Αριελικά μεζεδάκια | του Νίκου Σαραντάκου
Θα καταλάβατε πως τα λέω έτσι από το όνομα της καταιγίδας που βέβαια, τουλάχιστον στην Αττική, περισσότερο τη συζητήσαμε για το όνομά της παρά για τη σφοδρότητά της. Ξέρουμε πια πως τα ονόματα των καταιγίδων της χρονιάς τα προτείνουν, εκ περιτροπής, οι μετεωρολογικές υπηρεσίες της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ, και αυτή ήταν πρόταση του Ισραήλ. Πρόκειται για αντρικό όνομα, συνηθισμένο στο Ισραήλ, με αναφορές στη Βίβλο όπου αποτελεί και ένα από τα ονόματα των Ιεροσολύμων -βέβαια στα ελληνικά, στη μετάφραση των Εβδομήκοντα, λέμε Αριήλ, αλλά από τότε μέχρι σήμερα έχουν υπάρξει ο Άριελ του Σέξπιρ, η γοργόνα Άριελ του Ντίσνεϊ και το απορρυπαντικό Αριέλ, οπότε ξεχάστηκε ο Αριήλ, κι ας λέει ο Ησύχιος στο λεξικό του Αριήλ: ο λέων. Παρόλο λοιπόν που ο προσεκτικός ιστολόγος θα έβαζε τίτλο Αριηλικά μεζεδάκια, εγώ είπα να συνταχθώ με τον πάτερ Απρόσεχτο.
Tο έγραψα έτσι για να θυμίσω ότι, αφού εξακολουθεί να βρίσκεται στην επικαιρότητα η υπόθεση της Κιβωτού του Κόσμου και να γίνεται συνεχώς αναφορά στον ιδρυτή της, τον πάτερ Αντώνιο, καλά κρατεί και η… πατεριάδα, δηλαδή η συζήτηση για το αν είναι λάθος να λέμε, όπως οι περισσότεροι, «ο πάτερ Αντώνιος», με άκλιτο το προτακτικό.
Στη συζήτηση παρενέβη και ο εθνικός μας γλωσσολόγος, με ουκάζιο που κυκλοφόρησε στο Φέισμπουκ, με την εισαγωγική πρόταση «Πάτερ, άφες αυτοίς». Διαφωνεί ο κ. Μπαμπινιώτης με τη γραμματική του Τριανταφυλλίδη και θεωρεί «κακοποιητές» τον Κόντογλου και τον Παπαδιαμάντη. Θα περίμενε πάντως κανείς να είχε ο κ. Μπαμπινιώτης περισσότερο τακτ και να μη χρησιμοποιήσει τον όρο «κακοποίηση» για μια γλωσσική επιλογή όταν ο λόγος αφορά μια υπόθεση στην οποία φαίνεται να υπάρχει και πραγματική κακοποίηση παιδιών (την επισήμανση την έκανε ο Άκης Γαβριηλίδης).
■ Σε άλλο θέμα, μου γράφει φίλος, που σχολιάζει τον τίτλο είδησης, ότι ο Σωτήρης Τσιόδρας είχε ατύχημα και «υποβλήθηκε σε χειρουργείο».
Λέει ο φίλος: Υποβλήθηκε σε χειρουργείο είναι ισοδύναμο με το υποβλήθηκε σε επέμβαση; Ίσως υπερβάλλω, αλλά όταν το είδα μου φάνηκε περίπου αντίστοιχο με κάτι σαν » το αυτοκίνητό μου υποβλήθηκε σε συνεργείο»
Από την άλλη, συνηθίζουν οι γιατροί να λένε «έχω χειρουργείο» και τη φράση «υποβλήθηκε σε χειρουργείο» τη βρίσκω αρκετά συχνά. Μπορούμε να το θεωρήσουμε και συνεκδοχή, τι λέτε;
■ Κι ένα ερώτημα κάθε άλλο παρά επίκαιρο. Ρωτάει εκλεκτός φίλος του ιστολογίου για τους στίχους του θρυλικού τραγουδιού Τα παιδιά του Πειραιά (κι αυτοί του Μάνου Χατζιδάκι):
Όσο κι αν ψάξω
δεν βρίσκω άλλο λιμάνι
τρελή να μ’ έχει κάνει
όπως τον Πειραιά…
Έτσι, ή όπως «ο Πειραιάς»;
Εξαρτάται σε τι αναφέρεται η σύγκριση «όπως τον Πειραιά». Αν αναφέρεται στον δεύτερο στίχο, τότε η αιτιατική στέκει. Αν στον τρίτο στίχο, θέλει ονομαστική, αλλά μπορούμε να σκεφτούμε πως υπάρχει έλξη.
