Ο εξαναγκασμός της ανάγκης | της Άννας Τακάκη
Από τα αρχαία χρόνια οι Έλληνες κατανοούντες την έννοια της ανάγκης είχαν κατανοήσει και την έννοια της ζωής. Γιατί η ανάγκη ήταν τόσο αναγκαία όσο εκείνοι έκριναν για τα απαραίτητα και τα ωφέλιμα. Λιτή διατροφή, λιτά σπίτια, λιτή ζωή. Δεν ήταν όμως τόσο λιτοί στα θεάματα. «Άρτος και θεάματα έλεγαν». Όπως αναγκαίο ήταν το ψωμί, άλλο τόσο και το θέαμα. Δεν είναι τυχαίο που γραφήκανε τόσο μεγάλα έργα στην αρχαιότητα, αυτά τουλάχιστον που διασωθήκανε. Και πάνω σε αυτά στηρίχτηκε η νεοελληνική λογοτεχνία, το θέατρο, η τέχνη γενικά.
Είναι εμφανές πως ο ανθρώπινος νους, αμέσως μόλις αποκτήσει τα αναγκαία και απαραίτητα αναζητά τα περιττά και τα μάταια.
Κάπως έτσι φθάσαμε στην εποχή της ύλης και του περιττού ή στην εποχή των άλλων προτεραιοτήτων, όπου το θέαμα και η τέχνη γενικά είναι πια δευτερευούσης αν όχι τελευταίας σημασίας, ειδικά στα χρόνια της πανδημικής εποχής.
Η τέχνη στην νεότερη Ελλάδα δεν τυγχάνει της ανάλογης βαρύτητας ή της ανάλογης αξίας. Σπάνια επιχορηγούνται έργα. Σε αγώνα δρόμου έρχεται τελευταία και οι καλλιτέχνες πολλές φορές ζούνε στην αφάνεια. Το έργο πολλών εξ αυτών αναγνωρίζεται μετά θάνατο. Και ως επί το πλείστον ζουν φτωχοί με μια πικρία. Εξαναγκάζονται να κάνουν άλλες δουλειές για να επιβιώσουν. Κανείς νέος λογοτέχνης δεν δηλώνει ποιητής ή συγγραφέας, εκτός ολίγων περιπτώσεων. Όσο για το χώρο του θεάματος εκεί τα πράγματα «παίζονται»…Τα μεγάλα ονόματα επιβιώνουν και δοξάζονται. Οι μικροί όμως μένουν στην αφάνεια και αναγκάζονται να κάνουν διαφορετική δουλειά, παρ’ ότι σπούδασαν και αφιερώθηκαν στην Τέχνη τους. Μπορεί ακόμη να εγκαταλείψουν και το «κλεινόν άστυ» για την επαρχία.
Η ανάγκη γεννά σκλάβους, λένε. Και δεν είναι καθόλου σπάνιο στις μέρες μας, ένας νέος που σπούδασε μια επιστήμη να αναγκάζεται να κάνει άλλη δουλειά. Αναγκάζεται πολλές φορές να σκύβει το κεφάλι εξ ανάγκης της επιβίωσής του ή να φεύγει εξ ανάγκης στο εξωτερικό για μια καλύτερη θέση εργασίας και μια αξιοπρεπέστατη αμοιβή.
Περάσαμε και περνούμε πανδημίες, υγειονομικές κρίσεις, οικονομικές κρίσεις, πολεμικές συρράξεις, κοινωνικές ανατροπές και ακρότητες και μια συνεχή ανασφάλεια. Φόβος ή παραφροσύνη; Καθένας νιώθει να εγκλωβίζεται ή να κλείνεται μέσα σ’ ένα σκληρό κλοιό, όπως ο χοχλιός στο καβούκι του. Και περιμένει την κατάλληλη ώρα, την κατάλληλη εποχή να βγει έξω. Κι εκεί που λέει πως θα βγει έξω, να σου πάλι η ανατροπή! Είναι ανάγκη σου λέει. Πότε επί τέλους θ’ ανασάνεις ελεύθερα άνθρωπε; Πότε θα απολαύσεις το δώρο που σου χαρίστηκε; Και δεν είναι τίποτε άλλο από το δώρο της ζωής. Ώρες φορές το νιώθεις, άνθρωπε… μα δε σου μένει ώρα ούτε να το νιώσεις, γιατί σε έχουν κάνει ένα εργαλείο, χωρίς συναισθήματα. Ενώ η ζωή είναι εκεί έξω και σου φωνάζει: Παραμέρισε τις όποιες ανάγκες σου και ζήσε! Θέλεις πιο λίγα, αφού «ουκ εν τω πολλώ το ευ», σου λένε; Ας είναι και πιο λίγα, αλλά να ξέρεις να ζήσεις. Και ποτέ δεν είναι αργά. Μπορεί και τώρα να είναι η ώρα να εκτιμήσεις κάποια πράγματα που αγνοούσες ή τα θεωρούσες δεδομένα. Κράτησε τα όμορφα που σου δίνει η ζωή. Γιατί δεν μπορεί να είναι όλα άσχημα ή όλα άγρια, όσο και να θέλουν να σου τα παρουσιάσουν. Όπως η φύση. Έχει άγρια και ήμερη ομορφιά. Και είναι πότε ήπια, πότε επικίνδυνη. Εδώ που τα λέμε και η φύση κατ’ ανάγκη πράττει. Και τα πράττει όλα με αρμονία και τάξη. Γιατί όχι και ο άνθρωπος;
Η τέχνη αντιγράφει τη φύση. Κι αν θέλει να περιοριστεί δεν μπορεί. Όπως δεν μπορεί να εγκλωβιστεί η ελευθερία της σκέψης. Η τέχνη, που την κατευθύνει και την διακρίνει η ελευθερία της σκέψης είναι εδώ να αντιγράφει εποχές, να σκιαγραφεί καταστάσεις, να βάζει τα ερωτηματικά ή τα αποσιωπητικά της, να δείχνει δρόμους…Η οποιαδήποτε τέχνη όσο κι αν παραγκωνίζεται, όσο κι αν οι εποχές ανατρέπονται, θα χρήζει πάντα μιας ανωτέρας ανάγκης για την ψυχή του ανθρώπου.
12 Μάη, 2022
Άννα Τακάκη
.
.
