Τα «Σατιρικά» του Γιώργη Καράτζη κυκλοφορούν και μας καλούν να αναστοχαστούμε αλλά και να χαρούμε κοντά στους πρωταγωνιστές τους, υπαρκτά πρόσωπα και καταστάσεις. Ο Γιώργης Καράτζης, έχει τυπώσει μέχρι σήμερα τέσσερις ποιητικές συλλογές, «Εμινέ» το 1988 και β’ έκδοση το 2000, «ΔιαΚρητικά» το 1998, «Διαδρομές» το 2006 και «Δίλογα» το 2015. Έχει γράψει εκατοντάδες μαντινάδες που τις τραγούδησαν και τις τραγουδούν πολλοί σπουδαίοι Κρητικοί λυράρηδες, ενώ παράλληλα ασχολείται και με τη μουσική στο πεδίο της σύνθεσης.
Δυο λόγια για το έργο
Τὰ σατιρικά τραγούδια, όπως εἶναι γνωστό, ἔχουν μακρὰ παράδοση στὸν τόπο μας, καὶ μάλιστα σὲ κάποιες παλιότερες περιόδους, ἦταν συνυφασμένα μὲ τὴν ἴδια τὴν καθημερινότητα τῶν ἀνθρώπων. Ἡ γνωστὴ φράση «θὰ σοῦ βγάλουνε τραγούδι», ἦταν πολὺ συχνὴ στὴν Κρητικὴ ὕπαιθρο κυρίως, καὶ ἡ πρακτικὴ αὐτὴ γέννησε ἀναρίθμητα ποιητικὰ δημιουργήματα, κάποια ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἀσφαλῶς θὰ εἶχαν καὶ ἱστορικὴ ἀλλὰ καὶ λογοτεχνικὴ ἀξία. Δυστυχῶς ὡς προφορικὴ ποίηση, χάθηκαν στὸ μεγαλύτερο μέρος τους, καὶ μόνο σπαράγματα ἔμειναν στὴ μνήμη κάποιων παλιῶν, ποὺ διασώθηκαν μέχρι σήμερο, χάρη στὶς συλλεκτικὲς πρωτοβουλίες κάποιων μελετητῶν.
Στὴν ὕπαιθρο, ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρει ἐδῶ, ἄκμασε χάρη στὴν πληθώρα χαρισματικῶν ἀνθρώπων ποὺ εἶχαν μιὰ καταπληκτικὴ εὐχέρεια νὰ σκαρώνουν στίχους μὲ τὸ πιὸ πρόσφορο καὶ οἰκεῖο μέσο, τὸν δεκαπεντασύλλαβο. Ἀλλὰ δὲν ἀρκοῦσε ἀσφαλῶς ἡ εὐχέρεια τῆς στιχοπλοκίας μόνο, ἀλλὰ καὶ ἡ εὔστοχη ἐπισήμανση γεγονότων καὶ καταστάσεων ποὺ προσφέρονταν γι’αυτὸ τὸν σκοπό. Ὁ σατιρικὸς ποιητὴς εἶχε τὸ χάρισμα νὰ ἐπισημαίνει τὸ εὐάλωτο σημεῖο ἑνὸς ἥρωα- στόχου, ἢ τὶς ἰδιαίτερες πλευρὲς ἑνὸς γεγονότος ἔτσι ποὺ νὰ βρίσκει τὴν εὐκαιρία καὶ τὸ λόγο γιὰ τὴν κατάλληλη σατιρικὴ μεταχείριση.
