Το λιακόνι, οι αλήθειες, οι υπερβολές και οι διάφορες δοξασίες | του Γιώργου Χουστουλάκη
Μετά το σαμιαμίδι, το πιο παρεξηγημένο ίσως ερπετό, είναι και το λιακόνι, γιατί πολλά ακούγαμε από μικροί, και κυρίως για την επικινδυνότητα του στον άνθρωπο.
Πόσα όμως από αυτά είναι αλήθεια, και πόσα όχι;
Το λιακόνι, θα λέγαμε μοιάζει με διασταύρωση φιδιού και σαύρας, έχει δύο κοντά πόδια σαν της σαύρας, αλλά το υπόλοιπο σώμα μοιάζει με φίδι. Ανήκει στην οικογένειας των Σκιγκιδών, και έχει γραφτεί, ότι προέρχεται από τη λέξη «ηλιακόνιον», «λιακόνιον» «λιακόνι», από τη λέξη ήλιος, ίσως γιατί οι φολίδες του δέρματος του γυαλίζουν έντονα στο φως του ήλιου.
Σε πολλές περιοχές της χώρας, όπως και στην Κρήτη, πιστεύεται, λανθασμένα προφανώς, πως πρόκειται για δηλητηριώδες και επικίνδυνο ερπετό, και πως δηλητηριάζει με την γλώσσα, ή με την ουρά.
Το λιακόνι όμως είναι ένα εντελώς ακίνδυνο ερπετό, και λανθασμένα πίστευαν οι παλιοί ότι είναι δηλητηριώδες.
Στα τέλη του Μάρτη που ξυπνάνε από την χειμερία νάρκη όλα τα ερπετά, ξυπνάνε και τα λιακόνια. Αναζητούν την τροφή τους, που είναι συνήθως μικρά ασπόνδυλα, κυρίως διάφορα έντομα, αράχνες, σκουλήκια, μυρμήγκια, πεταλούδες, σαλιγκάρια, με τα οποία και τρέφεται.
Από κάποιους μάλιστα παρατηρήθηκε, πως κάνουν πίσω στο κέλυφος του σαλιγκαριού μια μικρή τρύπα, αυτά πάνε να βγουν από το κέλυφος, και έτσι τα τρώνε!
Στα χωριά, τα παιδιά στην εξοχή είναι γνωστό, πως φοβόταν πράγματι τα φίδια και τα λιακόνια, και αυτό γιατί τα είχαν κατατάξει κι αυτά στα «φόβητρα τω κοπελιώ»!
«Έλα στο σπίτι κακομοίρη γιατί θα σε φάει το μαύρο λιακόνι»! Έλεγε από μικρά η μάνα στα παιδιά της!
Τα παιδιά όμως του χωριού, παρά το φόβητρο, καμιά φορά ήθελαν να παίξουν, και με τα λιακόνια όπως και με τα φίδια!
Πώς όμως θα έπαιζαν μαζί τους, και πως μπορούσαν να τα πιάσουν, χωρίς υποτίθεται να τα δαγκώσουν; Είχαν βρει μια λύση! Έπιαναν ένα πανί, είτε κάλτσα, είτε πουκάμισο κλπ, και το έβαζαν στο στόμα του ερπετού, εκείνο το δάγκωνε, και άφηνε το υποτιθέμενο δηλητήριο στο πανί! Το έκαναν αυτό δυο τρεις φορές, και μετά το έπιαναν πλέον άφοβα! Στην ουσία όμως τα λιακόνια δαγκώνουν αν τα εκνευρίσει κάποιος, κι αν δαγκώσουν, ναι μεν δεν έχουν δηλητήριο, αλλά αν τα δόντια τους είναι μολυσμένα από ποντίκι που έφαγαν πριν, τότε θα έχουμε πρόβλημα.
Πάντα παίρνανε σαν δεδομένο τα παιδιά, πως τα ερπετά δαγκώνουν, εκτός από τις σαύρες, και καλού κακού λάβαιναν τα μέτρα τους. Για παράδειγμα, κάποια χρόνια πριν τη κατοχή, οι μανάδες έστελναν το καλοκαίρι τα παιδιά τους, να πάνε νύχτα στην εξοχή στο χωράφι τους, για να βοσκήσουν τα ζώα. Τους έδιναν μάλιστα και κουβέρτες να πάρουν μαζί τους, για να την αράξουν για ύπνο.
Όμως παράλληλα με τις κουβέρτες, τους έδιναν και μια δυο σκελίδες σκόρδο, διότι η μυρουδιά του και μόνο, δεν επέτρεπε σε όλα τα είδη των ερπετών να πλησιάσουν!
Αντίθετα, λέγανε πως η μυρουδιά από το γάλα τα τραβούσε ιδιαίτερα!
