Η εξέγερση των Ταϊπίνγκ – ο εμφύλιος των 20 εκατομμυρίων νεκρών | του Παναγιώτη Ξηρουχάκη
Πρόλογος
O διαφωτισμός σηματοδότησε τη σταδιακή αποδέσμευση της σκέψης από το θείο. Πριν όμως τις φιλοσοφικές και τεχνολογικές εξελίξεις που αποδυνάμωσαν την παντοδυναμία της θρησκευτικής πίστης τα πάντα περιστρεφόταν γύρω από το θεό. Εδώ που τα λέμε και σήμερα για πολλούς η πίστη είναι πάνω από όλα. Όπως και να έχει υπάρχει χώρος και για μη θεοκρατική σκέψη, ενώ τα γεγονότα τουλάχιστον στη Δύση ερμηνεύονται από την πλειοψηφία με κοινωνικά, οικονομικά, γεωπολιτικά κριτήρια και όχι με θρησκευτικά. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Κάποτε τα πάντα θεωρούνταν ότι εκπορεύονταν από το θεό. Όπως για παράδειγμα οι εξουσιαστικές αρχές. Το ίδιο όμως και η επανάσταση. Έβρισκε τη δικαίωση της μέσα από τη θρησκεία. Άλλωστε τα ιερά κείμενα των μεγάλων θρησκειών έχουν τόσο επαναστατικά στοιχεία όσο και συντηρητικά. Το που θα κοιτάξει κανείς και θα πάρει έμπνευση είναι το μεγάλο ζητούμενο. Η σχέση π.χ. του Ισλάμ με επαναστατικά κινήματα μέσα στο πέρασμα της μακροχρόνιας του ιστορίας (σε αντίθεση με το τι πιστεύουν πολλοί) είναι καλά τεκμηριωμένη. Επίσης το Βυζάντιο είχε συγκλονιστεί από το επαναστατικό κίνημα των Βογόμιλων με το οποίο είχαμε ασχοληθεί σε προηγούμενο άρθρο του περιοδικού μας.
Έτσι σε περιόδους οικονομικής παρακμής τα επαναστατικά θρησκευτικά κινήματα αυξανόταν ραγδαία. Ένα μεγάλο ερώτημα που απασχολεί τους ιστορικούς είναι κατά πόσο οι θρησκευτικοί μεταρρυθμιστές είχαν καθαρά πολιτικά κίνητρα και χρησιμοποιούσαν τη θρησκεία για να ενδυναμώσουν τις θέσεις τους ή το αντίθετο. Πιθανότερο να συμβαίνουν και τα δύο ταυτόχρονα. Η ιστορία έχει να επιδείξει πολλές ταξικές συγκρούσεις που φορούσαν θρησκευτικό μανδύα και επιτέθηκαν ολοκληρωτικά στην εξουσία. Σε αυτά τα ιστορικά παραδείγματα, κάποιος μπορεί να βρει τους προδρόμους του κομμουνισμού αλλά και του αναρχισμού… Ένα παράδειγμα αποτελεί ο χιλιασμός.
Ο τελευταίος υπόσχεται την έλευση μίας χρυσής εποχής που θα βάλει τέλος στη μιζέρια και στα βάσανα («παράδεισος επί της γης»). Τα χιλιαστικά κινήματα που εμφανίστηκαν στις αρχές της προηγούμενης χιλιετίας και κορυφώθηκαν τον 16ο αι. υπήρξαν ιδιαίτερα σημαντικά και εμφανίστηκαν σε περιόδους κοινωνικών και οικονομικών μεταβολών.
