«Γιάντα θεριό με γέλασες» – από τη λαϊκή μας παράδοση, της Άννας Τακάκη
Με αυτό το στίχο τελειώνει ένα ριζίτικο τραγούδι της Κρήτης, και που παραθέτω πιο κάτω ολόκληρο. Ένα από τα πάμπολλα κληροδοτήματα της άυλης κληρονομιάς μας, τα οποία μένουν καταγεγραμμένα από λαογράφους και ανθρώπους που αγαπούν την παράδοση για να ενθυμίζουν τις ρίζες μας, την ταυτότητά μας, τις θυσίες και τα κατορθώματα του γένους, τα πάθη και τις αδυναμίες των ανθρώπων. Το συγκεκριμένο ποίημα μου προξένησε κάτι ενδόμυχα, πέρα από τις εικόνες που μου δημιούργησε. Και δεν είναι μονάχα αυτό. Είναι τόσα άλλα δημοτικά τραγούδια που διαβάζοντάς τα κάτι έντονο νιώθεις. Πέρα από το ότι ανακαλύπτεις τη ζωή, τα πάθη, τις δυσκολίες, τον αιώνιο αγώνα του ανθρώπου για ελευθερία, σου δίδουν από την άλλη τόσο έντονα το αίσθημα της διαχρονικότητας.
Ο ανώνυμος ποιητής της Κρήτης δεν έχει αφήσει τίποτε που να μην το κάμει τραγούδι. Μέσα από μια σοφία λαϊκή, ξετυλίγεται το κουβάρι του χρόνου, από τα Βυζαντινά χρόνια ακόμη, όπου έχομε τα λεγόμενα ακριτικά τραγούδια. Ο λαϊκός άγνωστος ποιητής συνθέτει το τραγούδι του, αρμονικά, με μέτρο, τσακίσματα ή επαναλήψεις, έτσι ώστε να συγκροτείται ένα θαυμάσιο μουσικό σύνολο. Εξυμνεί ήρωες και ηρωικά κατορθώματα, κλαίει τις εθνικές συμφορές του, ή τραγουδάει τον πόνο, τον έρωτα, τον θάνατο, την ξενιτιά. Από στόμα σε στόμα πέρασαν από τη μια γενιά στην άλλη γενιά, έτσι σώθηκαν τα δημοτικά μας τραγούδια.
Πέρα όμως από μια σοφία που ανακαλύπτομε μέσα σ’ αυτά, έχουν ακόμη μια γλαφυρότητα και μια αλληγορία που εξάπτει τη φαντασία και εξάρει το συναίσθημα. Το συγκεκριμένο τραγούδι ανήκει στην κατηγορία «παραλλαγές» που το θέμα τους είναι μυθικό συνήθως και μάλιστα τραγικό. «Γιάντα θεριό με γέλασες;»… Η λαϊκή μούσα μεταμορφώνει το θεριό σε μικρή και όμορφη κοπέλα, γιατί μόνο έτσι μπορεί να ξεγελάσει ή να ενεργήσει πετυχαίνοντας το στόχο του, αρπαχτικά και βίαια. Έτσι δίνοντας μια άνευ υποψίας εικόνα πέφτει εύκολα στα μάτια του νεαρού και γενικότερα του ανθρώπου που είτε δελεάζεται, είτε από ευαισθησία παρακάμπτει όλα όσα μπορεί να κρύβονται πίσω από ένα όμορφο και γλυκό πρόσωπο. Με αυτόν τον τρόπο η λαϊκή μούσα δείχνει τη θηριωδία του ανθρώπου και το ξεγέλασμα. Τα θύματα μέσα από μια πλάνη πέφτουν ανεμπόδιστα στην άγνοιά τους.
Από την άλλη η μεταμόρφωση του ανθρώπου σε θεριό αποκαλύπτει την ανθρώπινη φύση πώς μεταβάλλεται και αλλάζει. Πολλές φορές άλλος δείχνει και ένας άλλος υποθάλπει μέσα του. Το θεριό που κρύβει. Το λέει άλλωστε εκφραστικά ο λαός: «έγινε θηρίο». Και το θηρίο όταν βρει εύκολη λεία την κατασπαράσσει. Τελικά πολλάκις ο άνθρωπος μεταμορφώνεται σε θεριό. Πολλά γεγονότα θηριώδη και καταστροφικά γίνονται επί των ημερών μας. Στην καθημερινή ειδησιογραφία μα ακόμη και στη διπλανή μας πόρτα το νιώθουμε, το βλέπουμε, το κατακρίνουμε, ενώ η λαϊκή μας μούσα θα το κάνει τραγούδι:
Κάτω στου δράκο το χωριό, στου δράκο το πηγάδι
θεριό μεταμορφώθηκε κι εγίνηκε κοράσιο.
Σε χειλιοπήγαδό ’κατσε κι έκλαιγε κι εθρηνάτο,
κι ομορφονιός κατέβαινε από λαγού κυνήγι,
βρίσκει την κόρη κι έκλαιγε κι ετζαγκουρνομαδιέτο.
“Τι έχεις κόρη και θλίβεσαι και τζαγκουρνομαδιέσαι”
“Το δαχτυλίδι μου ’πεσε στου πηγαδιού τον πάτο
κι απού βρεθεί και βγάλει το, γυναίκα να με πάρει.
Γυναίκα να με πάρει ο νιος κι εγώ εκείνον άντρα”.
Και μπαίνει ο νιος κι εγδύνεντον και τ’ άρματά ντου βγάνει
και βρίσκ’ ανθρώπω κεφαλές και γυναικώ πλεξούδες.
Ανάσερνε κι ανάσερνε κι απάνω κάτω πλέει:
“Δεν είν’ επά αρραβώνιδες μηδέ και δαχτυλίδια
μόνο ’ν’ αθρώπω κεφαλές και γυναικώ πλεξούδες.
Γιάντα, θεριό, με γέλασες;”
(Ριζίτικα, δημοτικά τραγούδια της Κρήτης, καταγραφή Σταμάτη Αποστολάκη, Χανιά, 2010).
Άννα Τακάκη
.
