Την απολαύσαμε πρόσφατα σαν Ιωάννα, στην παράσταση «Ιωάννα του μετρό» του βραβευμένου Βίντοσαβ Στεβάνοβιτς (Видосав Стевановић). Μετά την επιτυχημένη πορεία της παράστασης στα θέατρα της Αττικής, προβλήθηκε σε on line streaming προβολές από τη πλατφόρμα του ticketservices.gr, στις 18 και 19 Δεκεμβρίου 2021 & στις 8 και 9 Ιανουαρίου 2022. Η βιντεοσκόπηση έγινε στο θέατρο Τραίνο στο Ρουφ.
Αναφερόμαστε στη δημοσιογράφο, θεατρικό παραγωγό, ερασιτέχνη ηθοποιό, παραγωγό ραδιοφώνου και συγγραφέα Τζένη Παντελή.
Από το 1988 τη γνωρίσαμε ως δημοσιογράφο της ΕΡΤ, από το 1996 έως το 2013 ως αρχισυντάκτρια παραγωγής ειδήσεων στα δελτία ειδήσεων της ΝΕΤ, από το 1996 έως το 2013. Την είδαμε, ακόμη, ως παραγωγό ντοκιμαντέρ με θέμα την ψυχική υγεία, το 2002 – 2004. Ως ραδιοφωνικό παραγωγό την βρήκαμε στους ραδιοφωνικούς σταθμούς Δίαυλος 10, Κόκκινο και Πορτοκαλί. Μέχρι σήμερα, την ακούμε στον ΕΡΤopen στην θεατρική εκπομπή «θεατρικό ανθολόγιο».
Η Τζένη Παντελή σπούδασε τεχνολόγος τροφίμων, παρακολούθησε σεμινάριο δημοσιογραφίας στο ελληνόφωνο τμήμα του BBC στο Λονδίνο, masterclass υποκριτικής και δημιουργική γραφή στο «μικρό πολυτεχνείο», και υποκριτική στην Αθηναϊκή Σχολή και στο «μικρό πολυτεχνείο». Είναι παντρεμένη κι έχει δύο παιδιά.
Ζωντανεύει με δυναμισμό και έμπνευση τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Ιωάννας στην αντιπολεμική παράσταση – ορόσημο «Ιωάννα του μετρό», για τη μοίρα των προσφύγων από την Γιουγκοσλαβία, που γνώρισε πολύ μεγάλη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία.
Έχουμε τη χαρά να «φιλοξενούμε» την κυρία Παντελή στην πολιτιστική διαδικτυακή «σβούρα» της Κρήτης, για να τη ρωτήσουμε και να μάθουμε περισσότερα για την «Ιωάννα του μετρό», για την παράσταση, το προσφυγικό πρόβλημα, την σημερινή κατάσταση στον καλλιτεχνικό κόσμο και τα σχέδιά της.
Κυρία Παντελή, παρότι είστε δημοσιογράφος και δηλώνεται «ερασιτέχνης ηθοποιός» ερμηνεύετε τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε μια άκρως επίκαιρη παράσταση, που μιλάει για την προσφυγιά και τον κατατρεγμό των ξεριζωμένων. Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτόν τον ρόλο.
Ο ρόλος του δημοσιογράφου και του ηθοποιού μπορεί να συνυπάρξει, το ένα τροφοδοτεί το άλλο. Ένα τόσο επίκαιρο θέμα όπως είναι το προσφυγικό, μπορεί να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη μέσα από την τέχνη.
Η επιλογή του έργου είχε δημοσιογραφικά κριτήρια αλλά προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε την άποψη του κοινού, μέσα από την τέχνη.
