Ο ζωγράφος και μουσικός Νεκτάριος Μαρίνος μιλάει στη Σβούρα του πολιτισμού
«Τα όνειρα μπορούν να βρουν δικαίωση όσο και αν αυτό σήμερα φαίνεται πολύ μακρινό ίσως και ανέφιχτο» παρά του ότι «είναι πιο εύκολο να επιβιώνεις αν υπηρετείς το σύστημα» μας δηλώνει ο ζωγράφος και μουσικός Νεκτάριος Μαρίνος που παρουσίασε το καλοκαίρι την έκθεση έργων ζωγραφικής του με τίτλο «Έλλειψις» στο Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Ηρακλείου. Τονίζει, ότι για να είναι ένας καλλιτέχνης διεισδυτικός πρέπει να έχει «συνολικότερα μια καλλιέργεια» αλλά και να «αναπτύξει μια κοσμοθεωρία μελετώντας, να αφουγκράζεσαι τον κόσμο γύρω σου, να μην είσαι αποκομμένος από την πραγματικότητα, να αποκτήσεις βιώματα, να ‘’αλητέψεις’’» όπως χαρακτηριστικά λέει.
Ας προσέξουμε, λοιπόν, τί μας λέει ο Νεκτάριος Μαρίνος.
Νεκτάριε σε καλωσορίζω στον διαδικτυακό περιοδικό svoura.net. Τι ήθελες να μας πεις με την πρόσφατη έκθεση έργων ζωγραφικής σου με τίτλο «Έλλειψις»;
Ευχαριστώ για την φιλοξενία και εύχομαι καλή αρχή στο περιοδικό. Η έκθεση αυτή έγινε τον Απρίλιο – Μάιο του 2021 στο Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Ηρακλείου.
Παρουσιάστηκε μια ενότητα έργων που έγινε μέσα σε διάστημα τριών ετών. Επιγραμματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι έργα αφαιρετικά και μονοχρωματικά όπου θέμα είναι το φως και οι αντιθέσεις που αυτό δημιουργεί. Το φως και οι αντιθέσεις που διέπουν τα πάντα στο σύμπαν. Κατ’ επέκταση οι αντιθέσεις και οι συγκρούσεις που υπάρχουν σε όλες τις πλευρές της ζωής. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα ενιαίο έργο με πολλές αναγνώσεις αφού το κάθε χρώμα εκφράζει και συμβολίζει πολλά πράγματα.
Πιστεύεις ότι η «αφαίρεση» είναι ένας τρόπος να αναδεικνύουμε αυτό που δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά;
Σίγουρα η αφαίρεση αναδεικνύει την ‘’αθέατη’’ πλευρά των πραγμάτων. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί ζωγράφοι αρχίζουν από παραστατική και συνθετική ζωγραφική και όσο μεγαλώνουν προκύπτει η ανάγκη να αφαιρούν στοιχεία, να κρατούν τα ουσιώδη, να μιλούν με τα ελάχιστα. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει όχι μόνο με τη ζωγραφική αλλά και τις υπόλοιπες μορφές τέχνης. Δε πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι όσο πιο δύσκολη είναι μία εποχή τόσο πιο αφαιρετική γίνεται η τέχνη.
Ποιος ή ποιοι ζωγράφοι σε επηρέασαν;
Η εποχή μας είναι εποχή που έχουμε δει και ακούσει πάρα πολλά πράγματα, συνεπώς έχουμε πάρα πολλές επιρροές σε πολλά πεδία. Δεν είναι όπως π.χ. στα τέλη του 19ου και στο πρώτο μισό του 20ου αι. που υπήρχαν ευδιάκριτα ρεύματα και καλλιτεχνικά κινήματα. Έχω επομένως πολλές επιρροές και από διαφορετικές εποχές. Ως κύριες επιρροές μπορούν να αναφερθούν τα κυκλαδικά ειδώλια με την αφαιρετικότητα τους και κατά συνέπεια οι γλύπτες A. Giacometti, C. Brancusi, H. Moore που επηρεάστηκαν πάρα πολύ απ’ αυτά και τους απασχόλησαν οι αρχέγονες φόρμες. Οι δωρικοί κίονες που λιώνουν κάτω από τον κάθετο ήλιο της μεσογείου. Ο Θεοτοκόπουλος που οι μορφές του καταλήγουν να μοιάζουν με φλόγες. O Caravaggio και ο Rembrandt. Η ένταση και η δραματική ατμόσφαιρα που δημιούργησαν μέσα από τη σκληρή αντίθεση φωτός – σκιάς. Ο Van Gogh που το δυνατό φως της νότιας Γαλλίας παραμορφώνει τα πάντα στους πίνακές του. Η ζωγραφική του χρωματικού πεδίου και ειδικά ο M. Rothko που τα έργα του βγάζουν ένα δικό τους εσωτερικό φως και υποστήριζε μέχρι τέλους ότι η ζωγραφική του δεν είναι σε καμία περίπτωση διακοσμητική, αλλά απεικονίζει πανανθρώπινα συναισθήματα. Επειδή με απασχολεί πολύ έντονα το φως και οι αντιθέσεις του είναι ολοφάνερο ότι από νωρίς με επηρέασαν καλλιτέχνες που το θέμα τους στην ουσία είναι το φως.
