Οι Αρχάνες, το βραβευμένο ως το πιο όμορφο χωριό της Ευρώπης, είναι μια πολύχρωμη κωμόπολη 4.500 κατοίκων, που βρίσκεται 14 χιλιόμετρα νότια του Ηρακλείου και 7 μόλις χιλιόμετρα από το ανάκτορο της Κνωσσού. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρων, στο βορειοανατολικό άκρο της κοιλάδας που σχηματίζεται από το όρος Γιούχτας και στο μέσο μιας λεκάνης που την διαρρέει ο χείμαρρος Καιράτιος.
Τα καλντερίμια, τα σοκάκια και οι δρόμοι των Αρχανών είναι πλακόστρωτοι ενώ τα ψηλοτάβανα σπίτια –τα περισσότερα αρχοντικά- δείχνουν πως η περιοχή άκμαζε στο παρελθόν. Κι αυτό, χάρις στην καλλιέργεια των αμπελιών που άλλωστε πρόσφεραν ένα αρκετά καλό εισόδημα στους Αρχανιώτες ενώ ο συνεταιρισμός τους ήταν ο μεγαλύτερος των Βαλκανίων. Οι Αρχάνες έχουν χαρακτηριστεί ζώνη ΟΠΑΠ για την παραγωγή ερυθρών οίνων ανωτέρας ποιότητας και ΠΟΠ για την παραγωγή ελαιολάδου.
Σήμερα, πλήθος κτιρίων θαυμάσιας αρχιτεκτονικής, με κεραμοσκεπές και μινωικά χρώματα καθώς και το πλήθος των βυζαντινών εκκλησιών, επιβεβαιώνουν το χαρακτηρισμό των Αρχανών ως πρότυπο παραδοσιακό οικισμό ενώ ο χαρακτήρας της πρότυπης οικιστικής ανάπτυξής, διατηρείται και στα νέα κτίσματα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης που αφιέρωσε μεγάλο μέρος της έρευνάς του στις Αρχάνες μαζί με τη σύζυγό του Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, ανακάλυψε το ανάκτορο της Υστερομινωικής Εποχής με βωμούς αμφίκοιλους και τοιχογραφικό διάκοσμο στην περίφημη Τουρκογειτονιά. Επίσης, στη θέση Φουρνί βρέθηκε εκτεταμένη μινωική νεκρόπολη και σε τάφο βασιλέα βρέθηκαν πολύτιμα δακτυλίδια, σφραγίδες και άλλα ευρήματα. Στα Ανεμόσπηλια που βρίσκονται στη βορινή πλευρά του Γιούχτα βρέθηκαν ευρήματα που συνηγορούν στο ότι γίνονταν εκεί ανθρωποθυσία. Όλα αυτά πιστοποιούν την ύπαρξη σπουδαίας μινωικής πόλης στο χώρο των σημερινών Αρχανών και μπορεί κανείς να επισκεφθεί το αρχαιολογικό μουσείο και μέσα από τα ευρήματα των Μινωικών και όχι μόνο χρόνων να ανακαλύψει τη σπουδαιότητα της περιοχής.
Σήμερα η κωμόπολη των Αρχανών μας προσφέρει έναν αξιοζήλευτο προορισμό, λίγα μόλις χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Στην κεντρική Πλατεία καθώς και στην Παλιά Αγορά υπάρχουν καφετέριες και ταβέρνες με παραδοσιακά εδέσματα όπου μπορεί κανείς να γευθεί και το περίφημο Αρχανιώτικο κρασί. Να σημειωθεί ότι στη θέση Βαθύπετρο έχει ανακαλυφθεί πατητήρι που πιστεύεται ότι είναι το αρχαιότερο στον κόσμο. Υπάρχουν επίσης καταλύματα και ξενοδοχεία, καθώς και χώροι ψυχαγωγίας για όποιον ενδιαφέρεται να μείνει και να ζήσει από πρώτο χέρι την κουλτούρα των Αρχανιωτών.
Για τους λάτρεις της φύσης μπορεί κανείς να πεζοπορήσει στο Γιούχτα, το ιερό βουνό των Αρχανών με ύψος 811 μέτρα, όπου σύμφωνα με το θρύλο έχει ταφεί ο Δίας και να μαγευτεί από τη μοναδική άγρια φύση του βουνού που αποτελεί προστατευόμενη περιοχή Natura 2000. Μπορεί να πάρει τον δρόμο δίπλα από το Αρχανιώτικο φαράγγι που οδηγεί στη Σύλλαμο και να περπατήσει κάτω από την σκιά των αιωνόβιων πλατάνων προς το εκκλησάκι του Αη Γιάννη του Μυριστή. Επίσης μπορεί να ανέβει στο Φουρνί με την αρχαία νεκρόπολη, που θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα νεκροταφεία στον αιγαιακό χώρο και να περπατήσει στο υπέροχο δασάκι του. Τέλος μπορεί να ακολουθήσει το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 προς τον Προφήτη Ηλία.
ΣΗΜ.: Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το άρθρο είναι του φωτογράφου Γιάννη Μαυράκη από τις Αρχάνες.
