Χρόνος ανάγνωσης περίπου:10 λεπτά

Περιδιαβαίνοντας την Κρήτη. Επαρχία Σητείας, μέρος τρίτο

ΖΑΚΡΟΣ Η πιο ανατολική μινωική ανακτορική πόλη βρίσκεται στην νοτιοανατολική παραλία της επαρχίας Σητείας σε απόσταση 45 χλμ. από την πόλη της Σητείας και 115 χλμ. από τον Άγιο Νικόλαο, σε μικρό όρμο καλά προφυλαγμένο και σε μια μικρή κατάρρυτη κοιλάδα. Η Κάτω Ζάκρος είχε επισημανθεί ως σημαντικός αρχαιολογικός χώρος στα μέσα του 19ου αι. από τον ναύαρχο Σπρατ, ενώ στο τέλος του ίδιου αιώνα την επισκέφτηκαν Άγγλοι και Ιταλοί. Η πρώτη έρευνα έγινε από Βρετανούς το 1901 και αποκάλυψε δώδεκα κατοικίες στον λόφο βόρεια από το ανάκτορο. Σε μια από αυτές, την Οικία Α-Β στον βορειοανατολικό λόφο (δεν φαίνεται στο σχέδιο), ανακαλύφθηκε σημαντικό σύνολο 500 πήλινων σφραγισμάτων με αποτυπώματα φανταστικών όντων. Το 1962 ανακαλύφθηκε και ανασκάφτηκε εδώ το τέταρτο μινωικό ανάκτορο, πολλές συνοικίες της μινωικής πόλης και τα νεκροταφεία της.

Το ανάκτορο στη Ζάκρο δεν συλήθηκε μετά την καταστροφή του στα 1490 π.χ., αντίθετα με τα άλλα ανάκτορα, και η ανασκαφή και μελέτη των ευρημάτων του συμπλήρωσε και διόρθωσε σε μεγάλο βαθμό, και επιβεβαίωσε τις γνώσεις μας για πολλές πλευρές του Μινωικού πολιτισμού. Τα σημαντικότερα ευρήματα εκτίθενται σε ξεχωριστή αίθουσα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, ενώ άλλα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας.

ΙΣΤΟΡΙΑ: Μέχρι σήμερα δεν αποκαλύφθηκαν στην Κάτω Ζάκρο οικιστικά λείψανα της νεολιθικής. Η περιοχή κατοικήθηκε την Προανακτορική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.). Τα ερείπια ενός οικισμού ανακαλύφθηκαν σε βαθύτερα στρώματα στην πλαγιά του βορειοανατολικού λόφου και σε διάφορα σημεία του ανακτόρου και της πόλης. Πιο σημαντικά ήταν τα ευρήματα από τα νεκροταφεία της περιόδου στο Φαράγγι των Νεκρών (κοιλότητες στους βράχους), στο Μαύρο Αυλάκι (κοιλότητες), νότια από τον όρμο της Ζάκρου και στις Πεζούλες (ορθογώνια ταφικά κτίρια). Από αυτά το διασημότερο εύρημα ήταν το πώμα λίθινης πυξίδας με το ανάγλυφο σκυλί.

Στα 2000 π.Χ. οικοδομήθηκε το Κτίριο νότια από την οδό Λιμένος (26), που ο ανασκαφέας θεώρησε ως τµήµα του «παλιού ανακτόρου». Τα πιθανά ερείπια του ανακαλύφθηκαν κάτω από την ανατολική πτέρυγα του νεότερου ανακτόρου και ανατολικότερα, αλλά και κάτω και έξω από τη δυτική πτέρυγα του, ενώ εντοπίστηκε και η κεντρική αυλή του, βαθύτερα από του νέου ανακτόρου. Ο προσανατολισμός του παλιού ανακτόρου ήταν διαφορετικός από του νέου, και ήταν κτισμένο σε άνδηρα. Στο ανώτερο άνδηρο του κτιρίου νότια από την οδό Λιμένος ανακαλύφθηκε σημαντικός μεταλλευτικός κλίβανος. Άλλο Παλαιοανακτορικό κτίριο εντοπίστηκε κάτω από το Κτίριο βόρεια από την Οδό Λιμένος (23). Στην Παλαιοανακτορική ανήκουν τα τρία κτίρια βόρεια από τη δυτική πτέρυγα του ανακτόρου. Είναι το Κτίριο βόρεια από τα Μαγειρείο (20), το Κτίριο του Βορειοδυτικού Τομέα (21) και το Λοξό Κτίριο (22). Αυτά ενσωματώθηκαν σε νεότερα κτίρια, τα «ανακτορικά παραρτήματα».