Αν η παρομοίωση εισαγόταν με το «σαν», σαν τον Πειραιά, θα είχε άραγε την ίδια παρατήρηση ο φίλος μας; Εσείς τι λέτε;
■ Και τα προβληματικά εισαγωγικά της εβδομάδας, σε σουπεράκι για τον Ερντογάν.
Οι λεονταρισμοί είναι οι ψευτοπαλικαριές, τουλάχιστον σύμφωνα με το λεξικό.
Οι «λεονταρισμοί», δηλαδή οι ψευτολεονταρισμοί τι είναι άραγε;
Διπλά ψεύτικές παλικαριές ή… αληθινές;
■ Το επόμενο μεζεδάκι δεν είναι φρέσκο, αλλά τώρα το εντόπισε ο φίλος που το στέλνει. Πρόκειται για ένα πολύ κακομεταφρασμένο άρθρο για ένα ενδιαφέρον αρχαιολογικό θέμα, για μια μούμια που φυλάσσεται σε μουσείο στην Πολωνία:
Πολωνοί επιστήμονες, ανακάλυψαν ένα έμβρυο, σε μια μουμιοποιημένη μούμια, ηλικίας άνω των δύο χιλιάδων ετών. Διατηρήθηκε χάρη σε μια πολύ ασυνήθιστη διαδικασία. Όπως εξηγούν οι ερευνητές, έγινε «τουρσί» σε όξινο περιβάλλον. Αυτή είναι μια διαδικασία παρόμοια με αυτή που διατήρησε τα σώματα των βάλτων μέχρι τις μέρες μας. … το κανάλι γέννησης της νεκρής μητέρας δεν ήταν ανοιχτό
Έχει κι άλλα, αλλά διάλεξα τα πιο χτυπητά. Μου αρέσει πιο πολύ η μουμιοποιημένη μούμια που μου θυμίζει τα νεκρά πτώματα του Μποστ.
Επί της ουσίας, διαβάζω σε νεότερο άρθρο ότι τελικά η μούμια μάλλον δεν ήταν έγκυος και ότι αυτό που πέρασαν για έμβρυο μπορεί να ήταν παραγέμισμα.
■ Φίλος επισημαίνει τον εξής τίτλο:
Πράγματι, πολύ σπάνια χρησιμοποιούμε τον αρσενικό τύπο «ο δείπνος», εκτός αν είναι για να αναφερθούμε στον μυστικό δείπνο. Αλλά ίσως ο συντάκτης έκρινε πως όταν συναντιούνται δυο πρώην πρωθυπουργοί χρειάζεται μεγαλύτερη επισημότητα από ένα μπανάλ δείπνο -κι έτσι ευπρεπιστικά το δείπνο αναβαθμίστηκε στον δείπνο.
■ Διαβάζω ότι σε ομιλία του ο Αλέξης Τσίπρας είπε, σχολιάζοντας συνέντευξη του Κ. Μητσοτάκη:
«Δε ξέρω αν μυρίζει εκλογές, όπως οσφρύζεται ο κ. Μητσοτάκης, ξέρω όμως ότι μυρίζουν πολύ έντονα και πολύ άσχημα οι πολιτικές της κυβέρνησής του»
Ίσως θα έπρεπε να αναφέρουμε χωριστά τη φράση του Κ. Μητσοτάκη. Νομίζω πως είπε «μυρίζω εκλογές», εννοώντας βέβαια «οσφραίνομαι», όχι «αναδίδω μυρωδιά». Ωστόσο, το γραφείο τύπου πρέπει να επιμελήθηκε τη διατύπωση σε «το κλίμα μυρίζει εκλογές».
Στην απάντησή του, ο Τσίπρας λογοπαίζει με τις σημασίες του «μυρίζω», και χρησιμοποιεί τον λαϊκό (κάποτε «ανύπαρκτο») τύπο «οσφρίζομαι» (το υ, οσφρύζομαι, είναι ευρεσιτεχνία της εφημερίδας) που έχει προκύψει από πάντρεμα των τύπων «οσμίζομαι» και «οσφραίνομαι». Τον έχουμε επισημάνει κι άλλες φορές στο ιστολόγιο, κάποτε θα τον δούμε και στα λεξικά.
