μνημεία πριν από τις ανασκαφές ήταν το υδραγωγείο, ο πύργος της ακρόπολης (στο Πυργί), μεγάλες και επιβλητικές υπόστυλες και βαθιές δεξαμενές λαξευτές στο βράχο και δύο γέφυρες. Οι ανασκαφές γίνονται τελευταία από το Πανεπιστήμιο Κρήτης σε τρεις τομείς: Πυργί και Νησί, Κατσίβελος και Ορθή Πέτρα. Έχουν αποκαλύψει πολλά σημαντικά μνημεία των περιόδων από τα Γεωμετρικά/Αρχαϊκά χρόνια μέχρι τα Πρωτοβυζαντινά. Στη δεκαετία του 1920 είχε γίνει ανασκαφή από το Βρετανό Χάμφρεϊ Πέιν στη Ορθή Πέτρα και ανακαλύφθηκε ένας δαιδαλικός κορμός αγάλματος (στο Μουσείο Ηρακλείου).
ΟΡΘΗ ΠΕΤΡΑ Είναι ο δυτικός τομέας της ανασκαφής της πόλης. Εδώ διευκρινίστηκαν τμήματα των οχυρώσεων της πόλης στο ρέμα Χαλοπότα και ανασκάφτηκε τμήμα του νεκροταφείου των Γεωμετρικών/Αρχαϊκών χρόνων με ταφικούς περιβόλους, ταφικές πυρές και επιτύμβια αγάλματα. Σημαντικό είναι ένα ταφικό μνημείο, ίσως Ηρώο επιφανούς νεκρού, στην πυρά του οποίου, εκτός από τα κτερίσματα είχαν προσφέρει ως θυσία και ανθρώπους. Βρέθηκε ένα άγαλμα κόρης δαιδαλικής τέχνης. Στα κτερίσματα περιλαμβάνονται χάλκινος λέβητας και άλλα χάλκινα αντικείμενα, κεφάλια ειδωλίων δαιδαλικής τέχνης και πολλά πήλινα αγγεία. Πάνω από το νεκροταφείο κατασκευάστηκε αργότερα ένας πλακόστρωτος ανηφορικός δρόμος προς την ακρόπολη στο Πυργί. Την ανασκαφή στον τοµέα διευθύνει ο Ν. Σταμπολίδης.
ΝΗΣΙ ΚΑΙ ΠΥΡΓΙ Στον κεντρικό τοµέα της ανασκαφής (µε διεύθυνση του Θανάση Καλπαξή) της πόλης απλώνονταν οι συνοικίες της και είχε χτιστεί η ακρόπολη. Στη θέση Νησί, αμέσως βόρεια από το χωριό Ελεύθερνα ανασκάφτηκε ένας µνηµειακός ορθογώνιος περίβολος µε αρχιτεκτονική δωρικού ρυθµού, του 4ου αι. και µε επιγραφές του 3ου αι. Ίσως ήταν κάποιος βωμός. Βρέθηκαν πολλά πήλινα ειδώλια ζώων. Ο ανασκαφέας Θ. Καλπαξής πιστεύει ότι ο περίβολος αυτός ίσως ήταν σε κάποια περίοδο έδρα του Κοινού των Κρητών. Βορειότερα από τον μνημειακό περίβολο εκτείνεται μεγάλο τµήµα της πόλης των Ελληνιστικών χρόνων. Εδώ ανασκάφτηκε ένα σπίτι της περιόδου, που είχε εν µέρει λαξευτεί στο βράχο. Το σπίτι αποτελούνταν από μεγάλα δωμάτια και υπαίθριους χώρους και περιλάμβανε ένα εργαστήρι κεραμικής. Βόρεια από το χωριό Αρχαία Ελεύθερνα (πρώην Πρινέ) και στη θέση Πυργί, της οποίας το όνοµα προέρχεται από τον φρουριακό πύργο των Μεσαιωνικών χρόνων που προοτάτευε την ακρόπολη -που ήταν φυσικά οχυρή αλλά ενισχυμένη και µε τείχη – έχει ανασκαφτεί ένα µεγάλο υστερορωμαϊκό και πρωτοβυζαντινό κτιριακό συγκρότηµα µε κεντρική τετράκογχη αίθουσα, που πιθανόν είχε δημόσιο χαρακτήρα. Βρέθηκαν επιγραφές των Αρχαϊκών και των Ἑλληνιστικών χρόνων. Η έρευνα των βαθύτερων στρωμάτων έδειξε κατοίκηση του χώρου στην 3η και στη 2η π. Χ. Χιλιετία.
