Ελάτε στον θαυμαστό κόσμο της αστροπαρατήρησης! | γράφει ο Ίππαρχος ο Νικαεύς
Πολλοί είναι οι ενδιαφερόμενοι που παραβρίσκονται σε μια βραδιά αστροπαρατήρησης. Και τα ερωτήματα πάρα πολλά… Μετά τον θαυμασμό γι αυτά που βλέπουν, οι περισσότεροι για πρώτη φορά, ακολουθεί συνήθως καταιγισμός ερωτήσεων. Πως μπορεί κάποιος να δει τα ουράνια αντικείμενα, τι εξοπλισμός χρειάζεται, που μπορεί να μάθει κάποιος περισσότερα; Τα πράγματα είναι σχετικά απλά… και το καλοκαίρι προσφέρει πολλές ευκαιρίες!
Γνωρίζετε ότι μπορείτε να δείτε ένα γαλαξία, 2,5 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά, με γυμνό μάτι; Ή ότι είστε σε θέση να διακρίνετε κρατήρες στο φεγγάρι με συνηθισμένα κιάλια; Αυτά και άπειρα άλλα θαύματα περιμένουν το βλέμμα σας κάθε ξάστερη βραδιά! Το πρώτο βήμα είναι να κοιτάξετε απλώς ψηλά και να αναρωτηθείτε: «τι είναι αυτό που βλέπω;»!
Αυτό θα είναι και το πρώτο σας βήμα προς μια ζωή γεμάτη εξερευνήσεις και απόλαυση! Ποιος όμως είναι ο καλύτερος τρόπος για να ξεκινήσετε αυτήν την προκλητική περιπέτεια; Η χαρά της αστρονομίας αρχίζει να γίνεται αισθητή με το που μαθαίνει κάποιος να βρίσκει το δρόμο του γύρω-γύρω στον έναστρο ουρανό και να καταλαβαίνει τι βλέπει.
Ξεκινήστε από μία βιβλιοθήκη ή από ένα βιβλιοπωλείο. Ρίξτε μια ματιά σε οδηγούς για αρχάριους που θα σας διδάξουν για το φεγγάρι, τους πλανήτες και τους αστερισμούς. Ψάξτε για κάποιο από τα βασικά για το χόμπι αυτό περιοδικά, όπως είναι το Sky and Telescope, το Astronomy, το Astronomy Now, το Αstronomie-magazin κλπ. τόσο στα αγγλικά όσο και σε άλλες γλώσσες. Στην Ελλάδα κυκλοφορεί το περιοδικό «Ουρανός», από την Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστημικής Βόλου. Όλα περιέχουν χρήσιμες πρακτικές συμβουλές για παρατηρήσεις, ενώ επίσης περιλαμβάνουν και άρθρα πάνω σε πολλά συναρπαστικά αστρονομικά θέματα.
Ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχουν εκδοθεί για την εισαγωγή κάποιου στην αστροπαρατήρηση είναι αυτό του Terence Dickinson με τίτλο «NIGHTWATCH – Ένας Πρακτικός Οδηγός για να Δείτε το Σύμπαν» (ISBN 9789609453110) που κυκλοφορεί στα ελληνικά από το «Πλανητάριο Θεσσαλονίκης». Με τρόπο εξαιρετικά απλό και κατανοητό, ο Terence Dickinson εισάγει τον αναγνώστη στην αναγνώριση των αστέρων και των αστερισμών, ώστε αμέσως μπορεί ο καθένας να σηκώσει το βλέμμα στον ουρανό και να ατενίσει ένα γνώριμο τοπίο. Να ανακαλύψει τα αόρατα μονοπάτια που οδηγούν από τον έναν αστερισμό στον άλλον, με τα μάτια και μόνο! Να μυηθεί στα μυστικά επιλογής του κατάλληλου εξοπλισμού, τόσο για παρατήρηση όσο και για αστροφωτογράφηση. Να περιηγηθεί στα αντικείμενα του βαθέως ουρανού, κάνοντας χρήση των αναλυτικών χαρτών του ουρανού.