Είναι ένας συγκλονιστικός ρόλος. Δεν είμαι η Ιωάννα, ούτε η Τζένη είμαι συγχρόνως και τα δύο. Απλά κάθε φορά ταυτίζομαι περισσότερο σε μια από τις δύο και στην ζωή μου κουβαλάω την Ιωάννα, όσο την ενσαρκώνω στην σκηνή. Έχω ταυτιστεί κυρίως με την ψυχή της, μου αρέσει όταν ανακαλύπτω τα κοινά στοιχεία του ρόλου και του εαυτού μου, είτε σε αυτό το ρόλο που παίζω, είτε σε αυτούς που θα παίξω.
Νιώθω ότι έχω υποκριτικά ευθύνη, απέναντι στις ψυχές που χάθηκαν μέσα στον Γιουγκοσλαβικό εμφύλιο και δεν πρόφταναν να μιλήσουν. Αυτούς τους ανθρώπους εκπροσωπώ, όταν είμαι επί σκηνής. Μεγάλη ευθύνη!
Πώς και γιατί επιλέξατε αυτό το έργο;
Αυτό το θεατρικό έργο αγγίζει μία κορυφαία πρόκληση των καιρών και ένα παγκόσμιο φαινόμενο της μετακίνησης προσφύγων και σίγουρα δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μία κρίση αριθμών, αλλά μία κρίση αλληλεγγύης. Πόλεμος, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υπανάπτυξη και φυσικές καταστροφές οδηγούν περισσότερους από εξήντα εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και οι μισοί από αυτούς είναι παιδιά.
Οι πρόσφυγες ξεριζώνονται και βρίσκονται σε ευάλωτη θέση, δεν βασίζονται στην προστασία της χώρας. Οι κυβερνήσεις εγγυώνται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα στους πολίτες τους, για τους πρόσφυγες όμως αυτό το δίκτυ ασφαλείας εξαφανίζεται.
Οι βόμβες που έπεφταν στη Γιουγκοσλαβία, και σήμερα σε μια σειρά χώρες ανά τον κόσμο, μπορούν να «σβήσουν» την ιστορία και τον πολιτισμό των λαών;
Οι βόμβες σίγουρα και δεν μπορούν να «σβήσουν» κανένα πολιτισμό. Αν και η χώρα αυτή ήταν ένα πολιτισμικό μωσαϊκό. Πριν την διάλυσή της η Γιουγκοσλαβία είχε 22 εκατομμύρια κατοίκους, είχε έξι ομόσπονδες δημοκρατίες, τέσσερις γλώσσες, τρεις θρησκείες και πάνω από 30 επίσημα καταγεγραμμένες εθνικές μειονότητες. Οι πολιτισμοί διαμελίστηκαν. Εδώ δεν έχουμε μόνο το διαμελισμό μίας χώρας αλλά έχουμε και την διάλυση του πυρήνα της οικογένειας. Αυτό πρώτη φορά συνέβη, συνήθως η πρόσφυγές φεύγουν με την οικογένειά τους από την χώρα τους. Αυτή είναι η διαφοροποίηση των προσφύγων των άλλων χωρών με αυτούς τους πρόσφυγές από την Γιουγκοσλαβία, θρυμματίστηκε η χώρα αλλά και οι οικογένειες. Ποιος είναι το θύμα και ποιος ο θύτης;
Η παράσταση είναι ένα βαθιά αντιπολεμικό και αντιεξουσιαστικό έργο. Κατά πόσο μπορεί να αγγίξει τους νέους που δεν έχουν ζήσει την Γιουγκοσλαβία και τον διαμελισμό της;
Αυτό το έργο αγγίζει ακόμα και τους νέους που δεν έχουν ζήσει τον Γιουγκοσλαβικό εμφύλιο, γιατί μέσα από το έργο γίνεται ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης στο προσφυγικό θέμα. Θέμα επίκαιρο, καθημερινό, μπαίνει από τις οθόνες της τηλεόρασης μέσα στα σπίτια μας.