Ο χιλιασμός του μεσαίωνα και της εποχής της μεταρρύθμισης ήταν κατά βάση (αν και όχι πάντα) επαναστατικός και συντάραξε τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού. Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι χιλιαστές επαναστάτες, εμφορούνταν από τις αρχές της κοινωνικής επανάστασης και ότι υπήρξαν πρόδρομοι των κομμουνιστών και των αναρχικών. Πράγματι τόσο στο μεσαίωνα όσο και στα χρόνια της μεταρρύθμισης, υπάρχουν αρκετά παραδείγματα χιλιαστικών εξεγέρσεων που διαθέταν επαναστατικό περιεχόμενο και επιτέθηκαν σε κράτος, εκκλησία και ατομική ιδιοκτησία με τελικό σκοπό την εγκαθίδρυση του επίγειου παραδείσου. Όμως τη μεγαλύτερη του ένταση θα συναντήσει ο επαναστατικός χιλιασμός σε μία χώρα μακριά από τη δύση,τον καιρό που ο επαναστατικός χριστιανισμός έδινε τη θέση του στον κομμουνισμο,τον ουτοπικό σοσιαλισμό και άλλα μη θρησκευτικά επαναστατικά κινήματα. Μιλάμε για την εξέγερση των Ταϊπίνγκ τη μεγαλύτερη από όλες τις επαναστάσεις του 19ου αιώνα. Ο επαναστατικός πόλεμος των Ταϊπίνγκ ήταν ένας από τους πλέον αιματηρούς της ιστορίας καθώς κόστισε τουλάχιστον είκοσι εκατομμύρια νεκρούς…
Κίνα. χάος, όπιο, ξένες επεμβάσεις και Χουνγκ Σιου Τσουαν
Ο πρώτος Πόλεμος του Οπίου (1839 – 1842) διεξήχθη ανάμεσα στη Μεγάλη Βρετανία και την Αυτοκρατορία των Τσινγκ όταν η Κίνα προσπάθησε να περιορίσει την εισαγωγή οπίου από τη Μεγάλη Βρετανία. Ο εθισμός που δημιουργούσε το όπιο στον κινέζικο πληθυσμό αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα για τις αρχές. Η ήττα όμως από τους Βρετανούς (που πέτυχαν έτσι τη συνέχιση του εμπορίου οπίου με την Κίνα) αποτέλεσε σοκ που κλόνισε την πίστη στη κυβέρνηση των Τσινγκ. Η κυβέρνηση αυτή ήταν στελεχωμένη με μέλη της φυλής των Μαντσού και θεωρείτο από τη φυλή των Χαν (που ήταν η πλειοψηφία των κινέζων) ένα διεφθαρμένο καθεστώς. Να προσθέσουμε εδώ την οικονομική ένδεια της πλειοψηφίας του κινέζικου πληθυσμού. Το μίσος ενάντια στην εξουσία ήταν πιο έντονο στη νότια Κίνα εκεί που θα ξεσπάσει τελικά η επανάσταση.
Ο Χουνγκ Σιου Τσουάν (1813-1864) ήταν ένα περίεργος άνθρωπος. Αφού απέτυχε στις εξετάσεις για την πρόσληψη στον κρατικό μηχανισμό έπαθε νευρική κατάρρευση, που τον οδήγησε στον θρησκευτικό μυστικισμό. Μάλιστα πίστευε ότι ήταν ο μικρότερος αδερφός του Χριστού…
Γύρω στα 1847 – 1848 ίδρυσε, στην επαρχία Κουανγκσί, μία «Εταιρεία των Θεοσεβών», και απέκτησε οπαδούς από τις τάξεις των εξαθλιωμένων αλλά και τις μειονότητες. Βέβαια το ταξικό μίσος, η δυσφορία και η επαναστατικότητα δεν ήταν κάτι καινούργιο εκείνα τα χρόνια. Υπήρχε όμως μία σημαντική καινοτομία στο κήρυγμα του. Ο Χουνγκ είχε επηρεαστεί από χριστιανικά κείμενα. Ο χριστιανισμός του όμως έπαιρνε έντονα στοιχεία των παραδόσεων των Χαν (π.χ. ταοϊσμός και απέχθεια για τη δυναστεία των Τσινγκ). Η δύναμη της σέχτας μεγάλωσε στα τέλη του 1840 με τη προσθήκη ληστών και πειρατών. Όταν το κράτος προσπάθησε να καταστείλει τη σέχτα αυτή μετατράπηκε σε επαναστατικό κίνημα. Στενοί συνεργάτες του Χουνγκ, ήταν Γιανγκ Σιου-Τσινγκ (θα αναδεικνυόταν στη συνέχεια και εκείνος σε ηγετική μορφή) κι ο Αμερικανός Βαπτιστής ιεραπόστολος Άιζακερ Ρόμπερτς.
Η εξέγερση των Taiping (που σημαίνει «Λάτρεις του Θεού») ξεκίνησε το 1850 στο Κουανγκσί. Στις 11 Ιανουαρίου 1851, ο Χουνγκ δήλωσε τον εαυτό του ως «Ουράνιος βασιλιάς» μιας νέας δυναστείας, του«Ουράνιου Βασιλείου της Μεγάλης Ειρήνης». Στην εξέγερση του Jintian τον Φεβρουάριο του 1851 οι επαναστάτες πέτυχαν μια σημαντική νίκη.
Στη συνέχεια οι χωρικοί προσχώρησαν κατά μεγάλες μάζες στις τάξεις των Ταϊπίνγκ και αποτέλεσαν την πλειοψηφία των επαναστατικών δυνάμεων. Ο λόγος; Οι Ταϊπίνγκ έκαιγαν, παντού όπου περνούσαν, τις καταστάσεις των κτηματικών φόρων και έπαιρναν τις περιουσίες από τους πλούσιους.