Τι είναι αυτό που σε εμπνέει;
Δεν περιμένω να με εμπνεύσει κάτι για να ζωγραφίσω ή να παίξω μουσική. Είναι ανάγκη και τρόπος ζωής. Απλά γίνεται. Είναι όπως να αναπνεύσεις, να πιεις νερό, να βρεθείς ερωτικά με αυτόν που ποθείς. Παράλληλα με την ανάγκη βέβαια η κάθε μορφή τέχνης απαιτεί πάρα πολύ σκληρή καθημερινή δουλειά και πειθαρχεία.
Παράλληλα με τη ζωγραφική, όπως προείπες, είσαι και μουσικός. Πως «παντρεύονται» αυτά τα δύο;
Αυτά τα δυο δεν τα ξεχωρίζω. Ψάχνεις τα ίδια πράγματα μόνο που διαφέρει το μέσο. Η ζωγραφική έχει κρυμμένη μουσική. Οι φόρμες, οι σχέσεις των χρωμάτων μεταξύ τους, οι αποχρώσεις, έχουν τη δική τους μυστική μελωδία. Η μουσική αντίστοιχα δημιουργεί εικόνες, σε ταξιδεύει σε μέρη, σε τοπία σε κάνει να δεις χρώματα και σχήματα. Επίσης όπως στη ζωγραφική με ενδιαφέρει η αφαίρεση, έτσι αντίστοιχα και στη μουσική. Παίζω παραδοσιακή μουσική της Κρήτης που είναι σταυροδρόμι πολιτισμών και κατά συνέπεια η μουσική της είναι πολυδιάστατη και με πολλές επιρροές, αλλά κυριαρχεί η αφαίρεση, η λιτή και αρχέγονη φόρμα, το δωρικό στοιχείο και παράλληλα η ελευθερία του αυτοσχεδιασμού όπως σε όλες τις παραδοσιακές μουσικές του κόσμου.
Γεννήθηκες στην Αθήνα, μεγάλωσες στο Αίγιο και σχεδόν μια 20ετία ζεις και εργάζεσαι στο Ηράκλειο. Την επαρχία την διάλεξες ή σε διάλεξε;
Ήταν επιλογή να ζήσω στο Ηράκλειο και έχει άμεση σχέση με την ενασχόληση μου με την κρητική μουσική.
Ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος και το τοπικό παράρτημά του πήραν σειρά πρωτοβουλιών μέσα στην πανδημία. Πιστεύεις ότι «τα όνειρα θα βρουν δικαίωση» και αν ναι με πιο τρόπο;
Είναι πολύ σημαντικό ότι υπάρχει ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος και το τοπικό παράρτημα του. Βλέπουμε ανθρώπους που μέχρι τώρα ήταν αμέτοχοι και ανένταχτοι να έχουν μέσα από αυτόν φωνή και να ευαισθητοποιούνται με τα κοινά. Είναι ένα άνοιγμα προς τους ανθρώπους της μουσικής που πρέπει οπωσδήποτε να συνεχιστεί. Ο καλλιτέχνης πρέπει να παρεμβαίνει και να παίρνει θέση με το λόγο του, με τη στάση ζωής του μέσα από το έργο του. Η τέχνη από μόνη της δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, είναι όμως μορφή αντίστασης. Το να κάνεις τέχνη είναι και αυτό πολιτική πράξη.
Τα όνειρα μπορούν να βρουν δικαίωση όσο και αν αυτό σήμερα φαίνεται πολύ μακρινό ίσως και ανέφιχτο. Εδώ και χρόνια έχουμε μπει σε μία περίοδο που είναι ιδιαίτερα περίπλοκη και σκοτεινή. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι σκοτεινές περίοδοι είναι συχνά μακροχρόνιες. Όποιος όμως αγωνίζεται για έναν άλλο, καλύτερο κόσμο πρέπει να ξέρει και να περιμένει χωρίς να μένει αδρανής. Να κάνει επίπονη και μεθοδική δουλειά, να μην τα θέλει όλα εδώ και τώρα. Υπάρχουν φωτεινά παραδείγματα όπου οι λαοί και οι κάθε είδους καταπιεσμένοι πήραν την ευθύνη που τους αντιστοιχεί, αγωνίστηκαν για μία καλύτερη ζωή και κατοχύρωσαν με αίμα δικαιώματα που τώρα διεθνώς αποδομούνται. Ο κάθε αγώνας όμως είναι παρακαταθήκη για τους σημερινούς και αυριανούς αγώνες. Ο μόνος τρόπος λοιπόν είναι αυτός. Ένας λαός να φύγει από τη λογική της ανάθεσης και να πάρει αυτός την κατάσταση στα χέρια του.