Πέραν ὅμως ὅλων αὐτῶν ἡ γενικότερη κοινωνικὴ ἀνάγκη ὠθοῦσε τὸν ἑκάστοτε ποιητή, νὰ συνθέσει τὴ δημιουργία του, προκειμένου μαζὶ μὲ τὴν διδακτική της διάσταση νὰ προσφέρει ψυχαγωγία. Ἡ ἀνάγκη τῆς εὐθυμίας, τοῦ γέλιου, τοῦ ἐμπλουτισμοῦ τῆς μονότονης καθημερινότητας μὲ δροσερὰ καὶ χαριτωμένα στιγμιότυπα, ἦταν πολὺ μεγάλη δεδομένου ὅτι δὲν ὑπῆρχαν συχνὲς εὐκαιρίες γιὰ τέτοια «ἀγαθά». Ἔτσι ὁ ἐπιδέξιος τραγουδοποιὸς μὲ φαντασία καὶ στιχουργικὴ ἱκανότητα, ἦταν ἕνας πολύτιμος κοινωνικὸς παράγοντας. Τὸ συμβὰν ποὺ ἔπεφτε στὴν ἀντίληψή του ἀποτελοῦσε πεδίο ἄσκησης μιᾶς δημιουργικῆς, διδακτικῆς ἀλλὰ καὶ ἀκραῖα σαρκαστικῆς προσέγγισης. Μέσα στὸ τραγούδι περιέχονταν μαζὶ μὲ τὰ κωμικὰ στοιχεῖα, καὶ σημαντικὲς ἱστορικὲς καὶ κοινωνικὲς πληροφορίες, καθὼς καὶ ἠθογραφικὰ στοιχεῖα πολύτιμα γιὰ τὸν ἐνδιαφερόμενο ἐρευνητή.
Σήμερα τείνει σταδιακὰ νὰ ὑποχωρήσει τὸ φαινόμενο, ἔστω καὶ ἂν ὑπάρχουν σὲ περιορισμένες τοπικὲς κοινωνίες κάποια δείγματα ὕπαρξής του ἀκόμη.
Ἀπέναντι λοιπὸν στὴν τυποποιημένη ζωή μας καὶ τὴν ἀγχωτικὴ καθημερινότητα, παραθέτομε ἐδῶ μερικὰ σατιρικὰ τραγούδια ποὺ ἔχουν νὰ κάνουν κυρίως μὲ μιὰ πειρακτικὴ διάθεση, καὶ ἕνα ἐρέθισμα γιὰ σκωπτικὸ σχολιασμό, κάποιων φίλων καὶ συγγενῶν, ποὺ ἔτυχε νὰ βρεθοῦν στὸ στόχαστρο τοῦ καλοπροαίρετου τουλάχιστον δράστη. Οἱ ἥρωες τῶν τραγουδιῶν αὐτῶν ἀνήκουν σὲ μιὰ συγκεκριμένη καὶ περιορισμένη γεωγραφικὴ περιοχή, ποὺ ἐπελέγη συνειδητά, μιὰ καὶ ἐκφράζει μιὰ ἑνιαία κουλτούρα καὶ συνάμα ἔχει μιὰ αὐξημένη ἀνεκτικότητα.
Βέβαια πίσω ἀπὸ τὸ κάθε πρόσχημα κρύβεται ἡ βαθύτερη ἀνάγκη νὰ στοχοποιηθοῦν ἀμφιλεγόμενες νοοτροπίες, ξεπερασμένα κοινωνικὰ πρότυπα καὶ ἀνεπίκαιρες λαϊκὲς ἀντιλήψεις. Ὅλοι ὅσοι ἐμπλέκονται σὲ αὐτὰ τὰ τραγούδια, εἶναι πρωτίστως φίλοι καὶ συγγενεῖς, εἶναι ἄτομα ποὺ σηκώνουν τὸ πείραγμα, γιαυτὸ ἀκριβῶς ἐπιλέγονται ὡς πρωταγωνιστές. Ἀκόμη ὅμως καὶ γιατί γνωρίζουν ὅτι ἡ σάτιρα ἔστω καὶ ἂν εἶναι ἐντελῶς προσχηματική, (γιὰ ἀσήμαντο δηλαδὴ λόγο) περιέχει συστατικὰ εὐφορίας καὶ ἀγαλλίασης γιὰ τὶς παρέες καὶ τὶς φιλικὲς συντροφιές. Τὰ περισσότερα ἄλλωστε ἀπ’ αὐτὰ ποὺ περιέχονται σ’αὐτὴ τὴν ἔκδοση, εἶναι σὲ γνώση τῶν πρωταγωνιστῶν, καὶ τελοῦν ὑπὸ τὴν… μεγαλόψυχη ἔγκρισή τους.
Ἂς ἐλπίσομε ὅτι οἱ ἀναγνῶστες θὰ τὰ χαροῦν ὅσο τουλάχιστον τὰ ἔχουν χαρεῖ καὶ οἱ ἐμπλεκόμενοι πρωταγωνιστές.
