Δευτερομαρτιάτικα μεζεδάκια | του Νίκου Σαραντάκου
Δεν θέλει και πολλή φιλοσοφία για ποιο λόγο τα ονομάζω έτσι, 2 Μαρτίου έχουμε σήμερα. Δεν έβρισκα και άλλον τίτλο, εδώ που τα λέμε, οπότε χωρίς πολλούς προλόγους ξεκινάω με τα περιεχόμενα της πιατέλας μας.
Το περασμένο σαββατοκύριακο είχαμε το επεισοδιακό συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, και το πρώτο μας μεζεδάκι είναι αντλημένο από το σχετικό ρεπορτάζ. Θα μάθατε μάλλον ότι παρά λίγο να γίνουν νέες εσωκομματικές εκλογές ανάμεσα στον Στέφανο Κασσελάκη και την Όλγα Γεροβασίλη.
Ωστόσο, στο ρεπορτάζ του in.gr έγινε ένα σαρδάμ, και τη θέση της Όλγας Γεροβασίλη πήρε μια συνονόματή της, η Όλγα Κεφαλογιάννη:
Φυσικά, το λάθος διορθώθηκε -αλλά κάθε άλλο παρά ακαριαία, κι έτσι προλάβαμε να πάρουμε οθονιά.
* Και ένα ακόμα μεζεδάκι από ρεπορτάζ για το συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, αυτή τη φορά από την ΕφΣυν -όπως βλέπετε, παρόλο που άρχισα να συνεργάζομαι με την εφημεριδα, με μια στήλη που δημοσιεύεται κάθε Τετάρτη, δεν αποσιωπώ τα γλωσσικά της αστοχήματα (αν και, επειδή τη διαβάζω περισσότερο από άλλες εφημερίδες, είναι επόμενο να ανακαλύπτω δικά της λάθη).
Το λάθος βρίσκεται στην τελευταία αράδα της παραγράφου, και έχει αρκετό ενδιαφέρον.
Αυτό που χτυπάει αμέσως στο μάτι είναι το ορθογραφικό. Το ρήμα είναι «προοιωνίζω» (ή «προοιωνίζομαι», θα το δούμε πιο κάτω). Αναρωτιέμαι αν η περίεργη αυτή ορθογραφία είναι επηρεασμένη από τον ιονισμό, από τις ιονίζουσες ακτινοβολίες!
Κι έπειτα, ποιο είναι το σωστό; Προοιωνίζομαι ή προοιωνίζω; Θα μπορούσα να γράψω ένα σύντομο αρθράκι, αλλά να πούμε ότι το αρχαίο ρήμα είναι «οιωνίζομαι». Τον 19ο αιώνα πλάστηκε νέο ρήμα, «προοιωνίζομαι», κατ’ επίδραση ρημάτων όπως προλέγω, προμηνύω, προφητεύω. Και αργότερα, πάλι κάτω από την επίδραση τέτοιων ρημάτων, εμφανίστηκε και ενεργητικός τύπος «προοιωνίζω».
Τα λεξικά μας καταγράφουν και τον ενεργητικό τύπο, έστω ως δεύτερον· μόνο το λεξικό Μπαμπινιώτη λέει πως είναι «καλύτερο να αποφεύγεται». Κατά τη γνώμη μου, αφού δεχόμαστε τη δημιουργία του «προοιωνίζομαι» τον 19ο αιώνα, δεν έχουμε λόγο να αρνηθούμε τη δημιουργία του «προοιωνίζω» τον 20ό αιώνα.
Θα μπορούσα να γράψω κι άλλα, αλλά μεζεδάκια έχουμε σήμερα, οπότε κυρίως πιάτα δεν σερβίρονται.