Τελικά «Η Ιωάννα του μετρό» θα βρει τη λύτρωση ή θα είναι μια ζωή κυνηγημένη; Στην πραγματική ζωή πώς θα καταφέρουν οι «Ιωάννες» να σταθούν στα πόδια τους και να ζήσουν μια αξιοπρεπή ζωή;
Η Ιωάννα ανήκει στο 10-15% που δηλώνουν ότι είναι Γιουγκοσλάβοι. Ανήκει σε αυτούς που δεν δέχτηκαν να ενταχθούν σε ένα έθνος. Η οικογένειά της ήταν ένα απίστευτο κράμα. Ο πατέρας της ήταν Κροάτης η μητέρα της ήταν Σέρβα, ο πατέρας του πατέρα της ήταν Εβραίος και είχε αίμα Τσέχικης καταγωγής, η μάνα της μάνας τους ήταν Ουγγαρέζα και είχε αίμα Γερμανικό και Πολωνέζικο. Καταλαβαίνετε η οικογένεια της ήταν ένα εκρηκτικό μίγμα και η Ιωάννα έκανε αυτή την επιλογή να δηλώσει Γιουγκοσλάβα και να φύγει από την χώρα της. Ζει στο μετρό, δεν είναι ζητιάνα, ούτε απατεώνισσα, είναι φτωχή αλλά αξιοπρεπής. Ο βραβευμένος συγγραφέας Βίντοσαβ Στεβάνοβιτς δεν προσδιορίζει πώς επιβιώνει η Ιωάννα στο μετρό, το αφήνει στην φαντασία και στην κρίση του κοινού.
Πιστεύετε ότι η ελληνική κοινωνία κάνει αρκετά γι’ αυτούς τους ανθρώπους;
Έχουμε δει αρκετά ρεπορτάζ στις οθόνες της τηλεόρασης. Χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες παραμένουν στοιβαγμένοι υπό άθλιες συνθήκες σε αυτοσχέδιους καταυλισμούς, ενώ και για τους ντόπιους υπάρχει δυσκολία προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα των νησιών. Για παράδειγμα στην Σάμο προσπαθούν να συμβιώσουν 8.000 μόνιμοι κάτοικοι με 8.000 πρόσφυγες και μετανάστες. Μία συμβίωση δύσκολη, που αρκεί μία σπίθα για να ακολουθήσει η έκρηξη. Ουσιαστικά κινδυνεύει να διαλυθεί ο κοινωνικός ιστός. Κάθε μέρα χιλιάδες άνθρωποι δίνουν μάχη για να επιβιώσουν κάτω από δύσκολες συνθήκες μέσα στην πανδημία. Η κατάσταση είναι τραγική. Οι άνθρωποι προσπαθούν να βρουν στέγη, ενώ πολλές φορές δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό και τουαλέτα. Όλα αυτά μέσα στο φόντο του κοινωνικού ρατσισμού. Η στήριξη της πολιτείας είναι α ν ε π α ρ κ ή ς.
Συχνά πολλοί άνθρωποι ανάμεσά μας πετάνε την ανθρώπινη «προβιά» και έρχονται σε μια ζωώδη κατάσταση, με θύματα τους πρόσφυγες και μετανάστες. Ποια πιστεύετε ότι είναι η αιτία;
Σε πρόσφατες έρευνες αποκαλύπτεται ότι το 86% των Ελλήνων θέλουν λιγότερους μετανάστες στην χώρα τους. Στην Ιταλία, το ποσοστό φτάνει το 80%, στη Γαλλία 57% και στο Ηνωμένο Βασίλειο 55%. Πιστεύουν ότι οι μετανάστες αποτελούν βάρος για τις οικονομίες των χωρών. Το μεταναστευτικό προκαλεί εντάσεις ακόμα και σε χώρες όπως οι πρώην ανατολικο – ευρωπαϊκές, που δεν έχουν δεχθεί σημαντικές μεταναστευτικές ροές. Ο μετανάστης είναι κάτι το διαφορετικό και γι’ αυτό συγκεντρώνει τον φόβο και προκαλεί αντίδραση στην κοινωνία. Οι ροές συνήθως προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από μουσουλμανικές χώρες, συνήθως είναι νεαροί με παραβατική συμπεριφορά και εθνικιστική ιδεολογία. Η Ελλάδα δεν μπορεί να κλείσει τα μάτια της σε αυτήν την πραγματικότητα, αλλά θα πρέπει να έχει μια αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική. Να προστατεύσει τα σύνορά της, αλλά να προσφέρει μία νομικά επιβεβλημένη προστασία και κοινωνική ενσωμάτωση στους πρόσφυγες.