Μια άλλη σημαντική πηγή γνώσεων είναι το διαδίκτυο. Προσέξτε όμως! Το internet μπορεί να γίνει και αιτία πρόκλησης σύγχυσης, γι’ αυτό και καλά θα κάνετε να περιορίζεστε σε αξιόπιστους επίσημους δικτυακούς τόπους. Μπορείτε να ξεκινήστε με τον μεγαλύτερο ελληνικό ιστότοπο για την ερασιστεχνική αστρονομία astrovox ή να χρησιμοποιήσετε οποιαδήποτε μέθοδο αναζήτησης για θέματα όπως «ερασιτεχνική αστρονομία», «αστροπαρατήρηση» κ.ο.κ. Θα ανακαλύψετε και τη χρησιμότητα και άλλων δικτυακών πηγών, από όπου όχι μόνο θα αντλείτε πληροφορίες αλλά ταυτόχρονα θα συμμετέχετε σε ηλεκτρονικές συνομιλίες που θα σας βοηθούν να λύνετε τις απορίες σας, να ζητάτε ή να δίνετε συμβουλές και γενικότερα να έρχεστε σε επαφή με άτομα που έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα με σας. Ζητήστε πληροφορίες για το πρόγραμμα εκδηλώσεων και για τις διαλέξεις-προβολές αστρονομικού περιεχομένου που διοργανώνουν οι κατά τόπους σύλλογοι των εραστών της αστρονομίας.
Βγείτε έξω μια ξάστερη, σκοτεινή βραδιά και εξοικειωθείτε με τους σχηματισμούς των άστρων πάνω απ’ το κεφάλι σας, χρησιμοποιώντας σαν βασικό οδηγό κάποιο χάρτη των αστερισμών. Όσοι ζείτε σε πόλη πλημμυρισμένη από φώτα, βρείτε μια τοποθεσία με όσο το δυνατό λιγότερη φωτορύπανση ή τουλάχιστον ένα σημείο έξω από την πόλη, απαλλαγμένο από τις λάμψεις των κοντινών λαμπτήρων, έτσι ώστε να μπορείτε να δείτε περισσότερα αστέρια. Η απόκτηση της ικανότητας να κοιτάζετε ψηλά και να λέτε «να ο Πολικός Αστέρας» ή «αυτός είναι ο Κρόνος» θα σας προσφέρει ευχαρίστηση – αλλά μαζί και μια αίσθηση για τη θέση σας μέσα στο Σύμπαν – για όλη σας τη ζωή…!
Δεν υπάρχει τίποτε καλύτερο απ’ το να μοιράζεσαι ένα ενδιαφέρον με άλλους. Υπάρχουν σωματεία, όμιλοι, ομάδες, εταιρίες ερασιτεχνών αστρονόμων σ’ όλην την Ελλάδα. Και όλοι αυτοί οι φορείς διοργανώνουν συναντήσεις ή ομαδικές παρατηρήσεις (αστροπάρτυ – αστροβραδιές) και πανελλήνιες εξορμήσεις. Οι πανελλήνιες αστροεξορμήσεις αποτελούν μια προσπάθεια των αστρονομικών συλλόγων της χώρας για τη σύσφιξη των σχέσεων των ερασιτεχνών αστρονόμων και των φίλων της αστρονομίας. Πραγματοποιούνται εκεί που οι ερασιτέχνες αστρονόμοι βρίσκονται στο στοιχείο τους, κάτω από τη μαγεία των σκοτεινών ουρανών στα βουνά της Ελλάδος. Η ιδέα για τις πανελλήνιες εξορμήσεις πρωτοδιατυπώθηκε στις 18 Νοέμβρη 2006 στη συνάντηση των Διοικητικών Συμβουλίων των σωματείων ερασιτεχνικής αστρονομίας που πραγματοποιήθηκε στην Πάτρα. Η 14η Πανελλήνια Εξόρμηση Ερασιτεχνών Αστρονόμων (ΠΕΕΑ), θα γίνει φέτος στις 29-30-31 Ιούλη 2022 στον Δρυμώνα Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας. Οι εκδηλώσεις αυτές δίνουν υπέροχες ευκαιρίες να δοκιμάσετε διαφορετικά οπτικά όργανα (κιάλια ή τηλεσκόπια), να αποκτήσετε νέες δεξιότητες και να κάνετε φιλίες.