Τα παιδιά στην εξοχή, όταν πολλές φορές έψαχναν για χοχλιούς, πάντα φρόντιζαν να έχουν στην τσέπη τους ένα σουγιαδάκι. Αν εκεί που ανασήκωναν μια πέτρα υπήρχε κάτω τυχόν φίδι ή σκορπιός και τα δάγκωνε, είχαν μάθει από τους μεγάλους, να κάνουν μια σχισμή στο σημείο της δαγκωνιάς, και να αφαιρούν το δηλητήριο, χτυπώντας το σημείο αυτό με μια πλακουτσή πέτρα, για να φύγει το αίμα. Το ίδιο έκαναν και άμα πατούσαν κάποια πρόκα, πάλι χτυπούσαν κάτω την πατούσα με τη πλακουτσή πέτρα. Αυτά όμως δε τα συστήνουν οι σημερινοί γιατροί.
Πολλοί πάντως στα χωριά, πιστεύουν πως τα λιακόνια, οι αράχνες και τα σαμαμίδια, είναι επικίνδυνα, όχι τόσο πως έχουν δηλητήριο, όσο ότι το δέρμα τους περιέχει επικίνδυνες δραστικές ουσίες, από ένα πιθανόν μολυσμένο περιβάλλον που ζουν, και αν συμβεί αυτό, απλά και μόνο να ακουμπήσουν στο δέρμα ανθρώπου, αυτό μολύνεται, οπότε είτε πετάει σπυριά, είτε κοκκινίζει. Για αυτό και όλα αυτά τα έντομα τα ονόμαζαν γενικά «ανεδράματα».
Το λιακόνι, έχει για κυριότερο του εχθρό του τον άνθρωπο, είχε τουλάχιστον, που το αντιπαθεί λόγω της αποκρουστικής του όψης, και πιο παλιά οι πιο πολλοί σκότωναν τα λιακόνια ανηλεώς. Αντίθετα με το σήμερα, που θεωρείται από πολλούς, ακόμα και ότι φέρνει τύχη ή γούρι, μάλιστα το θεωρούν και προστατευόμενο είδος, και αρκετά χρήσιμο, αφού μας απαλλάσσει από τυχόν βλαβερά έντομα!
Άλλος εχθρός του είναι τα γεράκια, ή άλλα όρνεα! Το γεράκι εντοπίζει από ψηλά ένα λιακόνι, φίδι, σαύρα κλπ. Ισορροπεί στον αέρα ώστε να το εστιάσει καλά, και μετά χιμά με φόρα, χύνεται όπως λέγαμε κάποτε, και αρπάζει το ερπετό! Το σηκώνει μετά ψηλά στα πενήντα μέτρα, και το αμολά επάνω σε ένα βράχο.
Το ίδιο κάνει και για σαύρα ή φίδι. Εκείνο πέφτοντας σκοτώνεται, και το γεράκι μετά πάει και το τρώει με την ησυχία του, ή το κάνει κομματάκια, για να το πάει στη φωλιά του να ταΐσει τα νεογνά του!
Οι διάφορες αμπελοφιλοσοφίες και άλλες δοξασίες για το λιακόνι
Πριν αναφέρουμε τις λαϊκές ρήσεις και διάφορες δοξασίες για το λιακόνι, να πούμε πρώτα τι λέει μια παράδοση της Κρήτης.
Μια παράδοση λέει, πως στην Κρήτη δεν υπάρχει κανένα είδους ερπετού, που να είναι δηλητηριώδες. Αυτό γιατί σύμφωνα με ένα θρύλο, όταν κατέβηκε ο Απόστολος Παύλος στους Καλούς Λιμένες και πήγαινε στη Γόρτυνα, τον δάγκωσε ένα φίδι. Αυτός πόνεσε, και καταράστηκε όλα τα ερπετά που υπάρχουν στο νησί να είναι άκακα! Λένε τώρα πως για αυτό ποτέ στη Κρήτη δεν είχαμε ιδιαίτερα προβλήματα, από δαγκώματα φιδιών ή λιακονιών.
Τα φίδια, ως γνωστόν, κάθε χρόνο αλλάζουν δέρμα, που το βγάζουν, αρχίζοντας από το στόμα, και το δέρμα αυτό έχει το ομοίωμα τους, που το λέγανε και «πουκάμισο» ή λιόκρουνο.
Στο λιόκρουνο αυτό που ήταν το «πουκάμισο του όφη», της σαύρας ή του λικονιού, έδιναν την ιδιότητα πως περιέχει δυνάμεις θετικές για τον άνθρωπο, και έτσι το συνιστούσαν για φυλακτό.