(Αν πάντως έγραφα άρθρο, θα έθιγα και το ερώτημα: ιονίζουσα ή ιοντίζουσα είναι η ακτινοβολία; )
* Προχωράμε σε κάτι μεταφραστικό, από μηχανάκι μάλλον. Ο ιστότοπος ενός δανέζικου καταστήματος διατίθεται και σε ελληνική εκδοχή:
Όπως βλέπετε, μπορείτε να βρείτε «Διακοσμήσεις κόμματος» και «Ρούχα κόμματος». Αλλά ποιου κόμματος; Άλλες διακοσμήσεις θα βάλουμε στα γραφεία ενός αριστερού ή κομμουνιστικού κόμματος, άλλες σε ένα κεντρώο ή σε ένα δεξιό. Όσο για ρούχα…
Αλλά βέβαια, η μετάφραση θα έγινε μέσω αγγλικών -και στα αγγλικά το κόμμα είναι party, αλλά party είναι και το πάρτι. Διακοσμήσεις για πάρτι και ρούχα για πάρτι πουλάει η εταιρεία.
Και παιχνίδια για πάρτι, όπου εδώ παραδόξως το μηχανάκι κάνει σωστά τη μετάφραση!
* Φίλος στέλνει την εξής, όχι πολύ καλαίσθητη θα έλεγα, διαφήμιση από το Φέισμπουκ.
Από την ακλισιά, «τα πρώτα σημάδια της ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ» συμπεραίνουμε ότι μηχανάκι θα έκανε τη μετάφραση.
Μηχανάκι, αλλά με γλωσσοπλαστικές τάσεις, διότι αντί για το μπανάλ «ανενημέρωτοι» ή κάτι τέτοιο προτίμησε το νεολογικό «ανενημερωμένοι»!
Από περιέργεια, έβαλα στο γκουγκλ τον τύπο «ανενημερωμένος».
Βρήκα μία μόνο ανεύρεση, αλλά βαριά, υψηλού κύρους ας πούμε, αφού υπάρχει σε πρακτικά της Βουλής από το όχι και πολύ μακρινό 2005. Το «ανενημερωμένοι»φέρεται να το είπε ένας βουλευτής της Αριστεράς, ο Θανάσης Λεβέντης.
Αλλά διαβάζοντας το απόσπασμα έχω αμφιβολία αν όντως το είπε. Διότι το απόσπασμα έχει ως εξής:
Από αυτήν την άποψη, εγώ θα ήθελα να τονίσω την ανάγκη να μπορούν να είναι ανενημερωμένοι και αυτοί που θέλουν να ζητήσουν πολιτικό άσυλο. Πρέπει να τους δώσουμε τη δυνατότητα, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις.
Ολοφάνερα, ο Λεβέντης θα είπε «ενημερωμένοι», δεν μπορεί να είναι ανάγκη το να είναι «ανενημέρωμένοι»! Τη ζημιά θα την έκανε ο πρακτικογράφος.
* Κι ένα λαθάκι για το οποίο έχουμε ξαναμιλήσει. Δείτε εδώ την αγόρευση του βουλευτή του ΚΚΕ Μαν. Συντυχάκη, όπου και η φράση:
Η μείωση του προσωπικού ελλοχεύει κινδύνους για την ασφάλεια των πτήσεων και τη ζωή των επιβατών
Το έχουμε ξαναπεί. Ο κίνδυνος ελλοχεύει, ας πούμε: Με τη μείωση του προσωπικού, ελλοχεύουν κίνδυνοι για την ασφάλεια των πτήσεων
Αλλά κάτιεγκυμονεί κινδύνους.
* Κι ένα αθλητικό, αλλά όχι ποδοσφαιρικό -κάτι από το μπάσκετ. Ρεπορτάζ από τη νίκη της εθνικής ομάδας:
Aυτό με τα «προκριματικά παράθυρα» δεν ξέρω αν είναι μαργαριτάρι ή όχι, αλλά βλέπω ότι μεγάλος πρωταγωνιστής ήταν ο Βασίλης Σπανούλης, που έβαλε 26 πόντους.
Ακόμα κι εγώ, που δεν πολυπαρακολουθώ το μπάσκετ, ξέρω πως ο Σπανούλης έχει αποχωρήσει από την ενεργό δράση σαν παίκτης και ότι είναι πια προπονητής. Λέτε να αγανάκτησε που οι παίκτες του δυσκολεύονταν με την Ολλανδία και να μπήκε στο γήπεδο να καθαρίσει; Μπα, σε σοβαρές διοργανώσεις δεν γίνονται αυτά.