Τα κιάλια
Ας δούμε τώρα και ορισμένα θέματα εξοπλισμού για αστροπαρατήρηση. Τα κιάλια είναι το ιδανικό «πρώτο τηλεσκόπιο», για αρκετούς λόγους. Προσφέρουν ευρύ οπτικό πεδίο, διευκολύνοντάς σας να βρίσκετε το δρόμο σας στον ουρανό. Δίνουν μια κανονική και όχι ανεστραμμένη εικόνα, κάνοντας εύκολο τον εντοπισμό του στόχου. Είναι σχετικά φτηνά, διατίθενται σε πολλά σημεία πώλησης και αποθηκεύονται άνετα. Επιπλέον προσφέρουν ευελιξία, αφού δίνουν τη δυνατότητα να εναλλάσσεστε, απ’ τη μια στιγμή στην άλλη, μεταξύ ουράνιας και επίγειας παρατήρησης. Οι επιδόσεις τους είναι εκπληκτικά αξιοσημείωτες. Συνηθισμένα κιάλια, με μεγέθυνση 7x έως 10x, βελτιώνουν την όραση του γυμνού ματιού σχεδόν όσο ένα καλό ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο και μάλιστα με κόστος κατά πολύ μικρότερο. Για την αστρονομία, όσο πιο μεγάλοι είναι οι αντικειμενικοί (εμπρόσθιοι) φακοί, τόσο το καλύτερο. Επίσης σημαντική είναι η όσο το δυνατόν υψηλότερη ποιότητα των οπτικών μερών. Πάντως, οποιοδήποτε ζευγάρι κιάλια (που ίσως υπάρχουν ήδη παραπεταμένα σε κάποιον αποθηκευτικό χώρο σας) είναι αρκετά για ν’ αρχίσετε τη σταδιοδρομία σας σαν ερασιτέχνης αστρονόμος…
Από τη στιγμή που θα έχετε μάθει να προσανατολίζεστε στο νυχτερινό ουρανό, τα κιάλια μπορούν να σας εξασφαλίσουν απασχόληση για χρόνια. Με χάρτες και βιβλία – οδηγούς, μπορείτε να αναγνωρίζετε δεκάδες κρατήρες, «θάλασσες» και βουνά στην επιφάνεια της Σελήνης. Τα κιάλια θα σας δώσουν την ευκαιρία να παρατηρείτε τις συνεχώς μεταβαλλόμενες θέσεις των δορυφόρων του Δία και τις φάσεις της Αφροδίτης. Θα σας αποκαλύψουν επίσης τα περισσότερα από τα 110 αντικείμενα «Μ», δηλαδή τα σμήνη, τους γαλαξίες και τα νεφελώματα που κατέγραψε σε κατάλογο, τον 18ο αιώνα, ο αστρονόμος Charles Messier. Θα σας επιτρέψουν να διαχωρίσετε πολύχρωμα διπλά άστρα και να παρακολουθήσετε τις αυξομειώσεις της λαμπρότητας μεταβλητών αστέρων. Όλα αυτά και ακόμη περισσότερα θα μπορέσετε να τα πετύχετε ευκολότερα μόνο αν ξέρετε πού να κοιτάξετε και τι να ψάξετε…
Τα τηλεσκόπια
Κάποια στιγμή τελικά θα είστε έτοιμοι για το πρώτο σας τηλεσκόπιο. Τότε θα πρέπει να επιδιώξετε την ποιότητα! Το τηλεσκόπιο που θα πάρετε πρέπει να έχει δυο βασικά χαρακτηριστικά: α) Καλής ποιότητας οπτικά στοιχεία, απαλλαγμένα από σφάλματα, β) Μια στερεή, σταθερή στήριξη. Ίσως να θέλετε μεγάλη διάμετρο φακού ή κατόπτρου. Σ’ αυτήν την περίπτωση όμως μην αγνοήσετε τον παράγοντα της ευκολίας μεταφοράς και της ευελιξίας. Να θυμάστε ότι το καλύτερο τηλεσκόπιο για σας είναι αυτό που πραγματικά θα χρησιμοποιείτε όσο το δυνατόν πιο συχνά!