Προσωπικά σας βοήθησε η παράσταση να δείτε με άλλη οπτική το δράμα των προσφύγων, ίσως να το νιώσετε καλύτερα;
Σίγουρα αυτή η παράσταση αλλάζει την οπτική γωνία στο πως βλέπουμε τους πρόσφυγες. Το ζητούμενο υποκριτικά και σκηνοθετικά ήταν η Ιωάννα να είναι συμπαθής στο κοινό, ώστε να διεισδύσουν στο δράμα της και να καταλάβουν τι έχει συμβεί σ’ όλους αυτούς τους ανθρώπους που αναγκάστηκαν να φύγουν από την πατρίδα τους για διαφορετικούς λογούς ο καθένας, είτε για φυσικές καταστροφές, πόλεμος, οικονομικοί λόγοι κ.α
Η επιπτώσεις της πανδημίας στην τέχνη, ειδικά στο θέατρο, σε συνδυασμό με την αδιαφορία της κυβέρνησης για τον πολιτισμό, σηματοδοτούν την προσπάθεια αποκαθήλωσης των δημοκρατικών και των εργασιακών μας δικαιωμάτων. Πιστεύεται ότι συμβάλλουν όλα αυτά στην προσπάθεια να ελεγχθεί το τι πολιτισμός παράγεται, από ποιον και σε ποιον απευθύνεται;
Η στήριξη της πολιτείας ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, στον καλλιτεχνικό κόσμο και δεν αναφέρομαι τους ηθοποιούς και του σκηνοθέτες, αλλά και στους τεχνικούς, μουσικούς, ταξιθέτριες και γενικότερα σ’ όλο τον κλάδο, που ο αριθμός των επαγγελματιών δεν είναι καθόλου αμελητέος. Η τέχνη καταγγέλλει,… και ήθελαν να σωπάσει. Βρισκόμαστε σε εμπόλεμη συνθήκη, και σε κάθε πόλεμο στην ιστορία μας τα θέατρα ήταν ανοικτά, για την εμψύχωση του κόσμου. Στην Γαλλία σε αυστηρό λοκ ντάουν τα θέατρα ήταν ανοικτά, εδώ στην Ελλάδα ενοχοποίησαν το θέατρο χωρίς λόγο, με δεδομένο ότι τηρήθηκαν αυστηρά όλα τα μέτρα και στην τελική δεν καταγράφηκαν κρούσματα στο χώρο τον θεατρικό.
Η τέχνη από τη φύση της είναι αντιεξουσιαστική. Πως αντιδρούν οι άνθρωποι της τέχνης και του πολιτισμού στα σχέδια αυτά; Είστε ευχαριστημένη από την μέχρι τώρα κινητοποίηση των καλλιτεχνών;
Έγιναν κινητοποιήσεις από το ΣΕΗ, το σύνθημά τους «Συλλογικές συμβάσεις ΠΑΝΤΟΥ». Η απαγόρευση της εργασίας περισσότερο από ένα χρόνο έφερε όλες τις παθογένειες του επαγγέλματος αλλά έφερε και μια πρωτοφανή συσπείρωση στους εργαζόμενους και στον πολιτισμό. Ήταν ο μόνος δρόμος για να αντιμετωπίσουν οι καλλιτέχνες τη νέα πραγματικότητα αλλά και την κυβερνητική πολιτική απαξίωσης του Πολιτισμού. Όσο και αν βγήκαν οι καλλιτέχνες στους δρόμους ο Πολιτισμός ήταν κάτι που δεν μπορούσαν να ασχοληθούν εάν δεν έλυναν πρώτα «σοβαρότερα θέματα»…
Η κυβέρνηση θεωρεί το κλάδο «άναρχο» και κλάδο «μαύρης εργασίας», σαν να είναι υπεύθυνοι οι καλλιτέχνες για την κατάργηση της συλλογικής σύμβασης και το ανύπαρκτο προστατευτικό πλαίσιο που επιτρέπει και την ανασφάλιστη εργασία.