Ο μεγάλος πρωταγωνιστής του ματς ήταν Βασίλης, αλλά όχι Σπανούλης. Ήταν ο Βασίλης Τολιόπουλος.
* Ένα γράμμα αν λείπει από μια λέξη μπορεί να αλλάξει εντελώς το νόημα. Γνωστή αλήθεια αυτή, και ιδού ένα ακόμα παράδειγμα, από πρόσφατο τίτλο στο Κουτί της Πανδώρας:
Άγριο φονικό, βεβαίως. Αυτό μας έλειπε να το πούμε «άγιο».
* Τις προάλλες είχαμε απεργία. Απέργησε και ο σύλλογος των αθλητικογράφων, κι έτσι οι μεταδόσεις των αγώνων έγιναν χωρίς περιγραφή από δημοσιογράφους, μόνο με εικόνα και ήχο από το γήπεδο.
Και προβαλλόταν κατά διαστήματα και το εξής ενημερωτικό σουπεράκι
Λόγω προκήρυξης 24ωρης απεργίας από την Ένωση Συντακτών…
Ο φίλος που στέλνει την οθονιά, αναρωτιέται αν το σωστό είναι «κήρυξη απεργίας» ή «προκήρυξη απεργίας».
Κήρυξη λέμε, έτσι το έχει και η νομοθεσία. Βρίσκουμε και προκήρυξη βέβαια, αρκετές φορές.
* Και τα εισαγωγικά της εβδομάδας. Τίτλος οικονομικού άρθρου: Λιγότερες οι «γεννήσεις» νέων μονόκερων το 2023.
Μονόκεροι είναι οι νεοφυείς (σταρτάπ που λέμε) επιχειρήσεις που έχουν αξία πάνω από ένα δισεκ. δολάρια. Σπάνιο, αλλά και οι μονόκεροι είναι σπάνια ζώα.
Θα βάζατε εισαγωγικά στον τίτλο -και, αν ναι, πού;
Εγώ θα έβαζα, μάλλον, στο «μονόκερων», όχι στις γεννήσεις. Εσείς;
* Kάτι ακόμα από το συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ. Φίλος γλωσσολόγος με ρωτάει:
Χθες άκουσα τον Κασσελάκη να λέει, απευθυνόμενος προς το κοινό, «Δεν έχετε ιδέα πόσο σας εκτιμώ (ή σας αγαπώ, δεν θυμάμαι καλά)»…
Προσπαθώ να ενεργοποιήσω το γλωσσικό μου αίσθημα: εγώ θα έλεγα «Δεν φαντάζεσαι πόσο…», «Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο…», κάτι τέτοιο.
Το θεωρείτε αγγλισμό το «Δεν έχετε ιδέα πόσο…»; Ή λέγεται γενικότερα και απλώς δεν το χρησιμοποιώ εγώ;
Λοιπόν, κι εγώ θα έλεγα «δεν φαντάζεσαι πόσο…» αλλά εγώ είμαι πλέον ευπαθής ομάδα. Βρίσκω ότι λέγεται και το «δεν έχεις ιδέα πόσο…» (π.χ. πόσο σε αγαπώ, πόσο μου έχεις λείψει κτλ.). Αγγλισμός είναι, αλλά λέγεται.
Εσείς τι λέτε;
* Κι άλλο ένα ερώτημα προς το κοινό. Άκουγα χτες σε δελτίο ειδήσεων:
Άνθρακες οι πολυδιαφημισμένες μειώσεις τιμών…
Αυτό βέβαια προέρχεται από την παροιμιώδη φράση «άνθρακες ο θησαυρός». Παλιότερα λέγαμε π.χ. «Άνθρακες ο θησαυρός των εξαγγελιών του πρωθυπουργού». Εδώ οι «άνθρακες» αυτονομούνται, για να δείξουν ότι κάποια υπόσχεση ή εξαγγελία αποδείχτηκε πολύ κατώτερη του αναμενομένου.