Ένα τηλεσκόπιο αποτελείται από τον οπτικό σωλήνα, τη στήριξη και -πιθανόν- το μοτέρ. Τα τηλεσκόπια, ανάλογα με τον τύπο του οπτικού σωλήνα που έχουν, τα κατηγοριοποιούμε σε: διοπτρικά, κατοπτρικά, καταδιοπτρικά.
Ένα διοπτρικό τηλεσκόπιο χρησιμοποιεί έναν φακό (συνδυασμός δύο ή τεσσάρων στιλβωμένων οπτικών στοιχείων) για να εστιάσει το φως.
Ένα κατοπτρικό τηλεσκόπιο χρησιμοποιεί ένα κοίλο κάτοπτρο για να εστιάσει το φως και ένα μικρό επίπεδο κάτοπτρο για να το ανακλάσει προς το προσοφθάλμιο.
Ένα καταδιοπτρικό τηλεσκόπιο συνδυάζει φακό και κάτοπτρα για την εστίαση του φωτός.
Το ήμισυ κάθε συστήματος τηλεσκοπίου είναι η στήριξη. Η στήριξη είναι το ίδιο σημαντική με τον οπτικό σωλήνα του τηλεσκοπίου. Η στήριξη αποτελεί βάση για τον οπτικό σωλήνα και ορίζει τον τρόπο που αυτός κινείται. Μια ασταθής στήριξη δεν επιτρέπει ούτε στο καλύτερο τηλεσκόπιο να δώσει ποιοτικά είδωλα. Αν η στήριξη είναι πολύ ελαφριά, ο άνεμος θα είναι ένας μόνο από τους εχθρούς σας. Το είδωλό σας θα «αναπηδήσει» ακόμα και όταν εστιάζετε. Τις στηρίξεις για τους κατηγοριοποιούμε σε: αλταζιμουθιακές, Dobson, Ισημερινές και Go-to ή ρομποτικές.
Μια αλταζιμουθιακή στήριξη είναι ο απλούστερος τύπος στήριξης τηλεσκοπίου. Η στήριξη αυτή εκτελεί κινήσεις πάνω-κάτω (καθ’ ύψος) και αριστερά-δεξιά (κατά αζιμούθιο).
Η στήριξη Dobson είναι η πιο οικονομική στήριξη και οι κατασκευαστές τη συνδυάζουν πάντα με έναν κατοπτρικό οπτικό σωλήνα. Αποτελεί έναν νέο τύπο αλταζιμουθιακής στήριξης που επινόησε ο ερασιτέχνης αστρονόμος John Dobson τη δεκαετία του 1960. Επειδή ο σωλήνας αποσπάται εύκολα από τη στήριξη, μπορείτε να μεταφέρετε τα δύο μέρη πολύ άνετα. Επίσης, αυτές οι στηρίξεις μπορούν να σηκώσουν πολύ μεγάλους σωλήνες. Την προτιμούν πολλοί ερασιτέχνες αστρονόμοι που εισέρχονται στον κόσμο της αστροπαρατήρησης, αλλά κι όσοι θέλουν να χρησιμοποιήσουν μεγάλους και βαρειούς οπτικούς σωλήνες.