Γιώργης Καράτζης
Ο φιλόλογος, Μανόλης Χριστουδουλάκης, που επιμελήθηκε τα κείμενα αναφέρει:
Ο Γιώργης Καράτζης χρόνια τώρα ἀποτραβηγμένος ἀπὸ τὴν τύρβη καὶ τοὺς περισπασμοὺς τῆς πόλης, ὄντας ἐγκάτοικος τοῦ «Ἀνεξάρτητου Κράτους τῆς Στεφάνης», σὲ ἕνα ἤρεμο καὶ φυσικὸ περιβάλλον ἐμπνέεται, στοχάζεται καὶ δημιουργεῖ.
Καθισμένος στὸ συμπαθητικὸ σπουδαστήριό του, παρακολουθεῖ ἀπὸ τὸ ἀνατολικὸ παραθύρι του τὶς διαδοχικὲς ἐποχικὲς ἐκφάνσεις τῆς φύσης, διαβάζει τὸ ἀνοιχτὸ βιβλίο της, ἀποκωδικοποιεῖ τὰ μύχια σήματά της καὶ ἀποκτᾶ ἀκριβὰ μαθήματα, ἐμπειρίες, εἰκόνες, ἀκούσματα, μυρωδιές, χρώματα καὶ ὅλα αὐτὰ τὰ μετουσιώνει σὲ γνώση καὶ πολύτιμα περιουσιακὰ στοιχεῖα.
Τὸ ἀνήσυχο πνεῦμα του, ἄγρυπνο πάντα, ὁδηγημένο ἀπὸ μυστικὲς φωνὲς καὶ πνευματικὲς ἀνάγκες παρατηρεῖ τὰ πάντα ἀπὸ τὰ πιὸ ἁπλὰ τριξίματα τῆς γῆς μέχρι τὶς περίπλοκες παγκόσμιες σχέσεις καὶ καταστάσεις καὶ προβληματίζεται. Κυκλοφορώντας σὲ ἕνα πεδίο ἀπόλυτης ἐλευθερίας, ποὺ εἶναι τὸ κυριότερο προαπαιτούμενο τῆς ὅποιας δημιουργίας , ὁ Γιώργης μετατρέπει τοὺς στοχασμοὺς καὶ προβληματισμούς του σὲ ποίηση, μαντινάδες, μουσική.
Κι ὅταν οἱ δημιουργίες του ὡριμάσουν, τὶς ἀπογειώνει ἀπὸ τὸ ἰδεοδρόμιο ποὺ ἔχει φτιάξει στὸ βορειοδυτικὸ ἀπόκρημνο μέρος τοῦ ὑποστατικοῦ του καὶ φτάνουν στὰ χέρια μας. Κάποτε αἰσθάνεται πὼς καὶ ὁ ἴδιος ἔχει βγάλει φτερὰ στοὺς ὤμους καὶ στέργει νὰ πετάξει στὸ ἄπειρο.
Μέχρι τώρα οἱ περισσότεροι ξέρουν τὸν Γιώργη Καράτζη ὡς ἕνα ποιητὴ καὶ ἐκλεκτὸ μαντιναδολόγο. Πράγματι ἔχειτυπώσει μέχρι σήμερα τέσσερις ποιητικὲς συλλογές:
(«Ἐμινέ», 1988 καὶ β΄ ἔκδοση, 2000, «ΔιαΚρητικά», 1998, «Διαδρομές», 2006 καὶ «Δίλογα», 2015 καὶ ἔχει γράψει ἑκατοντάδες μαντινάδες ποὺ τὶς τραγούδησαν καὶ τὶς τραγουδοῦν πολλοὶ σπουδαῖοι Κρητικοὶ λυράρηδες. Παράλληλα ἀσχολεῖται καὶ μὲ τὴ μουσικὴ στὸ πεδίο τῆς σύνθεσης.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ παραπάνω ὅμως ὁ Γιώργης παρακολουθεῖ ἀπὸ κοντὰ τὰ πολιτιστικὰ δρώμενα καὶ συμμετέχει ἐνεργά. Ἔτσι ἔχει γράψει ποικίλα κείμενα ποὺ ἀναφέρονται σὲ βιβλιοπαρουσιάσεις, βιβλιοκριτικές, εἰσηγήσεις σὲ ἡμερίδες καὶ συνέδρια, πολιτιστικὲς ἐκδηλώσεις, μουσικὰ ἔργα, ραδιοφωνικὲς παραγωγές, συνεντεύξεις κ. ἄ. Εὐχῆς ἔργο θὰ ἦταν νὰ βγοῦν καὶ αὐτὰ τὰ παραλειπόμενα στὴ δημοσιότητα.