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ (Αντί για την περίπλοκη και δύσχρηστη αρίθμηση του ανασκαφέα, υιοθετείται μια ενιαία και πιο πρακτική αρίθμηση με αριθμούς 1-33, που ακολουθεί τη σημερινή πορεία του επισκέπτη και περιλαμβάνει τα σημαντικότερα σημεία του ανακτόρου και της πόλης, με τις καθιερωμένες ονομασίες τους.)

Η ίδρυση γύρω στο 1750 π.χ. του νέου ανακτόρου στη θέση αυτή εξυπηρέτησε οικονομικούς και εμπορικούς σκοπούς: τον έλεγχο των εμπορικών δρόμων από το Αιγαίο προς την Ανατολή και την Αίγυπτο. Η διάρκεια της ζωής του ανακτόρου ήταν στη δεύτερη και τρίτη Νεοανακτορική φάση (περίπου 250 χρόνια). Μετά την καταστροφή του το 1490 δεν κατοικήθηκε και γι’ αυτό βρέθηκε ασύλητο. Είναι μικρότερο σε έκταση από τα άλλα ανάκτορα -το 1/6 του ανακτόρου της Κνωσού.

Έχει όμως αρκετές και ενδιαφέρουσες ιδιομορφίες. Διατήρησε το βασικό σχέδιο μέχρι την καταστροφή του, με λίγες τροποποιήσεις. Η τοποθέτηση του ανακτόρου σε πεδιάδα και όχι σε λόφο, όπως και του ανακτόρου των Μαλίων, σε αντίθεση με εκείνα της Κνωσού και κυρίως της Φαιστού, έχει σχέση με τις λειτουργίες που επιτελούσε ως εμπορικό λιμενικό κέντρο και με την προστασία από τους βόρειους ανέμους. Τα σπίτια βόρεια από το ανάκτορο λειτουργούσαν ως ανακτορικά παραρτήματα. Η αρχιτεκτονική θυμίζει τα άλλα μεγάλα ανάκτορα. Αναπτύσσεται γύρω από ορθογώνια κεντρική αυλή σε τέσσερις πτέρυγες: δυο κύριες, τη δυτική και την ανατολική, και δυο δευτερεύουσες, τη βόρεια και τη νότια. Το ανάκτορο είχε πλακόστρωτη δυτική αυλή σε διαφορετικά επίπεδα. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμηση του ήταν ντόπια: ο πωρόλιθος, ο ασβεστόλιθος και ο τιτανόλιθος για τα κάτω τμήματα των τοίχων. Ο σχιστόλιθος χρησιμοποιήθηκε στα δάπεδα, πολλά από τα οποία ήταν επίχριστα.

Κροκαλοπαγείς λίθοι, τιτανόλιθοι και οφείτες μπήκαν ως βάσεις των κιόνων, ενώ στην τοιχοποιία χρησιμοποιήθηκαν ακόμη σε μεγάλη έκταση ωμές και ψημένες πλίνθοι και ξύλα. Όλοι οι τοίχοι είχαν καλυφθεί με παχιά επιχρίσματα και έγχρωμα κονιάματα. Ο πωρόλιθος εξαγόταν από το λατομείο στη θέση Πελεκητά, 3 χιλιόμετρα βόρεια από τη Ζάκρο, κοντά στον όρμο Καρούμπες, και έφθανε στη Ζάκρο με πλοία. Η κύρια είσοδος ήταν στα βορειοανατολικά και έφερνε σε μια βορειοανατολική εσωτερική αυλή, από την οποία ήταν προσιτά τα βασιλικά διαμερίσματα. Μέχρι τη μνημειώδη είσοδο με τα τέσσερα πλατιά σκαλοπάτια και το πλατύ κατώφλι (25), υπάρχει ο πλακόστρωτος δρόμος (24) που ερχόταν από τη θάλασσα (“Οδός Λιμένος”). Μικρότερη είσοδος υπήρχε ανάμεσα στη δυτική πτέρυγα και το νότιο τομέα.

ΝΟΤΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: Η επίσκεψη ξεκινά από τα νότια, όπου βρίσκεται το φυλάκιο της εισόδου. Ο επισκέπτης περνά δίπλα από ένα παχύ αρχαίο τοίχο και ακολουθώντας τη νότια είσοδο, ένα πλατύ διάδρομο σε σχήμα Γ (1), έρχεται στη νότια πτέρυγα (2). Ο νότιος τομέας είναι ένα αυτοτελές συγκρότημα επτά δωματίων και χώρων και περιλάμβανε αποθήκες και εργαστήρια: χρωστικών ουσιών, αρωματοποιίας από βότανα, λιθογλυφίας και µικροτεχνημάτων απο ελεφαντόδοντο και φαγεντιανή. Το κύριο δωμάτιο είχε ξύλινη κολόνα στο κέντρο. Στα δυτικά του διαδρόμου υπήρχε ένας κήπος. Από τη νότια πτέρυγα έρχεται κανείς στην κεντρική αυλή του ανακτόρου.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΥΛΗ: Η κεντρική αυλή (3) ήταν το επίκεντρο το ανακτόρου, όπως σε όλα τα ανάκτορα. Έχει διαστάσεις 30Χ12 µ. (ή 200Χ40 μινωικά πόδια) και είναι τρεις φορές μικρότερη από την αυλή της Κνωσού. Είναι προσανατολισμένη ακριβώς από βορρά προς νότο. Ένας βωμός υπήρχε στη βορειοδυτική γωνία της αυλής.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΤΕΡΥΓΑ: Στα ανατολικά της κεντρικής αυλής απλώνεται η ανατολική πτέρυγα, που κατά τον ανασκαφέα περιλάμβανε τα «βασιλικά διαμερίσματα» κατοικίας, λόγω της ομοιότητας με την Κνωσό. Μπροστά από τα διαμερίσματα υπήρχε μια στοά με πεσσοστοιχία. Η αίθουσα του θρόνου και οι κοιτώνες των ενοίκων ήταν στον όροφο των μεγάρων. Το μέγαρο του βασιλιά (4) το αποτελούσαν η μεγάλη αίθουσα με πολύθυρα στις δυο πλευρές και ο φωταγωγός με δυο κίονες στα νότια. Στα βόρεια του ήταν το μικρότερο μέγαρο της βασίλισσας (5), με αίθουσα που είχε πολύθυρα στις τρεις πλευρές, κιονωτή κλιμακωτή είσοδο και φωταγωγό με δυο παράθυρα. Ανατολικά από τα βασιλικά διαμερίσματα είναι το συγκρότημα της αίθουσας της δεξαμενής (7). Η αίθουσα είχε στα δυτικά ένα μεγάλο ξύλινο πολύθυρο. Η κυκλική δεξαμενή με διάμετρο 7 μ. είχε κτιστά τοιχώματα, που είχαν επένδυση με υδραυλικό κονίαμα. Η δεξαμενή ήταν υπαίθρια. Η αίθουσα όμως ήταν στεγασμένη µε περιστύλιο πάνω σε πέντε κίονες που πατούσαν σε ένα κτιστό στηθαίο. Με σκάλα 8 βαθμίδων γινόταν η άντληση του νερού, ή κατέβαινε κανείς για να κάνει λουτρό, κατά τον ανασκαφέα. Το νερό ανάβλυζε από πηγή στον πυθμένα της δεξαμενής. Στα νότια της δεξαμενής είναι μια Τυκτή κρήνη (6), υπόγεια τετράπλευρη κατασκευή µε 14 σκαλοπάτια. Δίπλα στην κρήνη είναι ένα κτιστό πηγάδι µέσα στο οποίο γίνονταν προσφορές. Εδώ βρέθηκε ένα κύπελλο µε ελιές, που είχε τοποθετηθεί ως προσφορά, και επίσης τα ξύλα ενός µάγγανου. Βόρεια από τη αίθουσα της δεξαμενής απλώνεται η βορειοανατολική αυλή (8). Στη βορειοανατολική γωνία είναι η επίσημη ανατολική είσοδος του ανακτόρου στην οποία έρχεται κανείς από το «δρόμο της θάλασσας». Στα δυτικά της αυλής αυτής και βόρεια από το μέγαρο της βασίλισσας ήταν δυο βασιλικές αποθήκες και βορειότερα ένα λουτρό (9) κοσμημένο με κιονίσκους και τοιχογραφίες.

ΒΟΡΕΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: Εδώ ήταν τα υπηρεσιακά διαμερίσματα: μια μεγάλη τρίκλινη αίθουσα (11) με έξι ξύλινες κολόνες, που θεωρήθηκε μαγειρείο και τραπεζαρία για το υπηρετικό προσωπικό, ενώ στον όροφό της ήταν η αίθουσα συμποσίων με έξι κίονες. Δυο μικρά δωμάτια στα ανατολικά της αίθουσας ήταν γεμάτα με μαγειρικά σκεύη. Στα ανατολικά ήταν οι αποθήκες (10) και το κλιμακοστάσιο που έφερνε στον όροφο. Μπροστά προς την αυλή υπήρχε μια ωραία λιθόστρωτη στοά με δυο κίονες.

ΔΥΤΙΚΗ ΠΤΕΡΥΓΑ: Ήταν αφιερωμένη στη λατρεία όπως και στα άλλα ανάκτορα. Περιλάμβανε τα διαμερίσματα του ιερού και των ιερών τελετουργιών, τις κεντρικές αποθήκες, καθώς και άλλες αποθήκες και εργαστήρια που ανήκαν στο ιερό. Η είσοδος, με ένα μεγάλο μονολιθικό κατώφλι, ήταν απέναντι από τον βωμό της κεντρικής αυλής και οδηγεί στον προθάλαμο με ένα ξύλινο κίονα και στην αίθουσα υποδοχής (12). Δυτικά είναι οι κεντρικές αποθήκες της δυτικής πτέρυγας (13) που βρέθηκαν γεμάτες με πίθους και 500 αγγεία. Νότια από τις αποθήκες είναι το συγκρότημα του κεντρικού ιερού με θρανία και κόγχη για τα είδωλα και δεξαμενή καθαρµών (14). Δίπλα ήταν αποθήκες-σκευοθήκες του ιερού (15), με πιθάρια, αγγεία και σκεύη διάφορα, δύο ελεφαντόδοντα και τάλαντα χαλκού, πραγματικό θησαυροφυλάκιο, μέσα στο οποίο σε κιβωτιόσχημες θήκες μοναδικά τεχνουργήματα, κυρίως λίθινα ρυτά ποικίλων σχημάτων: κωνικά, ωοειδή κ.α. Ξεχωρίζει το ρυτό από ορεία κρύσταλλο. Δίπλα ήταν το Αρχειοφυλάκιο του ιερού (16), που περιείχε μαζί με διάφορα αγγεία και πήλινες πινακίδες σε Γραμμική Α γραφή. Το αυτοτελές διαμέρισμα δυτικά από το ιερό έχει ονομαστεί εργαστηριακό παράρτημα (17). Ολόκληρο το ανατολικό τµήµα της πτέρυγας δίπλα στην κεντρική αυλή καλύπτουν η Αίθουσα των Τελετών (18), υπόστυλη µε περίστυλο φωταγωγό στο κέντρο, στην οποία βρέθηκε το λίθινο ρυτό µε την ανάγλυφη παράσταση ιερού, και η Αίθουσα των Συµποσίων (19).

Η πυκνοκατοικημένη μινωική πόλη με οικοδομικά τετράγωνα/συνοικίες εκτείνεται στους λόφους βόρεια και δυτικά από το ανάκτορο. Πλακόστρωτοι δρόμοι χωρίζουν τα σπίτια. Έχουν ανασκαφτεί ή ερευνηθεί 35 οικίες. Εδώ είναι οι οικίες Hogarth, που ανασκάφτηκαν στις αρχές του αιώνα. Σε μια από τις πιο μεγάλες οικίες βρέθηκαν πήλινα σφραγίσματα και μια πήλινη πινακίδα με γραμμική Α γραφή. Σε μια άλλη οικία βρέθηκε η εγκατάσταση ενός πατητηριού.

ΖΗΡΟΣ Είναι έδρα του Δήμου Λεύκης και βρίσκεται στο ομώνυμο μικρό οροπέδιο σε υψόμετρο 600 µ. περίπου. Το προϊστορικό (;) τοπωνύμιο μαρτυρεί τις πολλές αρχαιότητες της Μινωικής εποχής που έχουν εντοπιστεί. Σπουδαίες είναι και οι τοιχογραφηµένες εκκλησίες, µε πιο αξιόλογες της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Νικολάου του 15/16ου αι. Στα γύρω μικρά ερειπωμένα χωριά σώζονται επίσης τοιχογραφημένες εκκλησίες του 15/16ου αι..