Πιστεύεις ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να ζει από την τέχνη του;
Φυσικά και θα ’πρεπε να ζει ο καλλιτέχνης να από την τέχνη του. Η Τέχνη είναι πολλά πράγματα, είναι όμως και εργασία και μάλιστα ιδιαίτερα επίπονη που απαιτεί συνεχή, πολύωρη άσκηση και μελέτη. Σε μια άλλη κοινωνία με στήριξη από το κράτος, με υποδομές και καλλιτεχνική παιδεία θα μπορούσε ο καλλιτέχνης να ζει από την τέχνη του. Στο σύστημα που ζούμε τώρα όμως, ο καλλιτέχνης ή αναγκάζεται να κάνει άλλη δουλειά ώστε να μπορεί να επιβιώσει και στην καλύτερη περίπτωση καταπιάνεται με την τέχνη του στον ελεύθερο του χρόνο, ή αν ζει από αυτήν, ζει μέσα σε μια διαρκή ανασφάλεια και πολλές φορές αυτολογοκρίνεται για να μην «ενοχλήσει» με τα λεγόμενά του, αντί να πάρει θέση όπως θα’ πρεπε. Είναι χαρακτηριστικό το πως έχει εξαθλιωθεί η ζωή των καλλιτεχνών, ειδικά αυτών που δεν έχουν άλλους πόρους και πως έχουν μείνει αβοήθητοι την περίοδο της πανδημίας. Εδώ είναι πολύ σημαντικές οι παρεμβάσεις του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου που αναδεικνύει με τη δράση του αυτά τα ζητήματα, δείχνοντας τον δρόμο της διεκδίκησης.
Είναι πιο εύκολο να επιβιώνεις αν υπηρετείς το σύστημα. Πάντα συνέβαινε αυτό γιατί η τέχνη είναι ισχυρό όπλο, η εξουσία το γνωρίζει πολύ καλά αυτό και διαχρονικά την χρησιμοποιεί για λόγους σκοπιμότητας και προπαγάνδας.
Ακριβώς γι΄ αυτό η τέχνη είτε το θέλουμε είτε όχι, είναι στρατευμένη ανάλογα με το περιεχόμενό της ή με τους λίγους που καταπιέζουν ή μ’ αυτούς που αντιμάχονται την καταπίεση της εκάστοτε εξουσίας και ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο.
Είσαι καθηγητής. Πιστεύεις ότι σήμερα οι ταλαντούχοι νέοι έχουν περισσότερες ευκαιρίες να αναδείξουν το ταλέντο τους;
Σε σχέση με πιο παλιά είναι κάπως καλύτερα τα πράγματα, γιατί τις τελευταίες δεκαετίες έχουν δημιουργηθεί τα Μουσικά και Καλλιτεχνικά Σχολεία. Εκεί μπορούν να πάρουν τα παιδιά πολλά ερεθίσματα και να αναπτύξουν το ταλέντο τους. Αυτό έχει να κάνει κυρίως με τη διάθεση για δουλειά και το μεράκι των διδασκόντων. Ωστόσο αυτά τα σχολεία -όπως άλλωστε και τα σχολεία Γενικής Παιδείας- έχουν πολλά προβλήματα υποδομής και ελλείψεις, γι’ αυτό και γίνονται πολλές διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις από μαθητές – γονείς – εκπαιδευτικούς… Έπειτα το θέμα είναι τι γίνεται και μετά το Σχολείο, τι συνθήκες επικρατούν στις Πανεπιστημιακές Σχολές που σχετίζονται με τα διάφορα είδη τέχνης, κατά πόσο υπάρχει η δυνατότητα να ζήσει κάποιος από την τέχνη του.
Θα έπρεπε για τη σωστή και ισορροπημένη ανάπτυξη του παιδιού, η Τέχνη να υπάρχει σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και να διδάσκεται σε όλα τα σχολεία και όχι μόνο στα εξειδικευμένα. Αντί γι’ αυτό, η τέχνη στην εκπαίδευση απαξιώνεται και ή υπάρχει προσχηματικά ή καταργείται όπως έγινε πρόσφατα στο Λύκειο.
Γιατί, όμως, γίνεται αυτό; Η Τέχνη καλλιεργεί το άνθρωπο, τον ευαισθητοποιεί, τον κάνει να είναι δημιουργικός και να αυτενεργεί, να σκέφτεται, άρα να αμφισβητεί, να αγωνίζεται και να είναι ενεργός πολίτης, να αναπτύσσεται σε όλα τα επίπεδα. Θα ήθελαν αυτοί που κυβερνούν, τέτοιους πολίτες; Θα μπορούσε η εκάστοτε εξουσία να τους διαχειρίζεται και να τους ελέγχει; Αυτή είναι η ερώτηση.