Πρέπει ἐπίσης νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι ὁ Γιώργης ἀποκόμισε πολλὲς ἐντυπώσεις καὶ ἐμπειρίες ἀπὸ δύο σημαντικὰ γιὰ τὴν ζωὴ του γεγονότα. Τὸ ἕνα εἶναι ἡ πολύχρονη φυλάκισή του στὸ Ἑπταπύργιο καὶ στὸν Κορυδαλλὸ λόγῳ τῆς ἔντονης ἀντιστασιακῆς του δράσης στὰ πέτρινα χρόνια της χούντας. Στὶς φυλακὲς γνώρισε πολλοὺς ἐπώνυμους κρατούμενους καὶ, ὅπως ὁ ἴδιος μοῦ δήλωσε, ἐκεῖ ἔνιωσε ὅτι ξαναγεννήθηκε γιατί ἐκεῖ διαμόρφωσε τὸν τελικὸ χαρακτήρα του καὶ τὴν ὅποια ἀγωνιστικὴ καὶ πνευματική του προσωπικότητα.Ἔνιωθε πάντα «ἐλεύθερος πολιορκημένος».
Τὸ δεύτερο, ἐπίσης σημαντικὸ γεγονός, εἶναι τὰ ἀλλεπάλληλα ταξίδια καὶ ἀποστολές του στὴ Βοσνία κατὰ τὴ δεκαετία τοῦ 1990 μαζὶ μὲ ἄλλους φίλους στὰ πλαίσια μεταφορᾶς ἀνθρωπιστικῆς βοήθειας. Πρωτοστάτησε στὴ δημιουργία τῆς «Κίνησης Φιλίας καὶ Ἀλληλεγγύης πρὸς τὸν Σερβικὸ λαὸ» καὶ μετέφεραν συνολικὰ 460 τόνους κυρίως τρόφιμα καὶ φάρμακα. ἂν κατατεθοῦν αὐτὲς οἱ ἐντυπώσεις και εμπειρίες, θὰ ἀποτελοῦν πολύτιμες μαρτυρίες καὶ τεκμήρια κυρίως για τις νέες γενιές και τους νέους αναγνῶστες. Πολλὰ ἀπὸ τὰ ποιήματά του εἶναι ἐμπνευσμένα ἀπὸ τὰ βιώματα ποὺ ἀπέκτησε ἀπὸ τὰ δύο αὐτὰ γεγονότα.
Τώρα ὁ Γιώργης καταπιάστηκε μὲ ἕνα δύσκολο καὶ ἀμφιλεγόμενο εἶδος τοῦ λογοτεχνικοῦ λόγου, τὴ σάτιρα, καὶ εἰδικότερα τὴ σατιρικὴ ποίηση. Ἡ ἀσχολία του μὲ τὴ μορφὴ αὐτὴ τῆς ποίησης μοῦ ἦταν ἀπὸ παλιὰ γνωστή, γιατί σὲ ἀνύποπτο χρόνο μοῦ εἶχε ἐκμυστηρευτεῖ ὅτι προτίθεται μελλοντικὰ νὰ δημοσιεύσει σατιρικά του δημιουργήματα. Ὅπως μὲ πληροφόρησε ὁ ἴδιος, τὸ πρῶτο σατιρικό του τραγούδι τὸ ἔγραψε στὴ φυλακὴ καὶ ἀναφερόταν μάλιστα σὲ ἐπώνυμα πρόσωπα ποὺ ἦταν συγκρατούμενοί του.