Την ισημερινή στήριξη την επινόησε στις αρχές του 19ου αιώνα ο Γερμανός οπτικός Joseph von Fraunhofer και ακολουθεί τους αστέρες στην (φαινόμενη) κίνησή τους. τον Αποτελείται από έναν άξονα παράλληλο προς τον άξονα της Γης και περιστρέφεται με έναν ωρολογιακό μηχανισμό που λειτουργεί με βάρη, με γωνιακή ταχύτητα ίση με αυτήν της περιστροφής του πλανήτη μας, αλλά με φορά αντίθετη. Με αυτόν τον τρόπο το τηλεσκόπιο ακολουθεί τους αστέρες, καθώς αυτοί διασχίζουν τον ουρανό. Σήμερα πολλές ισημερινές στηρίξεις έχουν ενσωματωμένα μοτέρ (αστροστάτες), για να περιστρέφουν τον οπτικό σωλήνα ώστε να πετυχαίνουν μεγαλύτερη ακρίβεια στην παρακολούθηση αλλά και να επιτρέπει την αστροφωτογράφηση.
Μια ρομποτική (Go-to) στήριξη διαθέτει μοτέρ και στους δύο άξονες, του ύψους και του αζιμουθίου. Τα μοτέρ είναι συνδεδεμένα με τον ενσωματωμένο στη στήριξη ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αφού εκτελέσετε μια απλή διαδικασία ρυθμίσεων, ο μηχανισμός go-to θα βρει και κατόπιν θα παρακολουθεί τον ουράνιο στόχο σας. Οι στηρίξεις που χρησιμοποιούν αυτό το σύστημα είναι πολύ ακριβείς. Αφού το σύστημα εντοπίσει το αντικείμενο, αρχίζει να το παρακολουθεί καθώς εκείνο μετατοπίζεται στον ουρανό. Τα περισσότερα τηλεσκόπια go-to που κατασκευάζονται σήμερα έχουν μεγάλες βάσεις δεδομένων που περιέχουν χιλιάδες αντικείμενα.
Έτσι, πολλά τηλεσκόπια έχουν ενσωματωμένους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και μηχανισμούς που τα κατευθύνουν σε χιλιάδες ουράνια αντικείμενα, με το πάτημα λίγων μόνο πλήκτρων. Αυτά είναι ευχάριστα στη χρήση τους και μπορεί να σας βοηθήσουν να εντοπίσετε θεάματα που διαφορετικά θα προσπερνούσατε. Παρόλα αυτά, συνεχίζει να είναι χρήσιμο να γνωρίζετε τον ουρανό, τόσο για να έχετε τη χαρά ότι βρίσκετε κάτι μόνος σας όσο και για την περίπτωση που δε θα λειτουργούν… οι μπαταρίες σας!
Θα χρειαστείτε επίσης προσοφθάλμια για τον οπτικό σας σωλήνα. Τα προσοφθάλμια είναι οπτικοί φακοί που αλλάζουν τη μεγέθυνση κάθε τηλεσκοπίου. Διατίθενται σε δύο διαμέτρους: 31,8mm (1,25 ιντσών) και 50,8mm (2 ιντσών) ανάλογα με την υποδοχή που διαθέτει το τηλεσκόπιο.
Είναι αλήθεια ότι τηλεσκόπια με κάποια καλή ποιότητα μπορούν να αποκτηθούν με όχι τόσο μεγάλη δαπάνη. Αν δεν είστε σε θέση να χρηματοδοτήσετε άμεσα την αγορά του τηλεσκοπίου που επιθυμείτε, κάντε οικονομίες μέχρι να το κατορθώσετε. Ο χρόνος που θα περάσει συνεχίζοντας να χρησιμοποιείτε τα κιάλια σας, ενώ παράλληλα θα αποταμιεύετε, θα αποδειχθεί ότι δεν είναι καθόλου χαμένος.