Πρέπει να το έχω ξανακούσει αλλά δεν το είχα προσέξει ως τώρα. Γκουγκλίζοντας βρίσκω όχι λίγες ανάλογες χρήσεις, ανάμεσά τους και το ευρηματικό «Άνθρακες οι υδρογονάνθρακες».
* Και κλείνω με ένα θέμα εθνικής σημασίας.
H οργάνωση «Επανελληνισμός των Ελλήνων» αναρωτιέται:
Αν εμείς οι Έλληνες ήμασταν εύκολοι αντίπαλοι των σκοτεινών, θα μας είχαν αφανίσει [εδώ και] χιλιάδες χρόνια. Γιατί δεν μπορούν να μας αφανίσουν άμεσα; Τι τους εμποδίζει; Ποιοι τους εμποδίζουν άραγε;
Τι τους εμποδίζει, ε; Ποιοι μας το κρύβουν;
(Δεν ξέρω γιατί, αλλά θυμήθηκα το ανέκδοτο με τη σκόνη που διώχνει λιοντάρια, που πουλούσε ένας πλανόδιος.
— Μα δεν έχει λιοντάρια στην Ελλάδα.
— Είδες τι αποτελεσματική που είναι η σκόνη μου; )
2/3//2024
Νίκος Σαραντάκος
https://sarantakos.wordpress.com/
Ο Νίκος Σαραντάκος γεννήθηκε στο Παλαιό Φάληρο το 1959. Σπούδασε χημικός μηχανικός και αγγλική φιλολογία. Έχει εκδώσει δύο συλλογές διηγημάτων και άλλα βιβλία. Δουλεύει μεταφραστής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα σε Λουξεμβούργο και Ελλάδα. Ενδιαφέρεται για τη φρασεολογία, την ετυμολογία και τη λεξικογραφία καθώς και για την ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Συνεργάζεται με εφημερίδες και περιοδικά. Δημοσιεύει τα κείμενά του, γλωσσικά και άλλα, στο ιστολόγιό του sarantakos.wordpress.com/ και στο sarantakos.com. Σε μια άλλη ενσάρκωση, γράφει στα αγγλικά και στα γαλλικά για το μπριτζ (το παιχνίδι).
Τα βιβλία του:
«Για μια πορεία», διηγήματα (1984, β’ έκδ. 1988) εκδ. Σύγχρονη Εποχή
«Μετά την αποψίλωση», διηγήματα (1987, β’ έκδ. 1989) εκδ. Σύγχρονη Εποχή
«Μότσαρτ-Αλληλογραφία» (1991, β’ έκδ. 2001) εκδ. Ερατώ
«Το αλφαβητάρι των ιδιωματικών εκφράσεων» (1997) εκδ. Δίαυλος
«Γλώσσα μετ’ εμποδίων» (2007) εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» (2009) εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Λέξεις που χάνονται» (2011) εκδ. Το Βήμα
«Λόγια του αέρα» (2013) εκδ. εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Οπωροφόρες λέξεις» (2013) εκδ. Κλειδάριθμος
«Η γλώσσα έχει κέφια» (2018) εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα» (2019) εκδ. ΕΑΠ
«Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων» (2020) εκδ. Του Εικοστού Πρώτου
Έχει κάνει την επιμέλεια στην έκδοση των βιβλίων:
«Συμποσιακά», του Κώστα Βάρναλη,
«Αττικά: 400 χρονογραφήματα (1939-1958) για την Αθήνα και την Αττική», του Κώστα Βάρναλη,
«Τα δεκατρία ντόμινα και άλλες ιστορίες», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ», του Κώστα Βάρναλη,
«Ο μυστηριώδης φίλος και άλλες ιστορίες», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Γράμματα από το Παρίσι», του Κώστα Βάρναλη,
«Τα μαραμένα μάτια και άλλες ιστορίες», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Κάπου περνούσε μια φωνή», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Η νοσταλγία του Γιάννη», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη,
«Famous Bridge Records», του David Bird,
«Bridge Hands to Make You Laugh…and Cry», του David Bird.