Ἔχοντας ἕναν εὐρὺ κύκλο συγγενῶν, φίλων, γνωστῶν, χωριανῶν ἀλλὰ καὶ προσώπων ποὺ εἶναι ἐπώνυμα καὶ κατέχουν θέσεις καὶ ἀξιώματα, ὁ Γιώργης τηρώντας τὸ μέτρο , τὶς ἀποστάσεις καὶ τὶς ἰσορροπίες, περιγράφει μὲ τάξη καὶ κλιτότητα τὶς περιπέτειες, τὴ συμπεριφορά, τὰ κατορθώματα, τὶς ἀσχολίες, τὰ παθήματα, τὶς ἀστοχίες, τοὺς ἰσχυρισμούς, τὶς ἀντιλήψεις, τὶς νοοτροπίες τους, τὰ πάθη κλπ. Καὶ αὐτὸ γίνεται μὲ μεγάλη ἐπιτυχία, σὲ ἕνα παιγνιῶδες καὶ φαιδρὸ γλωσσικὸ περιβάλλον, μιᾶς καὶ ὁ Γιώργης εἶναι βαθὺς γνώστης τοῦ κρητικοῦ ἰδιώματος, τὸ ὁποῖο χρησιμοποιεῖ εὔστοχα, ἀβίαστα καὶ ἀνεπιτήδευτα. Οἱ εἰκόνες, οἱ σκηνές, οἱ παρομοιώσεις, οἱ περιγραφὲς καὶ ἡ ὅλη σκηνοθεσία ἔχουν μιὰ ζωντάνια καὶ ἀμεσότητα ποὺ θέλγουν τὸν ἀναγνώστη, ὁ δὲ ἰαμβικὸς δεκαπεντασύλλαβος στίχος μὲ τὴν ὁμοιοκαταληξία του δημιουργεῖ εὐχάριστα ἀκούσματα.
Ἐκεῖνο ὅμως ποὺ δημιουργεῖται καὶ ἐξάγεται ἀπὸ τὴν ἀνάγνωση τῶν σατιρικῶν ποιημάτων τῆς συλλογῆς εἶναι τὸ ἀβίαστο γέλιο καὶ ἡ χαρμόσυνη διάθεση, στοιχεῖα ποὺ εἶναι σὲ ἀνεπάρκεια στὴν αὐχμηρὴ καὶ ἀντιποιητικὴ ἐποχή μας. Τὸ γέλιο λιπαίνει καὶ μακραίνει τὴ ζωή μας καί, ἐπειδὴ εἶναι καθαρὰ ἀνθρώπινο προνόμιο- εἴμαστε τὰ μόνα γελαστὰ ζῶα-, πρέπει νὰ τὸ καλλιεργοῦμε καὶ νὰ τὸ μεταδίδομε. Ἡ σωστὴ σάτιρα γεννᾶ καὶ αὐγατίζει τὸ γέλιο, ἡ κακὴ τὸ ἐμποδίζει καὶ τὸ κόβει. Ὁ Γιώργης Καράτζης μὲ τὰ σατιρικά του ποιήματα μᾶς τὸ ἐξασφάλισε.
Μοῦ ζήτησε νὰ ἀναλάβω τὴ φιλολογικὴ ἐπιμέλεια τῶν ποιημάτων καὶ δέχτηκα μὲ προθυμία καὶ χαρὰ νὰ ἀναλάβω τὸ ὑπούργημα αὐτό. Ἡ φροντίδα μου ἐπικεντρώθηκε στὸ νὰ πετύχω τὴ τυπολογικὴ – γλωσσικὴ ἐξομάλυνση, τὴν ὀρθογραφικὴ ὁμοιομορφία, νὰ ἐφαρμόσω τὸ πολυτονικὸ σύστημα, νὰ ἐπιμεληθῶ τὴ ἐμφάνιση καὶ σελιδοποίηση καὶ νὰ συντάξω τὸ γλωσσάρι. Οἱ ὅποιες ἀβλεψίες καὶ ἀστοχίες βαρύνουν ἀποκλειστικὰ ἐμένα.
Σου εὔχομαι, ἀγαπητὲ Γιώργη, νὰ εἶναι καλοτάξιδο καὶ τὸ καινούργιο σου βιβλίο καὶ περιμένομε μὲ ἀνυπομονησία καὶ τὸ ἑπόμενο εἴτε «ἔφιππο» εἴτε πεζό.
Μανόλης Π. Χριστοδουλάκης
Ἀπρίλης 2020
ISBN: 978-960-87991-5-8
Παραγωγή:
Αεράκης – Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι & Σείστρον
Κοραή 14 Τ.Κ. 71202, Ηράκλειο Κρήτης
Τηλ. 2810225758
www.aerakis.net