Τα παρελκόμενα για μια αστροπαρατήρηση
Για να αυξήσετε την απόλαυση της παρατήρησης ίσως χρειαστεί να επιλέξετε μερικά χρήσιμα παρελκόμενα.
Ίσως να χρειαστείτε έναν ποιοτικό ερευνητή χαμηλής μεγέθυνσης. Ο ερευνητής σας πρέπει να έχει αντικειμενικό φακό διαμέτρου τουλάχιστον 2 ιντσών (50 mm). Αυτό το μέγεθος συλλέγει αρκετό φως ώστε να μην αποθαρρύνεστε όταν ψάχνετε αμυδρά αντικείμενα. Η μεγέθυνση που παρέχει ο ερευνητής πρέπει να είναι μεταξύ 7x και 10x. Εναλλακτικά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα μικρό σποτ ερευνητή που δεν μεγεθύνει, αλλά προβάλλει μια κόκκινη κουκίδα πάνω σε μία διαφανή οθόνη.
Τα διοπτρικά τηλεσκόπια χρειάζονται συνήθως, λόγω κατασκευής, ένα διαγώνιο με κάτοπτρα ή πρίσματα. Ένα διαγώνιο εκτρέπει το φως που έρχεται από τον στόχο κατά 90° από την αρχική του πορεία ώστε να παρατηρείτε πολύ πιο άνετα όταν σκοπεύετε ουράνια αντικείμενα που βρίσκονται ψηλά στον ουρανό.
Ένας κόκκινος φακός σας βοηθάει να διατηρήσετε τη νυχτερινή σας όραση, όταν είστε έξω και παρατηρείτε.
Ένας προσαρμογέας κιαλιών σε τρίποδα θα σας επιτρέψει να στηρίζετε τα κιάλια σας σε έναν τυπικό τρίποδα φωτογραφικής μηχανής. Έτσι, δεν θα χρειάζεται να κρατάτε τα κιάλια στα χέρια, κάτι που είναι κουραστικό μετά από λίγη ώρα.
Επίσης πιθανόν να χρειαστείτε μια βάση για φωτογραφική μηχανή που τοποθετείται στο τηλεσκόπιο, φίλτρο μείωσης της φωτορύπανσης (LPR), φίλτρο παρατήρησης της σελήνης ή ακόμη κι έναν φακό Barlow που αυξάνει τη μεγέθυνση του προσοφθαλμίου. Παρεμβάλλεται ανάμεσα στον εστιαστή του τηλεσκοπίου και το προσοφθάλμιο μεγεθύνει δύο φορές (2x) ή 3x κλπ.
Πληροφορίες και τιμές μπορείτε να βρείτε σε εξειδικευμένα καταστήματα, όπως το «Πλανητάριο Θεσσαλονίκης», αλλά μπορείτε να ζητήσετε συμβουλές και από έμπειρους παρατηρητές που υπάρχουν στους συλλόγους ερασιτεχνών αστρονόμων, όπως είναι ο Συλλόγος Φίλων Αστονομίας Κρήτης.
Μη χάσετε το κουράγιο σας αν δεν μπορέσετε να εντοπίσετε ένα αντικείμενο και κυρίως μην απογοητευθείτε αν η θέα μέσα από το μέσο που χρησιμοποιείτε δεν είναι τέλεια ή δε μοιάζει με όσα φανταχτερά χρωματιστά αντικείμενα έχετε δει σε κάποιες φωτογραφίες. Μάθετε να απολαμβάνετε οτιδήποτε μπορούν να σας δείξουν τα μάτια σας, τα κιάλια ή ένα τηλεσκόπιο, φροντίζοντας πάντα να ενημερώνεστε για το τι είναι αυτό που βλέπετε.
Σας συστήνουμε να προχωρήσετε και αφήστε τον εαυτό σας να μεθύσει μέσα στην ομορφιά και το μυστήριο του καταπληκτικού μας Σύμπαντος…
.
Ίππαρχος ο Νικαεύς
.
.