Μπορεί ο Χουνγκ να ήταν περίεργος άνθρωπος (ειδικά με τα σημερινά δεδομένα) όμως καλούσε και σε κοινωνική επανάσταση. Έτσι καταργήθηκε η ατομική ιδιοκτησία (η γη μοιραζόταν μόνο για χρήση, όχι για κυριότητα), καθιερώθηκε η ισότητα των δύο φύλων, απαγορεύτηκε το όπιο, ενώ μειώθηκαν και οι φόροι. Έτσι και οι τεχνίτες όπως και οι φτωχοί κάτοικοι των πόλεων προσχώρησαν στην επανάσταση. Βέβαια αν και η επανάσταση είχε κοινωνικά χαρακτηριστικά δεν έπαυε να προσπαθεί να εγκαθιδρύσει ένα καθεστώς θεοκρατικό. Βλέπουμε εδώ ότι υπήρχαν οι ίδιες περίπου προϋποθέσεις που επέτρεψαν την άνθηση των ευρωπαϊκών χιλιαστικών κινημάτων του ύστερου μεσαίωνα : Απάνθρωπη εξουσία, έντονο φανατικό θρησκευτικό κλίμα και πείνα.
Στα τέλη του 1853, οι Ταϊπίνγκ, με τουλάχιστον ένα εκατομμύριο μαχητές, έλεγχαν το μεγαλύτερο της Νότιας και Ανατολικής Κίνας (μια αναμφισβήτητα μεγάλη έκταση). Το 1853 οι επαναστατικές δυνάμεις κατέλαβαν το Ναντζίνγκ, καθιστώντας την πρωτεύουσά τους. Βέβαια ο επαναστατικός αυτός πόλεμος είχε και πολλά νοσηρά χαρακτηριστικά. Έτσι όταν το Ναντζίνγκ καταλήφθηκε, οι Taipings εξόντωσαν 40.000 ανθρώπους επειδή ήταν μέλη της φυλής των Μάνσου, τους οποίους οι Ταϊπίνγκ, θεωρούσαν δαίμονες…
Το 1860 οι επαναστάτες προσπάθησαν να καταλάβουν τη Σαγκάη. Εκεί όμως οι επαναστάτες ηττήθηκαν από τις δυνάμεις του αυτοκρατορικού στρατού. Ο τελευταίος ήταν υπό την καθοδήγηση Ευρωπαίων αξιωματικών. Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν αποφασίσει να βοηθήσουν το κινεζικό καθεστώς κι αυτή η βοήθεια έπαιξε σημαντικό ρόλο στην τελική ήττα των επαναστατών. Όμως δεν ήταν μόνον η βοήθεια των ευρωπαίων.
Οι ριζοσπαστικές καινοτομίες της επανάστασης αποξένωσαν τους μετριοπαθείς. Έτσι το τέλος βρισκόταν κοντά. Το 1864 οι κυβερνητικές δυνάμεις ανακατέλαβαν την πρωτεύουσα των Ταϊπινγκ.
Πριν την πτώση της πόλης και στη διάρκεια της πολιορκίας ο «αδερφός του Χριστού» πέθανε από τροφική δηλητηρίαση, αφού λόγο της στέρησης τροφίμων έφαγε αγριόχορτα. Ο θάνατος του φαίνεται εκ πρώτης άποψης άδοξος (όχι π.χ. στη μάχη πάνω) από την άλλη βλέπουμε ότι μοιράστηκε τη μοίρα και της στερήσεις των οπαδών του.
Ο πόλεμος δεν είχε τελειώσει όμως ακόμα. Δεν ήταν παρά μόνο τον Αύγουστο του 1871, οπότε οι Ταϊπίνγκ κατατροπώθηκαν ολοκληρωτικά.
Χριστιανισμός, Κίνα και επανάσταση
Επειδή στην εξέγερση επικεφαλής ήταν Χριστιανός με εσχατολογικές απόψεις και τμήμα τού χριστιανικού πληθυσμού τής χώρας συμμετείχε σε αυτήν, ακολούθησαν διώξεις σε βάρος των χριστιανών. Μέχρι και σήμερα ο χριστιανισμός δεν αντιμετωπίζεται ιδιαίτερα φιλικά από το κινεζικό κράτος εξαιτίας αυτής της εξέγερσης.
Οι αυτοκρατορικές Αρχές επεδίωκαν την απαγόρευση του προσηλυτισμού, στον οποίον επιδίδονταν οι προτεσταντικές ιεραποστολές, με το επιχείρημα ότι η διάδοση της χριστιανικής θρησκείας επέτεινε τις επαναστατικές και ανατρεπτικές διαθέσεις του πληθυσμού τής επικρατείας.