ΚΑΤΣΙΒΕΛΟΣ Στον ανατολικό τρίτο τομέα της πόλης, οι ανασκαφές, που διευθύνονται από τον Π. Θέμελη έχουν δείξει τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής από τα Νεολιθικά µέχρι τα ύστερα Ρωμαϊκά και τα Βυζαντινά χρόνια. Έχει ανασκαφτεί ένα μεγάλο σπίτι των Ρωμαϊκών χρόνων, του 3/4ου αι. μ.Χ. Η κατοικία αυτή είχε ένα προστώο, εσωτερική αυλή και ευρύχωρες αίθουσες και είχε δυο οικοδομικές φάσεις. Καταστράφηκε από τον σεισμό του 365 μ.Χ. Τρεις από τους κατοίκους του σπιτιού δεν πρόφτασαν να διαφύγουν και καταπλακώθηκαν από τα ερείπιά του. Έχει ακόµη ανασκαφτεί µια μνημειώδης τρίκλιτη πρωτοβυζαντινή βασιλική. Το νότιο κλίτος της είχε ψηφιδωτό δάπεδο και οι τοίχοι ήταν επενδυμένοι µε συνθέσεις από περίτμητα λίθινα πλακίδια. Έξω από το βόρειο κλίτος της βασιλικής βρέθηκαν τέσσερις τάφοι με τους σκελετούς σε άριστη κατάσταση.
ΜΟΝΗ ΑΡΚΑΔΙΟΥ Ἡ ιστορική Μονή Αρκαδίου αποτελεί το ιερό σύμβολο της Κρητικής ελευθερίας, ύστερα από το ολοκαύτωμα του 1866. Βρίσκεται σε ψηλή θέση με ωραία θέα και υπάγεται στον Δήμο Αρκαδίου. Για την ίδρυση του μοναστηριού έχουν διατυπωθεί δύο απόψεις, ότι δηλαδή ιδρύθηκε είτε από τον αυτοκράτορα Αρκάδιο ή από ένα μοναχό Αρκάδιο. Η δεύτερη πρόταση είναι πιθανότερη. Το μοναστήρι έχει φρουριακό χαρακτήρα τετράγωνου σχήματος µε δύο μεγάλες πύλες: τη Χανιώτικη, που είναι η κύρια είσοδος της Μονής, στη δυτική πλευρά, και την Καστρινή στην ανατολική πλευρά, δίπλα στην Πυριτιδαποθήκη.