Παρατηρώντας τα καλλιτεχνικά πράγματα διαπιστώνω ότι όλο και περισσότεροι νέοι δημιουργοί ασχολούνται με περισσότερα από ένα είδη τέχνης. Πιστεύεις τελικά ότι όσο πιο καλλιεργημένος είναι ο καλλιτέχνης τόσο πιο διεισδυτικός είναι; Πως βρίσκει τον τρόπο να πει επακριβώς αυτό που θέλει να πει μέσα από τις τέχνες που καταπιάνεται;
Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Η μεγάλη ρήξη έγινε στα χρόνια της Αναγέννησης. Τότε κατοχυρώθηκε ότι ο καλλιτέχνης δεν είναι απλά ένας τεχνίτης όπως πίστευαν μέχρι τότε, ένας χειρώνακτας, αλλά ένας σκεπτόμενος, ένας άνθρωπος του πνεύματος, πολυδιάστατος. Τότε με πολύ έντονη επιρροή από την κλασική αρχαιότητα, τα ελληνιστικά και τα ρωμαϊκά χρόνια επικράτησε το ιδανικό του συνολικού ανθρώπου. Ένας ζωγράφος μπορούσε ταυτόχρονα να είναι και γλύπτης, αρχιτέκτονας, γιατρός, μαθηματικός, φιλόσοφος, να παίζει αναγεννησιακό λαούτο κλπ.
Αυτό δεν το συναντάμε μόνο στο δυτικό πολιτισμό αλλά και σε άλλους πολιτισμούς. Στην Κίνα και κατ’ επέκταση και στην Ιαπωνία μπορούσε κάποιος να είναι μαχητής των πολεμικών τεχνών και να επιδιώκει την τελειότητα στη τέχνη του ξίφους και παράλληλα να κατέχει τη τέχνη της καλλιγραφίας, να είναι ποιητής, ζωγράφος, μουσικός, διανοούμενος.
Σίγουρα για να γίνεις διεισδυτικός πρέπει να έχεις γενικότερα μία καλλιέργεια κι όχι μόνο στο αντικείμενό σου. Πρέπει να έχεις αναπτύξει μια κοσμοθεωρία μελετώντας, να αφουγκράζεσαι τον κόσμο γύρω σου, να μην είσαι αποκομμένος από την πραγματικότητα, να αποκτήσεις βιώματα, να «αλητέψεις».
Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι καλλιτέχνες είναι η έλλειψη χώρων και υποδομών προκειμένου να επικοινωνήσουν την τέχνη τους με το ευρύ κοινό. Παράλληλα οι χώροι που υπάρχουν κοστίζουν πολύ ακριβά στον καλλιτέχνη. Τι νομίζεις πρέπει να γίνει;
Νομίζω ότι αυτό σχετίζεται με την ερώτηση που έθεσα πριν. Είναι θέμα πολιτικής βούλησης και προτεραιοτήτων. Υπάρχουν εξαιρέσεις χώρων που δίνουν βήμα σε καλλιτέχνες με ευνοϊκούς όρους, όπως κάποιες μουσικές σκηνές και ιδιωτικά μουσεία… Τέτοιο παράδειγμα υπάρχει στην πόλη μας και είναι το Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Ηρακλείου. Αρκεί όμως αυτό; Δεν θα’ πρεπε να προστατεύονται και να αντιμετωπίζονται με έναν άλλο τρόπο οι τέχνες, τα γράμματα, το Δημόσιο Σχολείο, ειδικά σε μία περίοδο παρατεταμένης κρίσης με συνέπεια την αύξηση της εγκληματικότητας, της ενδοοικογενειακής, της διεμφυλικής βίας, της βίας στα γήπεδα και όλων των καταστάσεων που καθημερινά βιώνουμε;
Όσο κι αν ακούγεται κοινότυπο και χιλιοειπωμένο, η μόνη απάντηση στο τι πρέπει να γίνει βρίσκεται στις λέξεις «αγώνας» και «διεκδίκηση» για να υπάρξουν καλύτεροι όροι και συνθήκες για τους καλλιτέχνες.
Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια;
Το μόνο που θέλω είναι να είμαι καλά και δημιουργικός. Να ασχολούμαι με αυτά που έχω επιλέξει, να παίρνω θέση μέσα απ’ αυτά.
Στο ευχόμαστε Νεκτάριε. Σε ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο που διέθεσες.
Μπορείτε να δείτε ένα βίντεο από την έκθεση έργων ζωγραφικής «Έλλειψις» του Νεκτάριου Μαρίνου:
