Κρήτη-Μάνη | του Νίκου Λουκαδάκη
Κανένας άλλος τόπος δεν είναι τόσο κοντά στην Κρήτη, όσο η Μάνη και δεν εννοώ βέβαια την χιλιομετρική απόσταση. Δεσμοί ψυχικοί μα και δεσμοί αίματος μας δένουν με τους αδελφούς Μανιάτες, μιας και η ιστορία μάς έχει φέρει κοντά πολλές φορές.
Η άγονη και βραχώδης χερσόνησος της Μάνης στη νότια Πελοπόννησο καθώς και η ιστορική σύνδεση με την αρχαία Σπάρτη, πελέκησαν τις ψυχές των Μανιατών, που έχουν ασυμβίβαστο χαρακτήρα, αυστηρά ήθη, σκληρά έθιμα, αγάπη για τη λευτεριά, ειλικρίνεια, φιλότιμο και άοκνη φιλοπατρία. Έχουν μεγάλο σεβασμό στις παραδόσεις, στην οικογένεια, στους νεκρούς και μεγάλη περηφάνια για το ότι ποτέ δεν έσκυψαν το κεφάλι στον εχθρό.
Εκτός βέβαια από τα κοινά έθιμα με τους Μανιάτες, έχουμε και κοινά ψυχικά χαρακτηριστικά με κυριότερα την φιλοπατρία και τον ασυμβίβαστο νου. Οι Μανιάτες πολλές φορές συνδράμανε ουσιαστικά στους Κρητικούς αγώνες για τη λευτεριά με αποκορύφωμα τα δύο σώματα εθελοντών (800 άτομα την πρώτη φορά και 1000 τη δεύτερη) στην επανάσταση του 1866-69, με αρχηγό τον περίφημο Δ. Πετροπουλάκη. Αρκετό Μανιάτικο αίμα έχει ποτίσει την Κρητική γη και μάλιστα κάθε χρόνο επιτροπή Μανιατών έρχεται στο νησί για να τιμήσει τους ήρωες συντοπίτες τους που θυσιάστηκαν στους Κρητικούς αγώνες.
Όμως τα κοινά μας στοιχεία δεν σταματούν εκεί. Η περιοχή της Μάνης έχει κι αυτή δικιά της διάλεκτο, μπήκα λοιπόν στον πειρασμό και αφού την μελέτησα λίγο, διαπίστωσα αρκετές κοινές λέξεις με την Κρητική λαλιά. Η Μανιάτικη γλώσσα (ή παραταινάρια), με αρκετά αναλλοίωτα βασικά στοιχεία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, δέχτηκε ελάχιστες επιρροές από ξένα στοιχεία (λατινικά και τούρκικα λόγω της μετακίνησης πληθυσμού στη Μάνη από Φραγκοκρατούμενες και αργότερα Τουρκοκρατούμενες περιοχές) και έχει έντονη την οσμή της Δωρικής διαλέκτου καθώς και το κύριο χαρακτηριστικό των αρχαίων Λακώνων, λίγα λόγια με πολύ νόημα (το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν).
Ας περιδιαβούμε λοιπόν στα κοινά χνάρια των Κρητικών και Μανιάτικων λέξεων. Έχουμε κάποιες λέξεις με λατινική προέλευση, όπως: η ντάσκα= σχολική τσάντα, από το tasca=τσέπη, σάκος. Έχουμε τη ματζέτα= αγελάδα, από το Ενετικό manzeta= νεαρή αγελάδα και τη λέξη αλάργα (αλάργο στην Κρήτη)= μακριά, από το alla larga= στο ανοιχτό πέλαγος. Υπάρχουν κάποιες κοινές λέξεις Τούρκικης προέλευσης όπως: κεντέρι, που στη Μάνη σημαίνει επεισόδιο, φασαρία, ενώ στην Κρήτη είναι ο δύστροπος, κακός άνθρωπος και προέρχεται από το keder=θλίψη, κακό, βάσανο. Έχουμε επίσης το νταγιαντού (νταγιαντώ στην Κρήτη)= υπομένω, αντέχω, με ρίζα το dayand(im). Επίσης το νταμάχι (ταμάχι στη δική μας διάλεκτο)= σφοδρή επιθυμία, απληστία, που προέρχεται από τη λέξη tamah, όπως επίσης και τη λέξη χάζι (κάνω)= παρατηρώ κάτι ως ευχάριστο ή αστείο θέαμα, που θεωρείται ότι είναι δάνειο από τη λέξη haz, με την ίδια έννοια.
Υπάρχουν όμως αρκετές κοινές λέξεις που έχουν ρίζα αρχαία Ελληνική ή είναι από την εποχή του Βυζαντίου. Έχουμε το ταχιά= αύριο το πρωί, το αντζί= γάμπα (βυζ. άντζα), την λέξη απόσκιο= μέρος με πολύ σκιά, την καθίγκλα= καρέκλα (καθέγκλα στην Κρήτη, από το αρχαίο, καθέδρα), το αγροικού (γροικώ), τσαχάλα= θόρυβος, φασαρία (τσάχαλο εδώ, από το αρχαίο σάλαχος), την όμορφη λέξη δικολογιά= το σόι, οι δικοί άνθρωποι, το μνόου=ορκίζομαι (μνόγω στην Κρήτη από το αρχαίο όμνυμι), ολήγορα= γρήγορα (ογλήγορα), το σταλός= τόπος ανάπαυσης του κοπαδιού (σταλός-σταλίζω στην Κρήτη, αρχαίο στάλιξ).
Βέβαια δεν τελειώνουν εδώ οι κοινές λέξεις μεταξύ των δύο διαλέκτων, όπως επίσης δεν τελειώνουν οι άρρηκτοι δεσμοί των δύο τόπων που θα είναι αιώνια αδελφωμένοι.
Λουκαδάκης Νίκος
«Ο Δαφνιανός»
Ο Νίκος Λουκαδάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1973. Μεγάλωσε σε μια εποχή και σε ένα περιβάλλον που του επέτρεψε να αγαπήσει τα βιβλία, τη γνώση και το απαύγασμα της ανθρώπινης τέχνης, την ποίηση. Εργάζεται σε μεγάλη βιομηχανία της Κρήτης και είναι παντρεμένος με δύο παιδιά. Αρθρογραφεί σε εβδομαδιαία βάση στην τοπική εφημερίδα της Κρήτης «Αντίλαλος», για την λαογραφία, τη γλώσσα και την ιστορία μας.