Η εθνικιστική Εξέγερση των Μπόξερ το 1900, η οποία στρεφόταν κατά της παρουσίας των εξωτερικών δυνάμεων, είχε ως συνέπεια τους διωγμούς κατά Χριστιανών Κινέζων, οι οποίοι θεωρούνταν συνεργάτες των ξένων αποικιοκρατών. Το χάος θα σημαδέψει την Κίνα τα επόμενα χρόνια (αναφέρω μόνο ενδεικτικά το Σινοϊαπωνικό Πόλεμο του 1937-1945 που είχε 30 εκατομμύρια νεκρούς) και διάφορες πολιτικές ιδεολογίες θα επισκιάσουν τα επαναστατικά θρησκευτικά κινήματα όπως π.χ. ο αναρχισμός, ο εθνικισμός και ο κομμουνισμός. Τελικά οι κομμουνιστές θα επικρατήσουν του εμφυλίου με τους εθνικιστές, που ακολούθησε τη λήξη του β ́ παγκ. Πολέμου, κι έτσι η Κίνα είναι μέχρι και σήμερα «Λαϊκή Δημοκρατία».
Αν και η γνώμη των κομμουνιστών για τη θρησκεία είναι γνωστή, ο Μάο είχε πολύ θετική άποψη για τους Ταϊπίνγκ. Τους θεωρούσε πρωτοκουμουνιστές. Βέβαια ο Μαρξ είχε άλλες απόψεις… Το 1853 ο Μαρξ έγραψε ένα άρθρο που ονομαζόταν «Επανάσταση στην Κίνα και στην Ευρώπη». Σημαντικότερη αιτία της εξέγερσης θεωρεί τον πόλεμο του οπίου που είχε προηγηθεί μια δεκαετία νωρίτερα.
Ταυτόχρονα, η εμπορική κι οικονομική διείσδυση των ευρωπαϊκών δυνάμεων υπήρξε καταστροφική για την κινέζικη οικονομία. Αργότερα θα ρίξει την ευθύνη στο εθνικιστικό μίσος των Χαν απέναντι στην εξουσία της δυναστείας των Μαντσού. Θα κρίνει αρνητικά τη τυφλή βία των επαναστατών και την έλλειψη οράματος, αγνοώντας προφανώς το κοινωνικό πρόγραμμα τους. Εδώ βέβαια μιλάμε για ακραίο ευρωκεντρισμό του Μαρξ που δεν ακολουθεί τις ίδιες ταξικές μεθόδους ανάλυσης όπως έκανε για αντίστοιχες σύγχρονές του επαναστάσεις στην Ευρώπη. Εδώ που τα λέμε δεν είναι η μόνη περίπτωση που ο Μαρξ φάνηκε ευρωκεντριστής αλλά αυτή είναι μία άλλη μεγάλη συζήτηση.
Τελικά είναι ο ευρωκεντρισμός των διανοουμένων, πολιτικών ακτιβιστών και ιστορικών υπεύθυνος που η θυελλώδης περίοδος της εξέγερσης αυτής είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό; Πως γίνεται μία εξέγερση με 20 εκατομμύρια νεκρούς (σχεδόν τους διπλάσιους από τον πρώτο παγκ. πόλεμο) να είναι τόσο άγνωστη;
Όπως και να έχει ένα βασικό διαχρονικό συμπέρασμα εξάγεται από όλα τα παραπάνω. Άνθρωποι φτωχοί και καταστραμμένοι μπορεί να προτιμήσουν να ζήσουν λίγα χρόνια (ή και για λίγες μέρες) στο κάθε «Ουράνιο Βασίλειο της Μεγάλης Ειρήνης» παρά να υποταχθούν στην οικονομική μιζέρια που επιβάλει η εξουσία.
ΠΗΓΕΣ
http://www.toperiodiko.gr/%CE%B7-
%CE%B5%CE%BE%CE%AD%CE%B3%CE%B5%CF%81%CF%83%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-
%CF%84%CE%B1%CF%8A%CF%80%CE%AF%CE%BD%CE%B3%CE%BA-1850-1864/#.XLBBavkzYps
https://gbtimes.com/taiping-rebellion-godforsaken-kingdom-part-two
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BE%CE%AD%CE%B3%CE%B5%CF%81%CF%83%CE%B7_%C
F%84%CF%89%CE%BD_%CE%A4%CE%B1%CF%8A%CF%80%CE%AF%CE%BD%CE%B3%CE%BA
https://understandingsociety.blogspot.com/2009/02/marx-and-taipings0.html
http://www.chaos.umd.edu/history/modern2.html#taiping
http://necrometrics.com/wars19c.htm#Taiping
https://zerogeographic.files.wordpress.com/2013/04/final_zg7.pdf
https://www.elaliberta.gr/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/4847-
%CE%B2%CF%85%CE%B6%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-
%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7
[δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο περιοδικό «Zero Geographic» αρ. Τεύχους 26, Καλοκαίρι 2019]
Πάνος Ξηρουχάκης
Δρ Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου
.