Όμως υπήρχαν κάποτε και κάποια φίδια, που είχαν στο κεφάλι δυο μικρά κέρατα, ή ένα στη μέση, περίπου ένα με δύο εκατοστά. Πράγματι, τουλάχιστον πριν την κατοχή υπήρχαν, διότι αυτό το βεβαιώνουν πολλοί, όπως μου το διαβεβαίωσε και εμένα ο κ Μύρωνας Μαραγκακης από την Ελευσίνα. Ο ίδιος είχε δει προσωπικά ένα τέτοιο φίδι, ήταν σκουρόχρωμο, μικρότερο από ένα μέτρο, και είχε δυο κέρατα δερμάτινα δυο εκατοστών. Υπήρχαν όμως και φίδια, πιο σπάνια βέβαια αυτά, με ένα οστέινο κέρατο στο κέντρο επάνω στο κεφάλι, που έφτανε τα τρία εκατοστά, και δεν ήτανε δερμάτινο αλλά οστέινο!
Και αυτά όμως τα κέρατα των φιδιών τα λέγανε λιόκρουνα.
Όταν συναντούσαν ένα τέτοιο φίδι, του έκοβαν το κεφάλι, αφαιρούσαν τα κέρατα, τα οποία έκαναν φυλακτό. Πίστευαν, πως όποιος έχει επάνω του ένα τέτοιο φυλακτό, ειδικά με οστέινο κέρατο φιδιού, δεν φοβάται τίποτα στη ζωή του!
Στο νομό Χανίων και μάλιστα στην Κίσσαμο, παλιά θεωρούσαν δεδομένο, πως τα λιακόνια είναι επικίνδυνα. Για αυτό το λόγο, τοποθετούσαν ένα λιακόνι μέσα σε λάδι, και το άφηναν στον ήλιο, μέχρι να διαλύσει!
Οι άνθρωποι της Κίσσαμου παρασκεύαζαν με αυτόν τον τρόπο, το λεγόμενο «λιακονόλαδο». Αυτό το λάδι, το χρησιμοποιούνταν σαν αντιβιοτικό σε πληγές ή τραύματα, και κυρίως σαν θεραπευτικό μέσον για τυχόν δάγκωμα του ίδιου του λιακονιού!
Μπορεί να λέγανε οι παλιοί για τα σαμιαμίδια, πως αν τα φάει η κότα, θα κάνει σαμαμουθαύγουλα, γνωστά στα χωριά, τα οποία ήταν πολύ μικρά αυγά σαν της πέρδικας, που όμως δεν τα έτρωγε ο κόσμος αφού τα σιχαινόταν, αφού όταν τα έσπαγαν, διαλυόταν.
Δεν μάθαμε όμως αν γίνεται το ίδιο, αν φάνε οι κότες λιακόνια.
Από άλλη παλιά συμβουλή, μας έλεγε να προσέχουμε να μην μπει κατά λάθος λιακόνι στο τσουκάλι μας, γιατί αν τύχει να το φάμε, τότε θα ξεφλουδίσει το δέρμα μας σε διάφορα σημεία, όπως πρόσωπο λαιμός χέρια, και θα γεμίσει λευκά σημάδια!
Φυσικά αυτά δεν τα συμμερίζεται σήμερα και η επιστήμη!
Πίστευαν επίσης, πως το λιακόνι κάνει διαφόρων ειδών «δαγκώματα»!
Κάποιοι πίστευαν πως δαγκώνει μόνο από τη γλώσσα, άλλοι πως το δηλητήριο το έχει μόνο στην ουρά, κι άλλοι και από τα δύο!
«Το λιακόνι από πίσω πιτά, κι από μπρός δαγκώνει»!
«Αν σε δαγκώσει από την ουρά γύρευε ψάλτη και παπά,
αν σε δαγκώσει από το στόμα γύρευε γιατρό και στρώμα»!
Υπήρχαν όμως και άλλοι, που πίστευαν πως το λιακόνι «δαγκώνει» από τρία σημεία!
«Αν σε δαγκάσει απ το στόμα θέλεις πάπλωμα και στρώμα
Αν σε δαγκάσει απ τη μέση, όλο στο γιατρό θα τρέχεις,
κι αν σε δαγκάσει απ την ουρά καντηλάκι και παπά»!
Στην Κρήτη βέβαια, θα συναντήσουμε πολλές τέτοιες εκδοχές, με παραλλαγές ανά περιοχή.
«Ανε σε πιάσει από το στόμα θες γιατρό και νοσοκόμα.
Ανε σε πιάσει από την ουρά θέλεις ψάλτη και παπά»!