Ποια τα μελλοντικά σας θεατρικά σχέδια;
Η Ιωάννα του μετρό θα ανέβει σύντομα σε θεατρική σκηνή της Αθήνας. Όποτε το επιτρέψουν οι συνθήκες της πανδημίας. Επίσης θα είναι ανεβασμένο το έργο μόνιμα σε πλατφόρμα ώστε να μπορεί το κοινό να το παρακολουθεί από το σπίτι του.
Εύχομαι κάθε επιτυχία στην παράσταση και στα μελλοντικά σας σχέδια.
Σας ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση και την φιλοξενία σας.
Λίγα λόγια για το έργο
Η «Ιωάννα του μετρό» του Σέρβου θεατρικού συγγραφέα Βίντοσαβ Στεβάνοβιτς, περιγράφει την μοίρα των προσφύγων από την πρώην Γιουγκοσλαβία και στο πρόσωπο της σκιαγραφείται η μοίρα όλων των προσφύγων που έφυγαν από τον πόλεμο και έφτασαν στην Αθήνα, καθώς και την ανθρώπινη τραγωδία, την εκμηδένιση των αξιών και την καταστροφή της ιστορίας στην πατρίδα τους.
Αυτό το θεατρικό έργο αγγίζει μία κορυφαία πρόκληση των καιρών και ένα παγκόσμιο φαινόμενο της μετακίνησης προσφύγων και σίγουρα δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μία κρίση αριθμών, αλλά μία κρίση αλληλεγγύης. Πόλεμος, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υπανάπτυξη και φυσικές καταστροφές οδηγούν περισσότερους από εξήντα εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και οι μισοί από αυτούς είναι παιδιά.
Οι πρόσφυγες ξεριζώνονται και βρίσκονται σε ευάλωτη θέση, δεν βασίζονται στην προστασία της χώρας. Οι κυβερνήσεις εγγυώνται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα στους πολίτες τους, για τους πρόσφυγες όμως αυτό το δίκτυ ασφαλείας εξαφανίζεται.
Το θεατρικό έργο η «Ιωάννα του μετρό» παίζεται για πρώτη φορά διεθνώς, καθώς ο συγγραφέας Βίντοσαβ Στεβάνοβιτς παραχώρησε τα πνευματικά δικαιώματα για πρώτη φορά. Το έργο είναι βαθιά αντιπολεμικό και αντιεξουσιαστικό και μας οδηγεί στις σκοτεινές διαδρομές της ανθρώπινης μοίρας, στα τραγικά αδιέξοδα, ενώ παράλληλα μας προσφέρει ένα ζωντανό ανθρωπιστικό μήνυμα.
Η επιλογή του συγκεκριμένου έργου δεν είναι τυχαία. Θέλουμε σε καλλιτεχνικό επίπεδο να προσεγγίσουμε αυτό το τόσο ευαίσθητο θέμα, γιατί θέλουμε να εκφράσουμε την έμπρακτη αντίσταση μας, ενάντια στο ρατσισμό, τη βία και την κοινωνική κακοποίηση που βιώνουμε σήμερα στην Ελλάδα. Η επιλογή δεν είναι τυχαία, εκφράζει με τον τρόπο της πολλά από τα οποία θα θέλαμε να κατακτήσουμε ως πολίτες, ως άνθρωποι.