Το σχέδιο της μονής έχει δυτική επίδραση µε στοές (κλάουστρα) σε κάθε πτέρυγα της αυλής. Στη νότια πλευρά είναι τα Μεσοκούµια (νοσοκομεία ;), οι αποθήκες και το Μουσείο. Στη βόρεια πτέρυγα είναι ο Ξενώνας, η Τράπεζα, τα κελάρια και η πυριτιδαποθήκη. Στο κέντρο της αυλής είναι το Καθολικό της Μονής, ένας δίκλιτος ναός που, στη µορφή που σώθηκε, χρονολογείται στο 1587. Είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα και στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ἐλένη. Ο ρυθμός του ναού είναι Αναγεννησιακός και Μπαρόκ. Πρόσφατες έρευνες στο καθολικό έδειξαν ότι ο ναός χτίστηκε στο πρώτο μισό του 16ου αι. και ήταν µονόχωρος. Τμήματα του βόρειου τοίχου του αρχικού ναού ενσωματώθηκαν στον νεότερο ναό στο τέλος του 16ου αι., οπότε επεκτάθηκε ο ναός. Στο πάτωμα του ναού ανακαλύφθηκαν τάφοι που ίσως έγιναν µετά από την καταστροφή του 1866. Ο ναός στερεώθηκε και αποκαταστάθηκε πρόσφατα. Το μοναστήρι είχε πλούσια βιβλιοθήκη αρχαίων χειρογράφων, που καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1645. Γνώρισε µεγάλη ακµή ως κέντρο αντιγραφής χειρογράφων και µε τα εργαστήρια κεντητικής και κατασκευής αμφίων. Στις επαναστάσεις του 19ου αι. ήταν κέντρο των επαναστατών. Το 1866 πολιορκήθηκαν οι έγκλειστοι στη Μονή 300 ένοπλοι και 600 γυναικόπαιδα από 15.000 τουρκικό στρατό. Ύστερα από την άρνηση των υπερασπιστών να παραδοθούν, ακολούθησε έφοδος των πολιορκητών, που κατέληξε στο ολοκαύτωμα και την καταστροφή της Μονής. Στην εξωτερική αυλή ήταν οι στάβλοι της Μονής και έχει ανεγερθεί το Μαυσωλείο των ολοκαυτωθέντων πατριωτών.
ΑΜΝΑΤΟΣ Το όμορφο χωριό απέχει 15 χλμ. από το Ρέθυμνο. Έχει ερείπια µεγάρων της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας. Από εδώ καταγόταν ο αγωνιστής του Αρκαδίου Γεώργιος Δασκαλάκης και η ηρωίδα μητέρα του Χαρίκλεια Δασκαλάκαινα.
ΜΑΡΟΥΛΑΣ Μέσα στο χωριό, που απέχει 10 χλμ. από το Ρέθυμνο, υπάρχουν πυργόσπιτα της εποχής της Ἐνετοκρατίας.
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τον τουριστικό οδηγό «Κρήτη» του Αντώνη Βασιλάκη, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Μύστις. ISBN 978-960-6655-27-2
Ο οδηγός περιλαμβάνει 450 νέες φωτογραφίες και έξτρα αναλυτικό χάρτη που συνοδεύεται δωρεάν.
Συνοπτική περιγραφή του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού, επισκόπηση της κρητικής ιστορίας από την πρώτη κατοίκηση μέχρι σήμερα, βασικές γνώσεις για τον κρητικό λαϊκό πολιτισμό και ξενάγηση σε όλους τους αξιοθέατους τόπους του νησιού.
Ο επισκέπτης καλείται να περιηγηθεί στις επαρχίες και τους τόπους του νησιού που έχουν αξιοθέατα. 
Προτείνονται 29 διαδρομές ξεκινώντας από τον νομό Λασιθίου και τελειώνοντας στο νομό Χανίων, με αφετηρία και τέρμα της διαδρομής την πρωτεύουσα του κάθε νομού. Υπάρχουν καλοί χάρτες ενημερωμένοι με τις νέες χαράξεις δρόμων ενώ προτείνονται οι παλιότεροι δρόμοι που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται γιατί τα περισσότερα ενδιαφέροντα και αξιοθέατα τοπία και οι χώροι βρίσκονται έξω από το βόρειο οδικό άξονα.
Επίσης υπάρχουν πληροφορίες για τον τόπο και τους κατοίκους του νησιού, αναφέρονται κρητικοί μύθοι και δίνεται η ερμηνεία τους ενώ γίνεται μια σύντομη επισκόπηση της ιστορίας του νησιού και παρουσιάζονται στοιχεία του κρητικού λαϊκού πολιτισμού.
*** Οι φωτογραφίες του άρθρου προέρχονται από την Wikipedia και το Υπουργείο Πολιτισμού.
