Η αγριότητα της αγοράς και η αναθέρμανση της μεταφυσικής
Σε έξαρση η ένταση του φαινομένου της «θρησκειοπάθειας» που απλώνεται συνεχώς. Όταν η οικονομική κρίση του καπιταλισμού είναι (όπως τώρα) έντονη και παρατεταμένη, συνοδεύεται κι από έντονη πνευματική και ηθική κρίση. Η κατάσταση ευρύτατων στρωμάτων επιδεινώνεται απότομα, έντονα και με γρήγορους ρυθμούς. Τα κατώτερα στρώματα εξαθλιώνονται και είναι στο όριο της επιβίωσης, ενώ η κρίση αγκαλιάζει και άλλα στρώματα, που είχαν μέχρι τώρα ανεκτή ή και ικανοποιητική διαβίωση.
Τα χρόνια της παρακμής της Ρώμης, οι ισχυροί γαιοκτήμονες πλουτίζουν χρησιμοποιώντας χιλιάδες εξαθλιωμένους δούλους στα λατιφούντια, ενώ στην εποχή του ιμπεριαλισμού το κεφάλαιο αντιμετωπίζει τα προβλήματα κερδοφορίας του οδηγώντας στη φτώχεια, την ανεργία ή και την εξόντωση εκατομμύρια ανθρώπων.
Μάλιστα αυτή η αθλιότητα συνυπάρχει, ιδιαίτερα σήμερα, με πρωτοφανή συσσώρευση πλούτου, ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, της επιστήμης, της τεχνολογίας – δυνάμεις που ιδιοποιείται μια δράκα ανθρώπων, με τίμημα τη φτώχεια ευρύτατων μαζών, τη διόγκωση της ανεργίας, που πλήττει ιδιαίτερα νέους με πανεπιστημιακές σπουδές και άλλες προσδοκίες, το στρεβλό καταναλωτισμό, την καταστροφή του περιβάλλοντος και, το χειρότερο, βάρβαρους πολέμους.
Πρόκειται για μια εκρηκτική ενότητα αντιθέτων, επιστημονικά ερμηνεύσιμη, αλλά που αυθόρμητα στον ανθρώπινο νου αντανακλάται ως ασυμβίβαστη και παράλογη αντίφαση, ωθώντας τον στην παραίτηση από τη ματαιοπονία, όπως νομίζει, μιας λογικής ερμηνείας της συστηματικής, για παράδειγμα, καταστροφής του περιβάλλοντος, άρα και του πλανήτη. Και ταυτόχρονα, στην αναζήτηση της πίστης, της μεταφυσικής δύναμης που μπορεί να μας σώσει ατομικά και συλλογικά, της τύχης και της μοίρας (από την άνθιση του χρηματιστηρίου, των τυχερών παιχνιδιών και της απάτης της αστρολογίας, ένα νευρωτικό καταναλωτισμό, ως φρούδα προσδοκία για τους πολλούς παρά ως πράξη, ή ακόμα και τη φυγή από την πραγματικότητα (ναρκωτικά, αλκοόλ), που παίρνει μορφή επιδημίας).
Ζώντας, λοιπόν, σε μια κοινωνία που δεν μπορεί να την ερμηνεύσει και που του δημιουργεί ανασφάλεια, ο σύγχρονος άνθρωπος έχει την τάση να επιστρέψει σε προ-ορθολογικές μορφές αντίληψης, όπως ο πρωτόγονος, πίσω κι από το μονοθεϊσμό που αντιπαραθέτει μια πνευματική οντότητα στην ύλη. Θεοποιεί τσαρλατάνους που παριστάνουν τους θεούς, το χρήμα, τα ζώδια, τα είδωλα της διαφήμισης, τη φυλή κ.α. και ταυτίζεται μ΄ αυτά για να αντλήσει δύναμη.
Εξάλλου, έχει κλονιστεί και η πίστη στη δυνατότητα της επιστήμης να εξηγήσει και να βελτιώσει ορθολογικά τον κόσμο. Με την αίσθηση του παραλόγου συνυπάρχει και αλληλεπιδρά στη συνείδηση του ανθρώπου ο φόβος και η ανασφάλεια. Πολλαπλές οι πηγές της ανασφάλειας, γεμίζουν τον άνθρωπο φόβο, πίκρα, απογοήτευση, πεσιμισμό. Αυτή η συναισθηματική διαταραχή, παρά τη στενή της συνάφεια με την αίσθηση του παραλόγου, έχει ιδιαίτερη συμβολή στην επιλογή της μεταφυσικής πίστης και της εν γένει ανορθόλογης στάσης.
Ο άνθρωπος κλίνει προς την επιλογή του μεταφυσικού και του ανορθολογισμού, αναζητώντας σ’ αυτά δύναμη, νόημα, σωτηρία, όταν η λογική του βραχυκυκλωθεί, όταν η συνείδηση και ο ψυχικός του κόσμος κυριευτεί από πανικό, αποστροφή και αηδία για τον υπαρκτό κόσμο. Βέβαια, αυτή η στροφή προς τη θρησκεία, την παραθρησκεία και τον ανορθολογισμό εν γένει, δεν παράγεται αυθόρμητα μόνο από τις αντιθέσεις, τον παραλογισμό και την έντονη ανασφάλεια που γεννά το σύστημα της αγοράς και της εκμετάλλευσης. Αντίθετα, ενισχύεται από τους παράγοντες που εξυπηρετούνται από μια τέτοια αναζωπύρωση, δηλαδή από τις κυρίαρχες ομάδες του συστήματος, τις ίδιες τις εκκλησίες και τις παραθρησκευτικές οργανώσεις, την εμπορευματοποίηση αυτής της στροφής από επιχειρήσεις και «επαγγελματίες» του είδους.
Βλέπεις ότι το σύστημα έχει κάθε λόγο να ενθαρρύνει την αναζωπύρωση της πίστης και της μεταφυσικής, την αποστασιοποίηση των μαζών από την προσπάθεια για βελτίωση της υπαρκτής κοινωνίας, τη φυγή και την εκτόνωση σε «παραδείσους» ακίνδυνους για τον καπιταλισμό…