ΞΕΡΟΚΑΜΠΟΣ – αρχαία ΑΜΠΕΛΟΣ Στην παραλία του Ξερόκαμπου οδηγεί δρόμος 18 χλμ. από το χωριό Ζήρο και άλλος δρόμος από την Πάνω Ζάκρο. Έχει ανασκαφτεί τµήµα μιας ελληνικής πόλης οχυρωμένης με τείχος. Στα σπίτια βρέθηκαν αξιόλογα ευρήματα, από τα οποία ξεχωρίζουν τα μεταλλικά αντικείμενα, που δηλώνουν κάποια επιτόπια μεταλλευτική δραστηριότητα. Αρχαιότητες μινωικών και άλλων χρόνων έχουν ανακαλυφθεί στις τοποθεσίες Φαρμακοκέφαλο, Κεφάλα και Κατσουνάκι. Για την επιστροφή στη Σητεία προτείνεται η εναλλακτική διαδρομή μέσα από τα ορεινά χωριά της επαρχίας. Ο δρόμος περνά από το χωριό Χαμαίτουλο και ανηφορίζει προς το οροπέδιο Ζήρου/Χαντρά.

ΒΟΪΛΑ Ο εγκαταλειμμένος σήμερα σημαντικός μεσαιωνικός οικισμός βρίσκεται 1 χλμ. βόρεια από το χωριό Χαντράς. Σώζεται ένας ερειπωμένος ενετικός πύργος, η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και πολλές κρήνες. Είναι ο τόπος καταγωγής της οικογένειας του εθνικού ποιητή Διονυσίου Σολωμού.

.

 

Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τον τουριστικό οδηγό «Κρήτη» του Αντώνη Βασιλάκη, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Μύστις. ISBN 978-960-6655-27-2

Ο οδηγός περιλαμβάνει 450 νέες φωτογραφίες και έξτρα αναλυτικό χάρτη που συνοδεύεται δωρεάν.

Συνοπτική περιγραφή του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού, επισκόπηση της κρητικής ιστορίας από την πρώτη κατοίκηση μέχρι σήμερα, βασικές γνώσεις για τον κρητικό λαϊκό πολιτισμό και ξενάγηση σε όλους τους αξιοθέατους τόπους του νησιού.

Ο επισκέπτης καλείται να περιηγηθεί στις επαρχίες και τους τόπους του νησιού που έχουν αξιοθέατα.

Προτείνονται 29 διαδρομές ξεκινώντας από τον νομό Λασιθίου και τελειώνοντας στο νομό Χανίων, με αφετηρία και τέρμα της διαδρομής την πρωτεύουσα του κάθε νομού. Υπάρχουν καλοί χάρτες ενημερωμένοι με τις νέες χαράξεις δρόμων ενώ προτείνονται οι παλιότεροι δρόμοι που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται γιατί τα περισσότερα ενδιαφέροντα και αξιοθέατα τοπία και οι χώροι βρίσκονται έξω από το βόρειο οδικό άξονα.

Επίσης υπάρχουν πληροφορίες για τον τόπο και τους κατοίκους του νησιού, αναφέρονται κρητικοί μύθοι και δίνεται η ερμηνεία τους ενώ γίνεται μια σύντομη επισκόπηση της ιστορίας του νησιού και παρουσιάζονται στοιχεία του κρητικού λαϊκού πολιτισμού.

Πηγές φωτογραφιών:

Wikipedia

reise-zikaden.de

reisen-wandern.com

boarding-time.de

Σύνταξη

Η τέχνη, η επιστήμη, η γλώσσα, ο γραπτός λόγος, η παράδοση, είναι εργαλεία του πολιτισμού, που συμβάλλουν τα μέγιστα για να διαμορφωθεί μια κοινωνία, να θεσπίσει τους κώδικες και την ηθική της, να πλάσει τους όρους δημιουργίας της κοινωνικής συνείδησης, να επεξεργαστεί την αλληλεγγύη της και να φτιάξει έναν κοινωνικό ιστό, που θα διαφυλάσσει και θα προάγει την έννοια άνθρωπος.
Αναγνώσεις:62