«Άμα σε δαγκάσει από το στόμα, θες γιατρό και στρώμα
Άμα σε δαγκάσει απ’ την ουρά, θες σκαπέτι και παπά»! κλπ
Βέβαια για πολλούς, όλα αυτά έχουν μια σκωπτική διάθεση, διότι δεν ακούστηκε ποτέ να πεθάνει κάποιος τουλάχιστον από δάγκωμα λιακονιού!
Υπάρχουν όμως κι άλλες φράσεις που λέγονται για τα λιακόνια, ακόμα και μαντινάδες!
«Ο καβρός και το λιακόνι, από κάτω στο δρακόνι»!
Για πολύ αδύνατους ανθρώπους, έλεγαν πως έγιναν έτσι, γιατί … τους έγλυψε λιακόνι!
«Μα είδες πόσο αδύνατος είναι εκειοσές; Λες και τον έγλυψε λιακόνι»!
Όταν γυαλίζει κάτι έντονα, πάλι σαν παράδειγμα είχαν το λιακόνι.
«Μα για ξάνοιξε τη κουτέλα ντου, α δε γυαλίζει σα το λιακόνι»!
Ακόμα κάποιος ή κάποια είναι φαρμακόγλωσσος, ή κάποια είναι κουτσομπόλα και πικρόχολη, έλεγαν:
«Καλά, αυτή είναι σκέτο λιακόνι»!
Κι αυτό, γιατί το ίδιο το λιακόνι έχει αυτήν την κρυάδα, αλλά και την αηδιαστική όψη, που το κάνει αντιπαθές ερπετό.
Στην Κύπρο όταν μια κατσίκα είχε μαστίτιδα, έλεγαν πως αυτό το έπαθε γιατί την βύζαξε λιακόνι!
Κι αυτή η εκδοχή πάλι δεν ευσταθεί, διότι η αιτία της μαστίτιδας, ήταν από μυκητοπλάσματα , μικρόβια ιούς κλπ.
Κυκλοφορούν βέβαια και διάφορες σατυρικές μαντινάδες, που θέλουν το το λιακόνι να δαγκώνει τη πεθερά, άλλοτε στα χείλη, άλλοτε στο πόδι κλπ, και να πεθαίνει το λιακόνι, και να εκείνη ακόμη!
«Τση πεθεράς μου εδάκασε το μπόδα ένα λιακόνι και το λιακόνι εψόφησε μα κείνη ζει ακόμη»!
Γυθειές των «θερμάμενων τση Γης»!
«Θερμάμενα τση γης» οι παλιοί θεωρούσαν τον όφι, την λίοχεντρα, το λιακόνι, τον σκορπιό και την σκουλοπετρίδα.
Υπήρχαν διάφορες γητειές στην Κρήτη, σε διαφορετικές εκδοχές, για να μην πλησιάζουν τέτοια βλαβερά ερπετά. Έλεγαν λοιπόν :
« Άι Γιώργη από τσ’ Ασούς και κερά απ΄τσ’ Απαντούς,
δέσε και χαλίνωσε, τα θερμάμενα τση γης, τον όφι και τη λιόχεντρα και τη σκουλοπετρίδα, το σκορπιό και το λιακόνι κάτω απ’ το ματσακόνι.
Να βγει ο ήλιος τρία κονταρόξυλα, να πάει ο τυροκόμος να τυροκομήσει,
και το χάλκωμα να μπουμπουρίσει».
Μια άλλη γηθειά που την έλεγαν στην εξοχή αντί για προσευχή, για να μην πλησιάζουν τα διάφορα βλαβερά μιαρά, ήταν και η παρακάτω:
«Ε Κερα απ’ τσ’ Αμπαντούς, δέσε και χαλίνωσε, το βραχνά και τη βραχνού, και τη σκύλα τη λιοντρού, όφη λίχεντρα λιακόνι αποκάτω στο δρακονι, μέχρι να πάει η μάνα στα παιδιά, κι η σκρόφα στα γουρούνια, ο τυροκόμος να τυροκομήσει, το χάλκωμα να μπουμπουρίσει μέχρι να βγει ο ήλιος δυο κονταρόξυλα».
Μετά σταύρωναν το μαξιλάρι και έθεταν (έπεφταν για ύπνο)
Άλλη εκδοχή λέει:
«Άη Γιώργη Δυσανέ, Δυσανέ και Τρισανέ, δέσε και χαλίνωσε κάθε πράμα το κακό,
τον όφη και την όχεντρα και τη σκουλοπετρίδα, το λιακόνι το σκορπίδι το μικρό το ρογαλίδι, ώσπου να βγει ο ήλιος τρία κονταρόξυλα ψηλά, να σηκωθούνε οι μάνες, και τα μωρά παιδιά».
Κείμενο -Φωτογραφίες:
Γεώργιος Χουστουλάκης
.