■ Eπικρίθηκε πολύ στο Τουίτερ ο αναύξητος αόριστος που χρησιμοποίησε η υπουργός Παιδείας κ. Κεραμέως σε πρόσφατο τιτίβισμά της, «ανάπτυξα μέτρα», αντί για το αναμενόμενο από πολλούς «ανέπτυξα μέτρα».
Προσωπικά, δεν συμφωνώ με την επίκριση. Όπως έγραψα στο Τουίτερ, αν υπάρχει κάτι προβληματικό στο «ανάπτυξα μέτρα» της Κεραμέως, δεν είναι η παράλειψη της αύξησης, που είναι θέμα ύφους, αλλά ίσως η επιλογή του ρήματος, αν και ο αγγλισμός αυτός έχει πια καθιερωθεί.
Αλλά θαρρώ πως χρειάζεται ξεχωριστό άρθρο για το θέμα αυτό.
■ Κι ένας δαίμονας της υπαγόρευσης ή μάλλον της φωνητικής αναγνώρισης σε άρθρο αθλητικού ιστότοπου. Ο λόγος για τις ατυχίες ενός ποδοσφαιριστη:
Ήρθε και η χθεσινή ατυχία του κόμμα που τον οδηγεί στην πόρτα της εξόδου είτε με κατεύθυνση τη Λαμία, είτε στο εξωτερικό
Αυτό το «κόμμα» στοιχηματίζω πως το είπε ο συντάκτης υποδεικνύοντας ότι πρέπει να μπει το σημείο στίξης, αλλά το πρόγραμμα που μετατρέπει τη φωνή σε κείμενο δεν το αναγνώρισε.
■ Φίλος εκφράζει αντιρρήσεις για τον τίτλο πρόσφατου άρθρου:
Η επιδημία του HIV στους χρήστες ναρκωτικών περνάει κάτω από τα ραντάρ
Σχολιάζει ο φίλος: Να υποθέσω ότι έγινε μετάφραση από μηχανάκι;
Σίγουρα όχι, θα έλεγα. Πρόκειται ασφαλώς για μετάφραση από άνθρωπο, για μεταφορά της αγγλικής έκφρασης under the radar, που δηλώνει ότι κάτι περνάει (κακώς) απαρατήρητο, ότι δεν του δίνεται η δέουσα προσοχή.
Ο αγγλισμός αυτός, να τον πούμε έτσι, είναι μάλλον συχνός και δεν νομίζω πως ενοχλεί αφού δεν υπάρχει αντίστοιχη ελληνική ιδιωματική έκφραση.
■ Γκάφα του υπεύθυνου ύλης της Λάιφο στην εικονογράφηση ενός ενδιαφέροντος άρθρου, μιας συνέντευξης του ιστορικού Σωτήρη Ριζά.
Για να εικονογραφήσει λοιπόν τη συνέντευξη, στο σημείο όπου γίνεται αναφορά στη Δίκη των Έξι, πλάι σε μια φωτογραφία από τη δίκη αυτή, κάποιος διάλεξε να βάλει πρωτοσέλιδο του 1945, που αναφέρεται σε δίκη δοσιλόγων, σημειώνοντας «από εφημερίδα της εποχής»!
Ποιας εποχής όμως;
■ Τίτλος άρθρου:
Υπερήλικας δεν μπορεί να πάρει εξιτήριο γιατί της έκοψαν το ρεύμα στο σπίτι.
Αρχίζουμε να διαβάζουμε, σκεφτόμαστε έναν άρρωστο παππού, αλλά τελικά στη δεύτερη σειρά συνειδητοποιούμε ότι ήταν γιαγιά η άτυχη υπερήλικη.
Και απορώ, γιατί δεν το έβαλαν «υπερήλικη». Ίσως να μην το σκέφτηκαν.
■ Kι άλλο ένα παρόμοιο, σε είδηση του αστυνομικού δελτίου, που ίσως έχει προεκτάσεις, αφού το αυτοκίνητο που πυρπολήθηκε στου Παπάγου ανήκει σε σε διπλωμάτη -δηλαδή σε διπλωμάτισσα.