Ο Ντούσαν Σπασόγεβιτς (Dušan S. Spasojević), o Σέρβος πρέσβης στην Ελλάδα, έθεσε υπό την αιγίδα της Σερβικής Πρεσβείας το θεατρικό αυτό έργο. Επίσης, την παράσταση στήριξαν ως χορηγοί οι δήμοι: Ραφήνας – Πικερμίου, Βάρης – Βούλας – Βουλιαγμένης και Περάματος.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα…
Ο Βίντοσαβ Στεβάνοβιτς (Видосав Стевановић) γεννήθηκε το 1942 στο Τσβετόγιεβατς (Цветојевац) της Γιουγκοσλαβίας. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου. Εργάσθηκε ως διευθυντής του μεγαλύτερου εκδοτικού οίκου της Γιουγκοσλαβίας «Εκπαίδευση» (Издавачko Предузеће «Просвета») από το 1970 ως το 1991.
Από το 1991 ως το 1993 έζησε αυτοεξόριστος στην Αθήνα και, εν συνεχεία, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου ζει μέχρι σήμερα.
Έχει εκδώσει εφτά μυθιστορήματα, τρεις συλλογές διηγημάτων, τρία θεατρικά έργα και μία βιογραφία του Μιλόσεβιτς. Το μυθιστόρημα «Διαθήκη» (1986) έκανε μέσα σε οκτώ μήνες δέκα διαδοχικές ανατυπώσεις (60.000 αντίτυπα), η επιτυχία όμως αυτή ενόχλησε τη λογοκρισία, η οποία απαγόρευσε την κυκλοφορία του, με το σκεπτικό ότι ο συγγραφέας παρουσίαζε με μελανά χρώματα την κατάσταση στην χώρα του.
Η «Διαθήκη» βραβεύτηκε ως βιβλίο της χρονιάς και αργότερα ως βιβλίο της δεκαετίας στη Γιουγκοσλαβία. Τα μυθιστορήματα «Χιόνι στην Αθήνα», «Η νήσος των Βαλκανίων» και «Ο Χρήστος και τα σκυλιά» γράφτηκαν στην Αθήνα.
Ο Στεβάνοβιτς έχει τιμηθεί με τα σημαντικότερα λογοτεχνικά βραβεία της χώρας του και τα έργα του έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.
Συντελεστές της παράστασης
Πρωταγωνιστούν:
Στο ρόλο της Ιωάννας, η Τζένη Παντελή
Στο ρόλο του πατέρα, ο Κώστας Αρζόγλου
Στο ρόλο της μητέρας, η Aλεξάνδρα Παντελάκη
Στο ρόλο του αγοριού, ο Προμηθεάς Αλειφερόπουλος
Μουσικές διασκευές, τούμπα και ακορντεόν, ο Βασίλης Μαντούδης
Σκηνοθεσία: Κώστας Αρζόγλου
Μετάφραση: Έρση Βασιλικιώτη
Κάμερα: Οδυσσέας Καραδής
Διεύθυνση φωτογραφίας: Ευθύμιος Συρανίδης- Νιόβη Αναγνωστοπούλου
Μοντάζ: Αλέξης Ψαράς
Γραφικά: Τάσος Λαδιάς
Ενδυματολόγος: Μάγδα Καλέμη
Φωτογράφιση αφίσας: Γιάννης Παυλίδης
Μακιγιάζ: Φιλίτσα Σασσάνη
Κομμωτής: Ιωσήφ Κοκολάκης Beauty&Color
Μακιγιαζ: Φιλίτσα Σασσάνη
Δημόσιες σχέσεις: Νταίζη Λεμπέση
Διεύθυνση Παραγωγής: Κατερίνα Χάσκα
Εταιρεία Παραγωγής: Creatists