Θα μου πείτε ότι ο τύπος «διπλωμάτισσα» δεν έχει καθιερωθεί. Το συζητάμε, αλλά στο επίμαχο απόσπασμα δεν χρησιμοποιείται αυτό το ουσιαστικό, αλλά:
Η επίθεση σημειώθηκε στον χώρο στάθμευσης της κατοικίας της Υποπρέσβεως της Ιταλίας(…)
Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει ο βαθμός αυτός στο διπλωματικό σώμα, γιατί να μην πούμε «της υποπρέσβειρας»;
■ Και θα κλείσω με ένα ορθογραφικό.
Σε σουπεράκι στις ειδήσεις του Star γράφτηκε ότι «νοσιλεύεται» κάποιος που κατάπιε φιστίκι (άντρας, γυναίκα ή παιδί, δεν ξέρω).
Νοσηλεύεται βέβαια, αλλά έχει γούστο και κάτι άλλο.
Σε μια γλωσσική ομάδα του Φέισμπουκ, κάποιος σχολιαστής εξανέστη για τα δύο ορθογραφικά λάθη που έχει το σουπεράκι, νοσιλεύεται και φιστίκι.
Είναι αλήθεια ότι ο τύπος «φυστίκι» είναι πολύ συχνός, οπότε δεν τον λες και ανορθογραφία, αλλά εδώ και πολλά πολλά χρόνια όλα τα λεξικά δέχονται για σωστή τη γραφή «φιστίκι», οπότε δεν είχε δίκιο ο φίλος να φωνάζει για δύο λάθη.
Και εδώ κλείνει η βδομαδιάτικη επισκόπησή μας.
Καλό σαββατοκύριακο!
03/12/2022
Νίκος Σαραντάκος
https://sarantakos.wordpress.com/
Ο Νίκος Σαραντάκος γεννήθηκε στο Παλαιό Φάληρο το 1959. Σπούδασε χημικός μηχανικός και αγγλική φιλολογία. Έχει εκδώσει δύο συλλογές διηγημάτων και άλλα βιβλία. Δουλεύει μεταφραστής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα σε Λουξεμβούργο και Ελλάδα. Ενδιαφέρεται για τη φρασεολογία, την ετυμολογία και τη λεξικογραφία καθώς και για την ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Συνεργάζεται με εφημερίδες και περιοδικά. Δημοσιεύει τα κείμενά του, γλωσσικά και άλλα, στο ιστολόγιό του sarantakos.wordpress.com/ και στο sarantakos.com. Σε μια άλλη ενσάρκωση, γράφει στα αγγλικά και στα γαλλικά για το μπριτζ (το παιχνίδι).
Τα βιβλία του:
«Για μια πορεία», διηγήματα (1984, β’ έκδ. 1988) εκδ. Σύγχρονη Εποχή
«Μετά την αποψίλωση», διηγήματα (1987, β’ έκδ. 1989) εκδ. Σύγχρονη Εποχή
«Μότσαρτ-Αλληλογραφία» (1991, β’ έκδ. 2001) εκδ. Ερατώ
«Το αλφαβητάρι των ιδιωματικών εκφράσεων» (1997) εκδ. Δίαυλος
«Γλώσσα μετ’ εμποδίων» (2007) εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» (2009) εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Λέξεις που χάνονται» (2011) εκδ. Το Βήμα
«Λόγια του αέρα» (2013) εκδ. εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Οπωροφόρες λέξεις» (2013) εκδ. Κλειδάριθμος
«Η γλώσσα έχει κέφια» (2018) εκδ. του Εικοστού Πρώτου
«Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα» (2019) εκδ. ΕΑΠ
«Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων» (2020) εκδ. Του Εικοστού Πρώτου
Έχει κάνει την επιμέλεια στην έκδοση των βιβλίων:
«Συμποσιακά», του Κώστα Βάρναλη,
«Αττικά: 400 χρονογραφήματα (1939-1958) για την Αθήνα και την Αττική», του Κώστα Βάρναλη,
«Τα δεκατρία ντόμινα και άλλες ιστορίες», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ», του Κώστα Βάρναλη,
«Ο μυστηριώδης φίλος και άλλες ιστορίες», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Γράμματα από το Παρίσι», του Κώστα Βάρναλη,
«Τα μαραμένα μάτια και άλλες ιστορίες», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Κάπου περνούσε μια φωνή», του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη,
«Η νοσταλγία του Γιάννη», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη,
«Famous Bridge Records», του David Bird,
«Bridge Hands to Make You Laugh…and Cry», του David Bird.
